Wel weidegang, niet verplichten
Door Bert Philipsen
De discussie in de Tweede Kamer (februari 2017) over de initiatiefnota ‘Wei voor de koe’, over het verplicht stellen van weidegang in Nederland, is wederom een belangrijk moment in de brede maatschappelijke discussie over de melkveehouderij. Als er gekozen wordt voor het verplichten van weidegang heeft dit voor de 17.000 melkveehouders in Nederland grote consequenties. Weidegang is in mijn definitie namelijk iets anders dan ‘de koeien buiten doen’. Weidegang is als een koe zelf zijn verse gras bijeen graast in de wei en dat omzet in melk. Ik verwacht dat door een verplichting het percentage echte weidegang versneld zal gaan dalen en dat weidegang verwordt tot ‘de koeien buiten doen’, een uitloop waar de koeien de benen kunnen strekken.
Aantal boeren met weidegang neemt toe
Hoe staan we er nu voor? Het aantal boeren dat voor weidegang kiest neemt sinds 2015 weer toe, de stijgende lijn zit er voor het eerst sinds een aantal jaren weer in. Dit betekent dat de overgrote meerderheid van de boeren (79% in 2016) zelf voor weidegang heeft gekozen en een vorm van weidegang toepast. Deze boeren krijgen hiervoor (financiële) waardering van de maatschappij en hun zuivelverwerker. Zuivelondernemingen zijn net zover dat weideboeren een serieuze meerprijs betaald krijgen. De minderheid heeft de koeien permanent op stal staan en een deel overweegt wel weer te gaan weiden. Slechts een klein deel kan helemaal niet weiden vanwege verkaveling en zou door een verplichting het bedrijf niet voort kunnen zetten.
Prachtig, die koeien in de wei
Weidegang is een belangrijk onderdeel van de melkveehouderij in Nederland en het heeft een positief effect op het imago van de zuivel. Het merendeel van de melkveebedrijven past weidegang toe en uit WUR-onderzoek blijkt dat het bij meer bedrijven mogelijk is (85%) om volledig volgens de weidenorm te weiden. Of weidegang beter is voor de dieren, of slechter voor de boeren; daar doe ik geen stellige uitspraken over. Wij mensen zien koeien graag in de wei en ik ben zelf misschien wel een van de grootste fans in Nederland. Vanuit mijn werk als expert grasland en voedergewassen bij Wageningen Livestock Research ondersteun ik graag de wens voor weidegang met onze kennis en onderzoek.
Waarom dan toch niet verplichten?
Beweiding is een onderdeel van het totale melkveehouderij bedrijfssysteem. Het heeft invloed op nagenoeg alle duurzaamheidsaspecten van het bedrijf: milieu, economie, ruwvoerproductie, diergezondheid, maatschappij etc. De invloed van beweiding per onderdeel is niet enkel positief of negatief. Per onderdeel is het beeld veel genuanceerder. Zie daarvoor ook het rapport ‘Belang van weidegang’ dat regelmatig wordt geciteerd. Er schuilt een gevaar in het éénzijdig citeren van positieve/dan wel negatieve aspecten, omdat daarmee het totaalbeeld verdwijnt. De keuze tussen weiden of opstallen en het wel of niet verplichten van weidegang moet integraal gemaakt worden, per bedrijf en niet op basis van enkele onderdelen voor een gehele sector, zoals bij eenzijdig verplichten. Een eigen, passende ondernemerskeuze zal een grotere bijdrage leveren aan werkelijke weidegang, omdat de ondernemer daarvoor zelf gemotiveerd is. Een eigen keuze is een betere keuze.
