Uit angst voor het coronavirus kunnen mensen anderen uitsluiten, oproepen tot extreme maatregelen of de kop in het zand steken. Corona raakt niet alleen individuen, angst ondermijnt de hele samenleving. Daarom moeten we de crisis ook als gemeenschap oplossen, menen Wageningse filosofen. Naast afgewogen overheidsbeleid zijn solidariteit, compassie en gedeelde verantwoordelijkheid onmisbaar in deze onzekere dagen. Hoe ziet die solidariteit er voor jou uit?
De wereldwijde uitbraak van het nieuwe coronavirus stelt samenlevingen voor grote uitdagingen en roept ook verschillende ethische vragen op. Zoals de vraag hoever een overheid mag gaan om maatregelen op te leggen om de verspreiding van het virus in te dammen. “Verregaande maatregelen zijn noodzakelijk. Tegelijkertijd moet de overheid zorgen dat de bewegingsvrijheid van mensen zoveel mogelijk gerespecteerd wordt”, schetst hoogleraar Filosofie Marcel Verweij.
“De beste manier om solidariteit te stimuleren is om te laten zien hoe vindingrijk we zijn en hoeveel initiatieven we nemen om elkaar te steunen. Hopelijk blijven de media daar veel aandacht aan besteden.”
Marcel Verweij, hoogleraar Filosofie
Share this quote:
Toch hoeft de bescherming van de volksgezondheid niet tegenover de vrijheid en het welzijn van individuen te staan, als we solidariteit centraal stellen in de manier waarop we naar onszelf en de samenleving kijken, zegt Verweij. “Daarmee voorkomen we dat we gaan denken in termen van besmette individuen tegenover de maatschappij als geheel.”
Zorg voor elkaar
“Het virus vormt een aanslag op de individuele gezondheid en op de hele samenleving. We worden als gemeenschap getroffen en moeten de coronacrisis als gemeenschap oplossen. Dat betekent dat we de lasten van infectiepreventie zoveel mogelijk samen moeten dragen en het risico op besmetting zoveel mogelijk moeten beperken. Solidariteit wil zeggen dat we risico’s samen dragen, en dat we het ook als een aanslag op de samenleving ervaren wanneer iemand getroffen wordt door ziekte. Dat we om haar of hem heen gaan staan”, aldus Verweij. Dat is ook de boodschap die de Nederlandse overheid uitdraagt: denk aan elkaar, zorg voor elkaar, draag verantwoordelijkheid voor elkaar.
Bedreigend
“De paradox bij infectieziekten is dat we, om onze samenleving te beschermen, juist afstand tot elkaar moeten nemen door schotten tussen onszelf in te plaatsen. Zoals: geen groepen vormen, niet meer fysiek bij elkaar in een ruimte komen, niet meer bij opa en oma op bezoek. En veel mensen worden bij ziekteverschijnselen als voorzorgsmaatregel in quarantaine geplaatst.”
De maatregelen, isolatie en beperkte bewegingsvrijheid kunnen bedreigend overkomen en mensen zijn daarnaast bang voor de ziekte zelf. Uit angst kunnen mensen anderen gaan buitensluiten. Dat zagen we bijvoorbeeld bij vernielingen en leuzen in een studentenflat in Wageningen, gericht tegen Chinese studenten. Ook elders in het land kregen Nederlanders met Aziatische wortels te maken met discriminerende uitingen die hen in verband brachten met het coronavirus.
Ontkennen of hamsteren
Vrees voor het virus zorgt ervoor dat mensen op zichzelf worden teruggeworpen. Sommige mensen proberen getroffen gebieden te ontvluchten, terwijl andere mensen juist de kop in het zand steken en doen alsof er niets aan de hand is. Beide reacties werken verdere verspreiding van het virus in de hand. Verweij: “Wat we ook hebben gezien is de neiging tot hamsteren, daarmee breng je anderen in de knel. Ik las ergens hoe mensen uit vitale beroepen enerzijds op applaus en andere blijken van waardering konden rekenen. Maar als ze ’s avonds boodschappen gingen doen, waren de schappen in de supermarkt al leeg.”
