Dit is de derde blog in een blogserie over het onderzoeksprogramma Circular & Climate-neutral. Dit programma (KB-34) is gericht op onderzoek dat bijdraagt aan circulaire en klimaatpositieve productiesystemen voor food- en non-foodproducten. Deze blog is geschreven door Ezra Berkhout, Senior onderzoeker duurzame voedselsystemen bij Wageningen Department of Social Sciences.
Terwijl rijke landen de meeste planetaire grenzen ruimschoots overschrijden, slagen veel arme landen er niet in hun bevolking een sociale basis te verschaffen. Veel economen beschouwen groene groei als de oplossing voor beide problemen, maar op die aanname ontstaat meer en meer kritiek. Wat als economische groei niet leidend is in de maatschappij? Wat betekent dat voor bedrijven, overheden en onderzoeksinstellingen? Die vragen zijn veelomvattend, maar in de huidige tijd met de immense druk op onze leefomgeving, kunnen we niet anders dan zoeken naar antwoorden.
Het paradigma dat de economie moet groeien is heel sterk. Het is de belangrijkste overtuiging die we hebben en deze is leidend bij het maken van beleid. Niet gek, want als economen hebben we geleerd zo te denken en daarbij te rekenen in economische modellen. En ook wie geen econoom is ziet economische groei vaak als een gegeven. Een sterk paradigma dus.
Met meerdere onderzoeksinstituten van Wageningen University & Research (WUR) verdiepen we ons in de bestaande economische paradigma’s en naar mogelijke alternatieven. Is de druk op het milieu te verminderen door anders naar de economie te kijken? En hoe werkt dat specifiek in ons voedselsysteem? Daar blijken mensen heel verschillend over te denken. We weten dat door de politieke en maatschappelijke discussies van de laatste jaren. De één zet volledig in op technologische oplossingen, bijvoorbeeld om de veehouderij te verduurzamen, terwijl de ander bepleit dat niet alles meer kan, en de veehouderij dus flink moet inkrimpen.
Twijfels over groene groei
Om schade aan het milieu te beperken, zien velen de oplossing in groene groei. Zij gaan ervanuit dat milieueffecten kleiner kunnen worden, terwijl de economie door blijft groeien. De oplossing wordt gezocht in technologische oplossingen. Maar is economische groei wel los te koppelen van milieueffecten zoals CO2-uitstoot? Het is nog maar de vraag of die weg om milieudoelen te bereiken kans van slagen heeft.
Daarnaast kun je ook anders naar de economie kijken en van het idee van groei afstappen. Schrijvers zoals econoom Kate Raworth en economisch antropoloog Jason Hickel beschrijven zulke concepten, genaamd degrowth of postgrowth. Dat is iets anders dan groene groei. Kate Raworth is bekend van haar Donutmodel van de economie. In het ideale geval bevinden alle landen zich in de ring van de donut. Arme landen zitten echter vaak in het gat van de donut, waar basisbehoeften als onderwijs, zorg en voedselzekerheid niet gegarandeerd zijn. Rijke landen bevinden zich buiten de donut, waar zij de planetaire grenzen overschrijden. Het is niet verrassend om te stellen dat we wereldwijd niet op weg zijn om binnen die grenzen van de donut te komen. Rijke landen zouden volgens haar en Hickel naar een systeem moeten dat niet meer gericht is op economische groei.
Nieuwe bedrijfsvormen
Hoe ziet zo’n systeem eruit dat niet gericht is op groei? Daarvoor kunnen we gelukkig ook al naar de huidige maatschappij kijken. Veel bedrijven hebben winstmaximalisatie niet als belangrijkste of enige doelstelling. En er zijn er daarbij ook genoeg die niet per sé willen groeien. Zij zijn tevreden met de schaal waarop zij opereren en werken ondertussen aan maatschappelijke doelstellingen. We zien ook coöperatieve bedrijven waarin producenten en consumenten samenwerken. Ook in het voedselsysteem heb je zulke bedrijven. Herenboeren zijn hierbij een goed voorbeeld. Wij willen graag weten hoe het hele palet van dit soort bedrijven eruit ziet, op welke schaal dit speelt en tegen welke obstakels deze bedrijven aanlopen. We hopen daar dit jaar meer duidelijkheid over te krijgen.
Economische modellen
Een eveneens actuele vraag is: hoe verandert in de toekomst de maatschappij en onze leefomgeving als we van het idee van economische groei afstappen? Dat is een totaalplaatje van welvaart, consumptie, welzijn, emissies, biodiversiteit en misschien nog andere indicatoren. Onze economische modellen zijn hier nog niet geschikt voor. Die werken niet als je de groei op 0 zet en die laten niet zien wat het effect van een ander economisch systeem is op de biodiversiteit bijvoorbeeld. Ook zou de ene sector kunnen krimpen, terwijl de andere sector wel groeit.
Als de focus niet meer op groei ligt is het nog belangrijker dat we kunnen doorberekenen wat dat betekent voor de toekomst. En kunnen we ook gerichte vragen beantwoorden. Anders blijft het ongrijpbaar hoe we milieudoelen voor 2030, 2050 of 2070 gaan halen.