Frisse lucht voor de stad

Voor schone lucht moet je niet in de stad zijn. Omdat er zoveel mensen wonen, is de schade aan de gezondheid door vervuiling in de stad aanzienlijk. Neem China, waar de stadsbevolking wordt blootgesteld aan een gevaarlijke cocktail van giftige gassen en fijnstofdeeltjes. Inademen van deze cocktail veroorzaakt klachten aan de luchtwegen en hart- en vaatziekten. Maar ook Nederlandse stedelingen leven gemiddeld anderhalf jaar korter door blootstelling aan slechte lucht.

De boosdoeners

Slechte lucht wordt veroorzaakt door verschillende sectoren. In de stad speelt verkeer altijd een belangrijke rol. Vieze vrachtauto’s, oude dieselauto’s en ook brommers zorgen voor veel overlast in de vorm van vervuiling en geluid. Maar de transportsector is wel belangrijk voor een stad. Winkels moeten worden bevoorraad en personeel moet de kantoren kunnen bereiken. Er zijn dus slimme en schone oplossingen nodig.

Andere bijdragen aan vervuiling worden geleverd door industrie en landbouw. Gasvormige zwavel- en stikstofverbindingen vormen fijnstof deeltjes die de stad in waaien. Tel daarbij de uitstoot van huishoudens op en je hebt vieze stadslucht. Openhaarden met hout en hun onvolledige verbranding bijvoorbeeld zijn ook een belangrijke bron van vervuling. Hier wordt helaas nog weinig aan gemeten en ook nauwelijks iets aan gedaan.

De grootste “boosdoener” is echter meestal het weer. Als de wind vanaf het Europese vasteland waait, wordt meer vervuiling naar Nederland getransporteerd.
Bovendien hoopt vervuiling zich bij weinig wind op in een dunne luchtlaag. Dit kan het hele jaar door leiden tot slechte luchtkwaliteit.

De lucht in Nederland wordt steeds schoner

Mest en milieuzones

Om gezondheidsschade te beperken worden luchtkwaliteitseisen gesteld. Zo is lood uit de benzine verdwenen en moeten auto’s en vrachtverkeer aan steeds strengere Europese eisen voldoen. Industrie moet de vervuilende uitstoot beperken en boeren moeten de mest tegenwoordig injecteren in de grond. Het is goed om te zien dat deze maatregelen inderdaad effect hebben: de lucht in Nederland wordt steeds schoner.

Maar met name in de steden blijven overschrijdingen van de normen plaatsvinden. Sommige steden stellen milieuzones in, terwijl andere steden parkeergarages in de binnenstad blijven bouwen. Het blijkt moeilijk om goed stedelijk beleid te voeren waarin het welbevinden van de bevolking centraal staat en ook de te behalen gezondheidswinst op een goede manier wordt meegenomen.

Wageningse oplossingen voor schone lucht

“Zuivere stadslucht kan een grote gezondheidswinst opleveren”, aldus Maarten Krol, hoogleraar Luchtkwaliteit bij Wageningen University & Research (WUR). “Daarom werken we in het kader van het Metropolitan Solutions programma aan verschillende manieren om bij te dragen aan een schone en gezonde stad.”

Een goed voorbeeld is HURP: the Healthy Urban Route Planner. Samen met het AMS Institute (Amsterdam Institute for Advanced Metropolitan Solutions) wordt een routeplanner ontwikkeld voor fietsers en voetgangers, waarbij naast reistijd ook blootstelling aan vieze lucht en hitte worden meegenomen. Op basis van dagelijkse voorspellingen van temperatuur en luchtvervuiling kunnen fietsers zo een gezonde route kiezen. Deze planner draagt bij aan de bewustwording over luchtkwaliteit en hitte en geeft gebruikers de kans hun gedrag aan te passen.

Alternatieven bedenken

Nog een goed voorbeeld is vervoersinfrastructuur-innovatie. Onderzoeker Carmen Aalbers: “Het denken over vervoersinnovatie borduurt veelal voort op bestaande systemen. De auto is wat je noemt ‘systemisch dominant’. Naar verwachting rijden er in 2030 een miljard auto’s op de aardbol rond. We onderzoeken welke effecten en aantrekkelijkheid verschillende systemen leveren. Daarmee geven wij beleidsmakers beter zicht op de betekenis van huidige keuzes en alternatieven, zoals een kabelbaan. We kijken daarbij onder meer naar luchtkwaliteit, bodem, hitte, gebruik van de openbare ruimte zoals spelen of andere recreatieve activiteiten. Hierbij brengen we ook andere gerelateerde kosten en baten in kaart.”

Met de QUICKscan kunnen we ook verschillen tussen straten en wijken in luchtkwaliteit en groen laten zien

Onderzoeker Michiel van Eupen vult haar aan: “Met de QUICKScan aanpak gebruiken we geografische informatiesystemen en stedelijke data. Daarmee laten we beleidsmakers op een transparante manier zien wat de voor- en nadelen zijn van verschillende soorten vervoersinfrastructuur voor de omgeving en gebruik van de openbare ruimte. Daarbij kunnen we ook verschillen tussen straten en wijken in luchtkwaliteit en groen laten zien.”

Het derde voorbeeld is het project Green junkie. Sommige planten lijken een positieve invloed te hebben op de luchtkwaliteit, omdat ze fijnstof uit de lucht wegvangen. Het effect is echter nog niet bewezen. Daar wordt nu onderzoek naar gedaan in Amsterdam met de ‘green junkie’ plant. De plant is green junkie genoemd, omdat zij ‘verslaafd’ is aan fijnstof uit de lucht. Het is een extra harige variant van kamperfoelie met grotere bladen.

Genoeg reden

Wageningen University & Research werkt voor dergelijke oplossingen vaak samen met andere partijen, bijvoorbeeld met de Chinese Tsinghua-universiteit. Behalve voor luchtkwaliteit is er ook aandacht voor watersystemen, energie, afvalverwerking en recycling, en stadsecologie.

Oplossingen komen niet alleen uit het onderzoek in Wageningen. Ook op andere fronten, zoals de manier waarop mensen zich verplaatsen en producten vervoeren, zullen aanpassingen moeten komen. Zoals de onderzoekers van WUR altijd zeggen: het is hoog tijd voor een grondige heroriëntatie op het vervoer in de stad. Alleen al de impact van de luchtkwaliteit op menselijke gezondheid geeft daar meer dan genoeg reden toe.