Angst leidt eveneens tot de roep om strengere maatregelen, vervolgt de filosoof. “Terwijl de meest verregaande maatregel niet altijd de meest effectieve hoeft te zijn. Kijk bijvoorbeeld naar de quarantaine die Japan instelde voor het cruiseschip de Diamond Princess. Daardoor werden de passagiers blootgesteld aan een veel hoger risico op besmetting en kon de ziekte zich verder verspreiden.”
Wetenschap en compassie
Als antwoord op de angst is het essentieel dat de overheid een heel goed onderbouwd beleid voert dat door experts wordt ondersteund, stelt Verweij. “Vertrouwen in het beleid en de wetenschappelijke kennis over infecties helpt om de angst te beteugelen. Maar sterke emoties kun je niet alleen te lijf gaan met redelijke wetenschap. We hebben ook verbindende emoties nodig, zoals compassie en solidariteit.”
In Italië hingen kinderen regenboogtekeningen voor het raam
Tussen burgers onderling zien we veel hartverwarmende vormen van ondersteuning. Van mensen die de hond uitlaten en boodschappen doen voor anderen, kinderen die regenboogtekeningen voor het raam hingen in Italië waar ook buren elkaar toezongen vanaf balkons, tot bloemen en spandoeken om zorgmedewerkers een hart onder de riem te steken. Het regent creatieve initiatieven van mensen die online gratis hun expertise delen op gebied van onderwijs, hobby’s of thuis sporten. Ook stromen veel uitgetreden zorgmedewerkers weer in, ondanks het risico op besmetting. “Veel mensen zijn bereid om extra lasten en verantwoordelijkheden op zich te nemen om anderen te helpen”, verklaart Verweij.
Solidair met artsen
Met groeiende aantallen coronapatiënten is het ook belangrijk dat we als samenleving solidair zijn met artsen op de intensive care (IC). “Als er te weinig bedden zijn, kunnen IC-specialisten voor vreselijke keuzes komen te staan, waarbij het gaat om leven en dood. Hoe kunnen we de beschikbare capaciteit zo goed mogelijk verdelen en zoveel mogelijk levens redden? Dat is niet alleen een medische maar ook een maatschappelijke verantwoordelijkheid”, zegt Verweij. Alhoewel er landelijke IC-richtlijnen voor bestaan binnen de zorg, zijn deze nog niet door de politiek onderschreven en tot beleid gemaakt. “Het was beter geweest als de Tweede Kamer dit jaren geleden al bediscussieerd had. Dat het debat nu gevoerd wordt, is voor sommige mensen heel beangstigend.”
Dijken
Speelt de overheid ook een rol in de bevordering van solidariteit en zorg tussen burgers onderling? “De oproepen ertoe zijn heel belangrijk, dat draagt bij aan de toonzetting. Maar de beste manier om solidariteit te stimuleren is om te laten zien hoe vindingrijk we zijn en hoeveel initiatieven we nemen om elkaar te steunen. Hopelijk blijft daar veel aandacht voor in het nieuws”, zegt Verweij.
Nederland heeft in ieder geval een goede uitgangspositie om de coronacrisis op te vangen. “We hebben allerlei instituties, waaronder zorgverzekeringen, die zorgen dat de lasten voor de enkeling door velen gedragen worden. Nederlanders zijn behoorlijk individueel ingesteld, maar we ondersteunen elkaar wel. De dijken zijn het voorbeeld bij uitstek. We betalen ze gezamenlijk en uiteindelijk beschermen ze ons allen.”
