Naar een actieagenda voor duurzaam agrarisch bodembeheer

Tijdens een workshop hoorde ik van een adviseur die veel bij boeren aan de keukentafel zit de volgende anekdote. Een melkveehouder wilde geld lenen bij de bank om bodemverbeterende maatregelen te nemen. Daardoor zou hij genoeg ruwvoer voor zijn koeien kunnen telen en hoefde hij geen duur ruwvoer aan te kopen. De bank weigerde hiervoor geld te lenen. Aan het eind van de winter kwam de boer inderdaad ruwvoer te kort waardoor de koeien minder melk zouden gaan geven. Nu kon de melkveehouder wel geld lenen om ruwvoer aan te kopen. Dit vond ik verbazingwekkend, hier was een boer die zijn bodem wilde verbeteren maar daarvoor geen medewerking kreeg van een partij die er wel belang bij had dat zijn bedrijf goed draaide. Wat was hier aan de hand?

Bodembeheer hoog op de agenda

Zowel de overheid als de agrarische sector hebben duurzaam bodembeheer hoog op de agenda staan. Het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) zette vorig jaar met de kamerbrief Bodemstrategie heldere beleidslijnen uit. In de onlangs door het Ministerie van LNV gepresenteerde landbouwvisie wordt gesproken over een transitie richting kringlooplandbouw. Het is alleen mogelijk de kringlopen in de landbouw te sluiten als de bodem duurzaam wordt beheerd.

De boer

De boer heeft een centrale positie in de omslag naar duurzaam agrarisch bodembeheer. Hij of zij is de gebruiker en in veel gevallen de eigenaar van de bodem en heeft direct belang bij duurzaam beheer. In de dagelijkse bedrijfsvoering maken ondernemers om uiteenlopende redenen echter niet altijd de keuze die het beste is voor de bodem. Soms wegen andere prioriteiten zwaarder, soms ontbreekt kennis of bewustzijn, soms sturen de krachten vanuit de markt, het beleid en het landbouwsysteem een andere kant uit. Ook is er niet altijd een kloppende balans tussen de gevraagde inspanning en de opbrengsten van duurzaam bodembeheer.

Krachtenveld

Daarom zijn we gaan onderzoeken hoe dat krachtenveld eruit ziet waarin de ondernemer zijn keuzes maakt. Zo zijn er stimulansen (meer aandacht voor organische stof) en belemmeringen (er zijn beperkingen aan het gebruik van mest en compost). Dit heeft gevolgen op de handelingen en maatregelen die een boer kan nemen in het kader van goed bodembeheer (gebruik van mest en compost om de organische stof in de bodem te verhogen) en dit heeft weer impact op de bodem zelf (stimuleren bodemleven door meer aanvoer van organische stof).

Workshop

Vervolgens hebben we een workshop georganiseerd met boeren maar ook met vertegenwoordigers van andere bedrijven in de voedselketen, landbouworganisaties, financiële instellingen en overheden. Maar ook onderwijs en onderzoek. Tijdens de workshop zijn acties benoemd die bij zouden kunnen dragen aan een duurzaam bodembeheer. Zo ontstaat een actieagenda voor duurzaam agrarisch bodembeheer waar de verschillende partijen mee aan de slag kunnen.

Actieagenda

Het voert te ver om hier alle acties uit de agenda te noemen en daarom noem ik hier de belangrijkste:

• Creëer eenduidig stimulerend wettelijke kaders voor duurzaam bodembeheer
• Cultiveer normen en waarden die duurzaam bodembeheer ondersteunen
• Ontwikkel praktische kennis en vaardigheden voor duurzaam bodembeheer
• Zorg dat duurzaam bodembeheer loont
• Ontwikkel de techniek die nodig is om duurzaam bodembeheer mogelijk te maken

De actieagenda laat zich karakteriseren als een omslag van gewasfocus gericht op productiemaximalisatie op de korte termijn naar bouwplanfocus gericht op bedrijfsoptimalisatie op de lange termijn. Vakmanschap en rentmeesterschap zouden weer leidende principes moeten zijn in bodembeheer.

De actieagenda gaat pas leven wanneer deze door de verschillende partijen wordt gebruikt om acties vorm te geven, wanneer deze acties worden uitgewerkt en opvolging krijgen. De actieagenda kan ook gebruikt worden om de impact van lopende activiteiten ter bevordering van duurzaam bodembeheer van tijd tot tijd te monitoren, en om in lopende programma’s en projecten zicht te bieden waar kruisbestuiving of samenwerking mogelijk is, waar witte vlekken zitten en aanvullende inzet nodig is. Zo kan een meer gezamenlijke beweging richting duurzaam bodembeheer ontstaan.

Ik hoop dat de actieagenda er toe bijdraagt dat een melkveehouder die bodemverbeterende maatregelen wil nemen nu wel financiering van zijn bank krijgt. Dat alle partijen in de voedselketen zich realiseren dat duurzaam agrarisch bodembeheer niet alleen een verantwoordelijkheid is van de boer maar dat zij daar zelf ook een bijdrage aan kunnen leveren. Hetzij via wet- en regelgeving, (andere vormen van) financiering of andere pachtconstructies. In onderwijs en onderzoek kan er meer aandacht komen voor duurzaam bodembeheer en ook van de consument mag een bijdrage verwacht worden.

Heb je nog vragen? Stel ze hieronder, we proberen ze graag te beantwoorden.