Vandaag arriveert iedereen op Sint Maarten. De spanning neemt toe. Voor de helft van de 17 onderzoekers kennen het werk aan boord van de Caribbean Explorer II al, wat goed voor me is, ze weten al wat ze moeten doen. De luchthaven in Sint Maarten functioneert nog steeds niet volledig, omdat de aankomsthal zwaar beschadigd raakte door orkaan Irma vorig jaar september. Morgen vertrekken we van Sint Maarten naar Saba en steken we in zo’n 4 uur over naar Saba waar we aan de lijzijde de nacht doorbrengen en dan vroeg in de ochtend naar de bank gaan. Het weer van afgelopen week was erg winderig met grote golven op de Saba Bank, maar de komende week ziet de voorspelling er veelbelovend uit met vanaf zondag langzaam afnemende wind.
Ankeren verboden
Benthos is een andere naam voor bodemdieren. In het geval van de Saba Bank bestaat de benthosgemeenschap meestal uit koralen, algen en sponzen. De Saba Bank is een enorme zeeberg van ongeveer 60 bij 40 km. Het stijgt op van ongeveer 1000 meter diepte tot net onder de oppervlakte van de Caribische Zee. De ondiepste gebieden zijn ongeveer 12 m diep en vormen een risico voor schepen. Sinds het gebied aanmerkt is als bijzonder gevoelig zeegebied door de IMO (International Maritime Organisation) mogen schepen er niet meer ankeren of het rif oversteken. In de jaren negentig werd duidelijk dat de ankers van de tankers die bij zwaar weer op de bank ankerden enorme schade aanrichtten aan de koraalriffen van de bank.
Verbazingwekkende koraalriffen
De Sababank is al heel lang een belangrijk gebied voor vissers uit Saba en St. Eustatius. Ik ben geen historicus, maar al in 1907 beschreef de Nederlandse bioloog Boeke het belang van de Saba Bank voor de vissers van beide eilanden. Pas 90 jaar later zou ik voet zetten (als je dat zo kunt noemen als je duikt) op de Saba Bank.
De eerste expeditie was in 1972 en de daaropvolgende jaren werd de bank meerdere malen bezocht door de marine met het hydrografische vaartuig H.M.S. LUYMES, voornamelijk om bathymetrische metingen uit te voeren. Jakob van der Land was een bioloog van Naturalis die als eerste de verbazingwekkende koraalriffen van de bank beschreef:
“De Sababank is een tamelijk groot ondergedompeld eiland in het noordoosten van het Caribisch gebied. De bovenkant is opmerkelijk vlak, de waterdiepte bedraagt ongeveer 20 tot 40 m over het grootste deel van het oppervlak. Er zijn verschillende perifere riffen rond de hele bank en daarom kan het een atol worden genoemd, hoewel op sommige van deze riffen waarschijnlijk geen moderne koraalgroei is. De aanwezigheid en verspreiding van koralen met ondiep water en steenmassa’s in het gebied wordt in enig detail besproken. Als atol is de Sababank opmerkelijk vanwege het zeer grote oppervlak, de grote dikte van de meeste van haar Holocene riffen en de uitzonderlijke breedte van haar bovenwindse rifplateaus.”
Atol of niet?
Bij de Saba Bank hebben de riffen zich ontwikkeld langs de randen van de bank tijdens ijstijden toen de zeespiegel lager was. Sinds de laatste ijstijd hielden ze gelijke tred met de stijgende zee. Hoewel ze geen ringvormig eiland vormen, is het geen echt atol. Toch, als je de bank als een atol in bredere zin beschouwt, nl. als een ringachtige structuur van riffen, dan zou het gemakkelijk kwalificeren als een van de grootste atollen ter wereld.
Koraalbedekking sterk verminderd
Ik ben een koraalrifbioloog en in 1996 was ik een van de eersten (afgezien van de mariene duikers van de Luymes) om daadwerkelijk op de Sababank te duiken. Met een visser vertrok ik vroeg in de ochtend vanuit Saba en staken we het nauwe kanaal tussen het kleine eiland en rand van de bank over. Alleen dook ik omlaag om begroet te worden door een spectaculaire (onderwater)landschap. Koralen bedekten de bodem tot 90 procent en op alle 7 locaties die ik bezocht, was het meer dan 60%. Koraalkolonies waren enorm en grote vissen zwommen boven en tussen hen in.
Sindsdien is er veel veranderd. Vervuiling, ziekten, geïntroduceerde soorten en klimaatverandering hebben de koraalbedekking over de hele wereld drastisch verminderd. Tegenwoordig is de koraalbedekking in het Caribisch gebied, inclusief het grootste deel van de Saba Bank, gemiddeld niet meer dan 10-12 procent (We beschrijven de lange-termijn (40 jaar) ontwikkeling van de koraalriffen van de Nederlandse Antillen in een recent artikel dat u hier kunt lezen). Dit is een zorg omdat veel eilanden sterk afhankelijk zijn van de hun omringende riffen.
Wat doen we tijdens de expeditie?
Sinds 2010 volgen we de riffen van de Saba Bank op de voet en houden we een vinger aan de kwijnende pols. Er is nog steeds hoop voor dit gebied omdat het ver weg is van dichtbevolkte eilanden en hun vervuiling, en het zwaar wordt beschermd; bescherming die ook wordt geïmplementeerd door de Saba Bank Management Unit op Saba en de Nederlandse kustwacht in het Caribisch gebied.
Tijdens de expeditie bezoeken we 10 tot 12 locaties en beoordelen de bedekking van koralen, algen, sponsen en andere organismen. De onderzoekers zwemmen omlaag en leggen 3 transect-lijnen van elk 50m over de bodem.
We duiken in twee teams. Het eerste team van 8 personen bestaat uit wetenschappers die de vissen inventariseren. Ze moeten de eerste groep zijn omdat vissen weg zwemmen. Langs elke transectlijn telt één persoon alle vissen tot op soortniveau en wordt de grootte van elke vis opgeschreven op onderwater schrijfleitjes. De lijn wordt achter de onderzoeker uitgerold door zijn buddy die vlak achter hem zwemt en het einde van het 50m transect aangeeft. Maar laat ik niet teveel verklappen; ik moet nog wat ruimte laten voor mijn collega’s om over hun onderzoek te schrijven.
De benthoswetenschappers, waaronder ik, bevinden zich in de tweede groep. De transect-lijnen worden op hun plaats gelaten en op elke lijn maakt een wetenschapper 50 foto’s met hoge resolutie die elk ongeveer 1 vierkante meter beslaan. Later zullen deze worden bestudeerd en geanalyseerd om schattingen van de bedekking van alle benthische groepen te geven. Vanwege de diepte moeten we snel werken en na 40 minuten is het tijd om omhoog te gaan en aan boord van de Caribbean Explorer II te klimmen, waar we nog na zullen praten over deze geweldige plek. Meer in de volgende blogs van mijn collega’s. Veel plezier met lezen.