Window-dressing
In een land als Zweden is weidegang enkele maanden per jaar verplicht. Van melkveehouders, onderzoekers en voorlichters hoor ik daar dat weidegang snel verwordt tot een verplichte uitloop. De koeien halen geen gras op, maar ze hebben de mogelijkheid om buiten de stal de benen te strekken. Een verplichting van weidegang zal het streven naar meer vakmanschap teniet doen. Weidegang kan dan verworden tot een vorm van window-dressing, waarbij haar belang als onderdeel van een integrale bedrijfsvoering ten onder gaat. Dit zou jammer zijn, mede omdat weidegang en echte grazende koeien een belangrijke pijler zijn van een duurzame melkveehouderij.
Beweiden is een vak
Vakmanschap is noodzakelijk om succesvol te beweiden. Het is een vaardigheid die boeren kunnen leren. Op dit moment neemt in Nederland de kennis en het vakmanschap rond beweiden weer toe. Dat geldt zeker voor boeren met grotere koppels koeien en de bedrijven met een melkrobot. Verplichte weidegang kan deze positieve ontwikkeling teniet doen. De kans is groot dat dan slechts het voldoen aan de wettelijke norm centraal komt te staan en niet het technisch goed willen beweiden. Iedere ondernemer op zijn passende manier. Ook de marktprikkel van meer geld voor je weidemelk verdwijnt bij een wettelijke verplichting, want iedereen produceert immers ‘ weidemelk’.
Ga voor grazende koeien in de wei
We hebben net de stijgende lijn voor de weidegang weer te pakken. Met een verplichte weidegang ben ik er van overtuigd dat we die groei weer teniet doen. Ik denk dat dan het percentage echte weidegang versneld zal gaan dalen en dat weidegang verwordt tot een uitloop waar de koeien de benen kunnen strekken. Laten we niet kiezen voor window-dressing, maar voor grazende koeien in de wei!
Bij mij komen twee vragen op:
1. Je schrijft: Weidegang “heeft invloed op nagenoeg alle duurzaamheidsaspecten van het bedrijf: milieu, economie, ruwvoerproductie, diergezondheid, maatschappij etc.”
Heb je hier bewust dierenwelzijn weg gelaten? Zo ja, waarom, en hoe heb je het welzijn van de koe meegewogen in je conclusie om een wettelijke verplichting af te wijzen? Hoe heb je, in het bijzonder, het belang van een kleine groep weidegangkoeien afgewogen tegen de grote groep benenstrekkers?
2. Je maakt onderscheid tussen weidegang en buiten doen, en suggereert dat een wettelijke verplichting hooguit tot ‘buiten doen” (op een betonnenplatje of zo?) zal leiden. Is het niet mogelijk om ofwel weidegang an zich verplicht te stellen, dan wel de meerwaarde voor weidemelk te handhaven juist omdat de wettelijke norm slechts het betonnenplatje omhelst?
Zorgvuldige weidegang vraagt meer dan koeien verplicht buiten laten lopen.
We zijn goed op weg om begrazing van onze weiden een beter doordacht onderdeel te laten zijn van onze melkveehouderij. Op basis van kennis en vakmanschap; over hoe je het gras optimaal benut als voer voor koeien die het zelf mogen begrazen. Goed voor de koe, goed voor het gras en de bodem, goed voor de natuur en het milieu, goed voor de kwaliteit van de melk. De kansen op kringloop veehouderij nog beter benuttend.
Dat is een nog best een puzzel, want er is geen blauwdruk voor. Voor elk bedrijf moet dat optimaal zorgvuldig worden ingericht, dus met doordacht maatwerk. En dat staat haaks op een verplichte weidegang. Als er gekozen wordt voor verplichten van weidegang heeft dit voor de 17.000 melkveehouders in Nederland grote consequenties, zegt Bert Philipsen terecht. Maar dat geldt ook ook voor de kwaliteit van bodem, gras en natuur die beter af zijn met een goed beweidingsmanagement.
Veel koeien zijn zwart-wit, laten we in het organiseren van een zorgvuldige weidegang niet de fout maken in zwart-wit denken te blijven hangen. Koeien verdienen een goed verzorgde wei, net als een goed verzorgde stal. Maar wat het beste is voor de koe verschilt per bedrijf.