De rotonde en de kerstboom

We zijn aan het einde gekomen van het WUR-jubileumjaar. Het eeuwfeest is gevierd. Op naar het volgende. Een beetje verloren geraakt in het feestgedruis, meen ik, is het boek Metamorfose: 1993-2018, hoe Wageningen wereldtop werd over de ontwikkelingen van WUR in de laatste kwart eeuw. Het loont de moeite eens te kijken naar wat de journalisten Martijn de Groot en Joost van Kasteren hebben geschreven. Niet alleen voor oudgedienden van WUR, maar ook voor (relatieve) nieuwelingen of buitenstaanders. Metamorfose biedt een mooi beeld van het heden en recente verleden van Wageningen.

Strijdige visies

Minder goed uit de verf komt de scheidslijn die tot op de dag van vandaag door de WUR-organisatie loopt. Om hier beter zicht op de krijgen is het informatiever er een ander recent verschenen boek bij te pakken: De tovenaar en de profeet van Charles M. Mann. In deze vuistdikke studie portretteert Mann respectievelijk William Vogt en Norman Borlaug als grondleggers van twee tegengestelde visies op een duurzame wereld en hoe die te bereiken en behouden. Beide tijdgenoten vestigen in het midden van de vorige eeuw hun positie.

De profetie van Vogt waarschuwt voor de menselijke ontwrichting van het ecosysteem. Borlaug representeert het techno-optimisme met bijbehorende industrialisatie en verwetenschappelijking van de landbouw als ‘tovermiddelen’. Beide visies en de stammenstrijd tussen Vogtianen en Borlaugianen zijn zo herkenbaar omdat ze onverkort actueel zijn. Ingenieursdenken versus milieubeweging. Verduurzaming via schaalvergroting en gentech of op natuurlijke basis en met de menselijke maat? Is het streefbeeld eco- of technotopia? Is duurzaam consumeren een kwestie van meer groene producten kopen of van drastische versobering van de consumptieve levensstijl?

Verhit debat, gevecht om voorrang, preken voor eigen parochie en verkettering van de (tegenst)ander zijn allerminst passé. Food wars is geen willekeurig gekozen titel van het boek waarin Tim Lang en Michael Heasman het hebben over de strijd tussen het ecologische paradigma van Vogtiaanse signatuur en het levenswetenschappelijke paradigma uit het Borlaugiaanse kamp. (Overigens is het opvallend dat Mann geen kennis heeft genomen van dit werk met vergelijkbare denkbeelden, evenals dat het in Food wars tevergeefs zoeken is naar de namen Vogt en Borlaug.) Als je het mij vraagt is de stand van zaken grofweg dat tovenaars – volgelingen van Borlaug – onder professionals en politici de voorkeur genieten, terwijl het profetendom maatschappelijk de nodige sympathie geniet.

Tovenaarsleerlingen

Een ruwe inschatting makend van de verhoudingen binnen WUR schat ik dat de tovenaars vanoudsher in de meerderheid zijn, maar dat de profeten bestaansrecht hebben. Ik vermoed dat met het vertrek van de tovenaarsleerlingen Aalt Dijkhuizen en Martin Kropf (die naar het internationale centrum voor mais en tarweveredeling (CIMMYT) in Mexico vertrok, dat is opgericht door Borlaug en trouw is gebleven aan diens duurzame intensivering en ‘meer met minder’) de ruimte voor profeten wat is opgerekt.

Maar los van personele wisselingen, veranderen de tijden ook. Het besef van de omvang en urgentie van de problemen waar de wereld van landbouw en voedsel de komende decennia voor staat, is bepaald niet geslonken de voorbije jaren. Dit mag bijdragen aan de (h)erkenning dat de uitdagingen te groot en complex zijn om te verwachten dat slechts één transitiepad uitweg biedt. Alternatieve routes en zijpaden zijn lastig. Maar daarom niet minder nodig om zowel de status quo als de toekomst het hoofd te bieden.

In cirkeltjes vooruit

Waar een wil is, is een omweg, zei Volkert Engelsman (Eosta) in diens Duurzame troonrede van 4 september jl. Meer ‘circulair’ geformuleerd, vanuit het idee dat het circulaire denken een beloftevolle kandidaat is om het beste uit de visies van Borlaug en Vogt met elkaar te verenigen: waar een wil is, is een rondweg.

Of misschien nog beter: een rotonde met een diversiteit aan mogelijke afslagen, perspectieven, denkrichtingen. Wat mij betreft koesteren we die als WUR. En planten we een kerstboom in het midden van die rotonde met zijn verscheidenheid aan wegen. Strijdbijlen worden eronder begraven, we hangen hem vol lichtjes en maken er een rondedans omheen als tekenen van verdraagzaamheid, verzoening en verlichting. Vooruit in cirkeltjes – lijkt mij een aantrekkelijke routebeschrijving voor WUR bij het ingaan van de tweede eeuw.

Het beginjaar daarvan is 2019. Een mooi nieuw jaar gewenst, waarin wegen worden gevonden die verrassen en verrijken.