Het mysterie van de verdwenen Gelderse wijngaarden

Onlangs kwam het CBS met een persbericht dat het aantal hectare wijnbouw in Nederland licht is gestegen tot 157 hectare in 2017. In alle provincies stijgt het aantal hectares wijnbouw behalve in Gelderland. Daar neemt het aantal hectares af en niet zo’n beetje ook. Van 58 hectare in 2008 naar 36 hectare in 2017. Dat is in negen jaar een afname van 38 procent! Als het hier om een eenjarig gewas was gegaan dan is dat niet zo vreemd. Waar het ene jaar mais staat, kan het andere jaar grasland zijn. Maar dit zijn druivenstokken, die plant je voor een aantal jaren. Ze gaan ook pas na een aantal jaar echt wat opleveren. Nu gaat het hier om 22 hectare, dat is niet zoveel. Maar wel als je bedenkt dat de gemiddelde wijngaard in Nederland maar één of enkele hectares groot is. Wat is hier aan de hand?

Multifunctionele landbouw

Veel wijngaarden leveren hun wijn rechtstreeks aan de consument. Dus naast de verbouw van druiven en het maken van wijn hebben ze ook de verkoop in eigen hand. Dat maakt ze zogenaamde multifunctionele landbouwbedrijven. Al jaren doe ik samen met collega’s onderzoek naar multifunctionele landbouw (zorglandbouw, recreatie maar ook directe verkoop aan consumenten). Vandaar dat mijn interesse was gewekt. Zijn er in Gelderland op grote schaal wijngaarden gerooid terwijl er elders in Nederland wijnstokken worden aangeplant of is er wat anders aan de hand?
In gesprekken met Gelderse wijnboeren kom ik er achter dat wijnbouw in Nederland moeilijk rendabel is te maken. Zelfs als je werkt met vrijwilligers voor het snoeien van de druivenranken en het oogsten van de druiven dan staat de kostprijs van een fles Nederlandse wijn ongeveer gelijk aan de verkoopprijs. Er zit dus geen grote marge op. En dat terwijl een fles Nederlandse wijn al gauw 12 euro kost. Voor veel consumenten is die prijs te hoog. Vandaar dat er bedrijven stoppen, vooral oudere wijnboeren in Gelderland houden er mee op. En daar hebben we er in Gelderland relatief veel van omdat ondernemers in deze provincie de eersten waren die de nieuwe meeldauwresistente druivenrassen als Regent hebben aangeplant. Maar als zij stoppen, worden de stokken dan gerooid of gaat een andere ondernemer er dan mee verder? De Gelderse wijnboeren die ik sprak konden een lichte teruggang van het aantal hectare wijnbouw in Gelderland nog wel begrijpen maar 38 procent afname dat konden ze niet plaatsen.

Omzet en impact

Naast gesprekken met Gelderse wijnboeren heb ik ook mijn licht opgestoken bij de branchevereniging, de Vereniging Nederlandse Wijnproducenten (VNWP). Daar heeft men vraagtekens bij de landbouwtelling, de verplichte opgave van het aantal hectares en de gewassen die elke boer in Nederland elk jaar moet doen. Zo telt de vereniging in 2017 zo’n 130 commerciële wijngaarden terwijl het CBS op 92 uitkomt. Hoe kan dat? Komt niet elke wijngaard in de landbouwtelling terecht?
Sinds 2007 doet Wageningen Research in opdracht van het ministerie van LNV om de paar jaar een zogenaamde omzet- en impactmeting van de multifunctionele landbouw. Voor het aantal multifunctionele landbouwbedrijven gaan we uit van de CBS cijfers maar daar doen zich een aantal problemen voor. Zo zijn er ondernemers die lid zijn van LTO die hun multifunctionele activiteiten niet opgeven omdat ze de extra contributie daarvoor niet willen betalen. Daarnaast zijn er ondernemers die hun multifunctionele activiteiten onderbrengen in een apart bedrijf. Zo kan het voorkomen dat een kleine boerderijwinkel deel uitmaakt van het agrarisch bedrijf en zo ook in de landbouwtelling terecht komt. Als de ondernemer de boerderijwinkel gaat vergroten en op aanraden van zijn boekhouder onderbrengt in een apart bedrijf dan verdwijnt de boerderijwinkel uit de landbouwtelling. Terwijl er dus in werkelijkheid een grotere winkel op het erf staat! Burgers die een multifunctioneel landbouw bedrijf starten, komen ook niet altijd in de landbouwtelling terecht. Als ze geen toeslagen aanvragen bij RVO (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland) dan krijgen ze geen opgaveformulieren toegestuurd.
Vandaar dat we de CBS cijfers aanvullen met gegevens uit andere bronnen om te komen tot een betrouwbaar beeld van de multifunctionele landbouw in Nederland.

Mysterie

Zouden deze zaken ook spelen als het gaat om het verdwijnen van Gelderse wijngaarden? Worden wijngaarden overgenomen door nieuwkomers (burgers) die vervolgens geen opgave doen voor de landbouwtelling? We komen daar pas achter als er aanvullend onderzoek wordt gedaan met gebruik van meerdere informatiebronnen en dat vervolgens analyseren. Binnenkort hopen we dat in opdracht van het ministerie van LNV te kunnen doen in de vorm van een nieuwe omzet- en impactmeting van de multifunctionele landbouw. Wat mij betreft geven we dan extra aandacht aan de Gelderse wijnbouw. Voor nu neem ik een lekker glas Gelderse wijn (witte wijn gemaakt van de Johanniter druif is een aanrader). Proost!