Weg met oude principes, op naar een circulaire en inclusieve landbouw

Durven we als landbouwsector oude principes en gewoontes te doorbreken om te komen tot een circulaire en duurzame sector?

“Tijdens het Agrodebat zijn we met deze vraag aan de slag gegaan. In mijn ogen is een ontwikkeling naar een circulaire sector de enige reële optie voor de landbouwsector om de doelen van het klimaatakkoord van Parijs te halen. Hiervoor moeten we antwoord geven op vragen als wat zijn de werkelijke kosten en baten van voedsel? En is het niet hoog tijd om een CO₂-, materiaal- of vleestax te heffen? Vanuit Wageningen Economic Research zetten we in op vijf onderzoeksstrategieën, waarlangs we met nieuwe inzichten beleid en bedrijfsleven blijven uitdagen.

De feiten

Feit is dat met de huidige commitment voor klimaatmaatregelen de gemiddelde temperatuur op aarde met 2,4 tot 2,7 graden Celsius stijgt indien alle landen zich aan de afgesproken targets houden. Realistischer is dat niet ieder land dit doet en dat de temperatuurstijging boven de drie graden uitkomt. Voor de voedselzekerheid in de wereld zou dit rampzalig zijn, omdat deze temperatuurstijging onherroepelijk leidt tot een fors verlies aan productiviteit en bruikbare landbouwgronden. De ambitie van Parijs is maximaal anderhalve graad temperatuurstijging. Om dat te halen moeten we veel meer doen.

“De land- en bosbouw spelen een centrale rol in het halen van de ambitie van Parijs. ”

Hans van Meijl. Research Coordinator Bioeconomy and Food Nexus

Deel deze quote:

De land- en bosbouw, verantwoordelijk voor een kwart van de broeikasgasuitstoot kunnen naast het terugdringen van eigen emissies als enige sectoren negatieve emissies creëren (broeikasgassen uit de lucht halen).

De uitdaging

Een belangrijke uitdaging daarbij is: hoe maken we die transitie zonder de voedselzekerheid in de wereld in gevaar te brengen? Herbebossing en productie van biomassa voor energie zijn nodig om het klimaat te stabiliseren. Dat gaat ten koste van landbouwgrond. De maatregelen zijn te compenseren door bijvoorbeeld de productiviteit te verhogen, door producten en grondstoffen opnieuw te gebruiken (circulariteit), eiwitten op zee te produceren en door minder vlees en juist meer groente en fruit te eten. Maar hoe doen we dat?

Kom in actie

Het vraagt dat beleidsmakers het heft in handen nemen. Een efficiënte werking van de markt is onvoldoende om de transitie naar een duurzame economie te kunnen maken en tegelijkertijd te zorgen voor een eerlijke verdeling van voedsel, werk en inkomen in de wereld. De productiefactor arbeid wordt fiscaal zwaar belast. Een verschuiving van de belasting op arbeid naar belasting op materiaalgebruik, kapitaal en emissies, stimuleert circulariteit  door hergebruik van materialen, leidt tot minder inkomensongelijkheid en zet een rem op vervuilende productie. Fiscale maatregelen als een CO₂-taks, een vleestaks of een hoger BTW-tarief voor niet-duurzame producten kunnen hard nodig worden. Al gaf het agrobedrijfsleven tijdens het debat aan niets in belastingen te zien, maar meer te voelen voor positieve stimuli, zoals voorlichting.

Ook het bedrijfsleven moet in beweging komen. De beweging naar circulair en biobased is onomkeerbaar en het is nu tijd om vanuit deze beweging nieuw onderscheidend vermogen te creëren. Diverse bedrijven, waaronder Cosun en Unilever, beseffen dit en beschouwen duurzaamheid en circulair denken als kernwaarden van het bedrijf die meegewogen worden in alle belangrijke beslissingen. Een enorme stimulans voor circulair denken: hoe kunnen we alles wat we als bedrijf gebruiken opnieuw gebruiken? Daarnaast moeten bedrijven zoveel mogelijk gaan besparen op niet-hernieuwbare grondstoffen en kiezen voor biobased alternatieven. In het debat kwamen de aanwezigen tot een opvallende overeenstemming. Inzicht in de werkelijke kosten en baten van gebruikte materialen en van voedsel en dit vertalen naar de prijs is essentieel voor daadwerkelijk duurzamere ketens. Maar compleet duurzame ketens zijn een utopie. Om de Parijse doelstellingen te behalen, moeten we ook eerlijk kijken naar ketens die deze doelstellingen niet zullen halen. Wat doen we daarmee?

Vanuit mijn perspectief, de toegepaste wetenschap, is het daarnaast essentieel dat we op basis van feiten en met onderbouwde en nieuwe inzichten beleid en strategieën toetsen en aanscherpen. De uitdaging ligt er in om klimaat- en maatschappelijke ontwikkelingen te integreren in onze bewezen agrarische en voedselmodellen. Hiervoor zetten wij in op vijf onderwerpen, namelijk:

• monitoring en accounting (wat speelt er?)
• risicomanagement (wat komt er op ons af?)
• scenario analyse (wat betekent ons handelen?)
• stimuleren van verandering (creëren van juiste gedrag)
• stakeholder interactie voor sociale innovatie (creëren van maatschappelijk gedragen vernieuwing).

Aan de slag

Het is tijd om de cirkel te doorbreken en nieuwe strategieën te bedenken om van het huidige lineaire landbouwsysteem over te stappen op een circulair systeem. Dit is geen optie maar noodzakelijk willen we de doelen van het klimaatakkoord bereiken en tegelijkertijd de voedselzekerheid waarborgen.”