Al meer dan dertig jaar buigt filosoof Marcel Verweij zich over thema’s als volksgezondheid en gezonde voeding. “In het overheidsbeleid voor volksgezondheid en in de zorg komen veel ethische vragen op. Denk maar aan vaccinatieprogramma’s. Hoe moet je als overheid omgaan met ouders die hun kinderen niet laten vaccineren? Dat soort vraagstukken moeten goed worden afgewogen, onder meer door er vanuit verschillende ethische invalshoeken naar te kijken. Filosofen denken bovendien na over basale begrippen die we vaak bezigen in ons alledaagse taalgebruik en ook in de wetenschap. Wat bedoelen we eigenlijk met gezondheid? Wat betekent welzijn voor mensen? Als je daar een helder beeld van hebt, kun je gaan onderzoeken en meten hoe het daar in onze samenleving mee gesteld is en bestuderen hoe je gezondheid en welzijn kunt bevorderen.”
Allemaal waar, Nederland heeft prachtige mensen en goede wetenschappers maar als samenleving is ze hard en onvoorbiddelijk. Na alweer die harde en nietsontziende houding van Rutte en Hoekstra in de Europese commissie op een historisch moment voor de wereld en Europa zal de rest van de Europese samenleving hopen dat ook jullie het Virus in volle hevigheid zal treffen, misschien worden jullie dan wakker? Solidariteit in Nederland bestaat alleen in eigen familie, kleurtje en sociaal milieu. Blijf gezond.
Beste Marcel,
Dank voor het initiëren na te denken over solidariteit. Gaarne stel ik jou de vraag hoe om te gaan met de economische gevolgen het Corona virus te bestrijden. Er is nu naast een gezondheids crisis nu ook een economische crises ontstaan. Met de deugd van Aristoteles in mijn achterhoofd vraag ik mij af hoe het “midden” te bepalen. Dit lijkt mij mede van belang omdat de zwaar economisch getroffenen het wellicht moeilijk vinden solidariteit op te brengen. Solidariteit voor de medisch zwakken in onze samenleving. Hoe hier een balans in te vinden?
Ik vind de dat Verweij nogal wat (ethische) algemeenheden te berde brengt waar niemand mee oneens is. Een begin van een filosofische analyse is daarmee nog niet gemaakt.
Ik vind dat Verweij nogal wat (ethische) algemeenheden te berde brengt waar niemand mee oneens is. Een begin van een filosofische analyse is daarmee nog niet gemaakt.
Allemaal waar, Nederland heeft prachtige mensen en goede wetenschappers maar als samenleving is ze hard en onvoorbiddelijk. Na alweer die harde en nietsontziende houding van Rutte en Hoekstra in de Europese commissie op een historisch moment voor de wereld en Europa zal de rest van de Europese samenleving hopen dat ook jullie het Virus in volle hevigheid zal treffen, misschien worden jullie dan wakker? Solidariteit in Nederland bestaat alleen in eigen familie, kleurtje en sociaal milieu. Blijf gezond.
Beste Marcel,
Dank voor het initiëren na te denken over solidariteit. Gaarne stel ik jou de vraag hoe om te gaan met de economische gevolgen het Corona virus te bestrijden. Er is nu naast een gezondheids crisis nu ook een economische crises ontstaan. Met de deugd van Aristoteles in mijn achterhoofd vraag ik mij af hoe het “midden” te bepalen. Dit lijkt mij mede van belang omdat de zwaar economisch getroffenen het wellicht moeilijk vinden solidariteit op te brengen. Solidariteit voor de medisch zwakken in onze samenleving. Hoe hier een balans in te vinden?
Ik vind de dat Verweij nogal wat (ethische) algemeenheden te berde brengt waar niemand mee oneens is. Een begin van een filosofische analyse is daarmee nog niet gemaakt.
Ik vind dat Verweij nogal wat (ethische) algemeenheden te berde brengt waar niemand mee oneens is. Een begin van een filosofische analyse is daarmee nog niet gemaakt.