Natuurlijk kapitaal

De natuur levert grondstoffen en voedsel, reguleert ons klimaat en zuivert lucht en water. Ook biedt ze ons een prettige leefomgeving om in te wonen en recreëren. Deze prestaties verrekenen we niet in de prijzen van producten. Wageningse onderzoekers hebben samen met het Centraal Bureau voor de Statistiek meegewerkt aan een door de Verenigde Naties erkende methode voor het meten van de bijdrage van natuur aan de economie. Dit kan duurzaam beheer van natuurlijke hulpbronnen bevorderen. Benieuwd wat de waarde van het bos in jouw omgeving is?

Van luchtzuivering en bestuiving van planten, tot plek voor recreatie en het leveren van water, voedsel, hout, ijzererts en brandstoffen. De natuur doet veel voor ons. Toch nemen we de rol van natuurlijke ecosystemen tot nu toe niet mee in onze economische overzichten. Om inzicht te verkrijgen in de bijdrage van de natuur aan de economie, heeft de Statistische Commissie van de Verenigde Naties (VN) een meetmethode laten ontwikkelen. In Nederland werkten Lars Hein, hoogleraar Ecosysteemdiensten, en het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS) mee aan de ontwikkeling van deze methode.

“Een beter begrip van de bijdrage van de natuur aan onze economische welvaart kan zorgen voor een duurzamere omgang met natuurlijke hulpbronnen.”

Lars Hein, hoogleraar Ecosysteemdiensten

Deel deze quote:

“Het gaat bij deze meetmethode niet om het meten van de waarde van de natuur zelf, maar om de bijdrage van de natuur aan de economie”, benadrukt Hein, om meteen maar een veelvoorkomende misvatting uit de weg te ruimen. Het berekenen van de waarde van de natuur is immers onmogelijk. “Natuur heeft een intrinsieke waarde, een waarde van zichzelf, los van het gebruik door de mens of de menselijke waarneming. Onze meetmethoden zeggen niets over de waarde van het voorkomen van bevers in de Biesbos of walvissen in zee.”

Er bestaan al sinds 1993 standaardmethoden om niet-hernieuwbare grondstoffen als olie, gas en ertsen in de grond te berekenen. Op basis hiervan kunnen bijvoorbeeld de Nederlandse aardgasbaten worden berekend. “Veel moeilijker is het wanneer het om hernieuwbare bronnen gaat, ecosystemen zoals bossen en wetlands bijvoorbeeld, die bijdragen aan het zuiveren van de lucht en het water. Het hout uit een bos brengt als productiemiddel geld op. Maar voor de waarde van alle diensten van een levend bos betaalt niemand”, zegt Hein. Bos legt onder meer CO2 vast, filtert de lucht, reguleert waterstromen en biedt mogelijkheden voor recreatie en toerisme, om maar wat diensten van het bos te noemen.

Dertien natuurdiensten

De nieuwe internationale meetstandaard, System of Environmental Economic Accounting —Ecosystem Accounting (SEEA EA), is in Nederland bekend onder de naam ‘natuurlijk kapitaalrekeningen’. Het is een raamwerk van meetmethoden dat diensten van de natuur in kaart brengt. Dit gebeurt zowel in fysieke eenheden, bijvoorbeeld kubieke meter geoogst hout, als in geld, bijvoorbeeld de prijs voor ‘hout op stam’, oftewel ongeoogst hout. “Voor ieder soort dienst zijn er specifieke methoden die het meest geschikt zijn.” Op dit moment geldt alleen het fysieke deel als standaard; de economische meetmethoden hebben nog verdere uitwerking nodig.

Aan de meetstandaard hebben meer dan honderd milieuwetenschappers en statistici in ruim veertig landen wereldwijd bijgedragen. De Wageningse wetenschappers en CBS-experts bestudeerden de verschillende typen en omvang van ecosystemen in Nederland, hun conditie, diensten en economische bijdrage. Op circa tachtig kaarten is dat tot in hoge resolutie in beeld gebracht. Deze geven informatie over de 49 belangrijkste ecosysteemtypes in Nederland, de gezondheid van die ecosystemen en de diensten die ze leveren.

In ons land worden dertien ecosysteemdiensten onderscheiden, onder meer drinkwater-, voedsel- en houtproductie, recreatie en natuurtoerisme, luchtzuivering, regulering van waterhuishouding en klimaat, fijnstofafvanging door vegetatie, en koolstofvastlegging. “We hebben alleen de ecosysteemdiensten op het land geïdentificeerd. In een vervolgstudie kijkt het CBS nog naar de waarde van onder andere de diensten die de Noordzee levert.”

Het bos in jouw omgeving

Maar hoe gaat dat in z’n werk? Hoe kun je de economische bijdrage van, bijvoorbeeld, het bos in jouw omgeving inschatten? Hein vertelt dat zijn collega’s en hij aan een internet-viewer werken. Deze viewer gaat uit van de gemiddelde waarden van ecosystemen. “Als je inzoomt op provincie- of gemeenteniveau zit je goed, maar als je verder inzoomt op specifieke percelen, worden de gegevens wel onnauwkeuriger. Met de viewer kun je ook eenvoudige statistieken te voorschijn halen, die bijvoorbeeld laten zien hoeveel CO2 de veengebieden in een gemeente uitstoten, of hoeveel CO2 de bossen van een gemeente opslaan”, legt Hein uit. Naar verwachting is de viewer in de zomer klaar. Dan kan iedereen op een website opzoeken welke diensten een specifiek bos of ander ecosysteem levert, dus ook het natuurgebied in de buurt.

Voorlopig is het systeem nog niet volledig. “We berekenen wel veel diensten van ecosystemen, maar nog niet alle. Bovendien gaat het om specifieke economische waardering, dat geeft niet de totale waarde voor de welvaart aan. Zo gaan we voor drinkwater bijvoorbeeld uit van de prijs daarvoor in een land. Maar als drinkwater schaars is, is de waarde ervan uiteindelijk veel hoger dan wat we nu betalen voor ons water uit de kraan.”

Ook de waarde van biodiversiteit, oftewel een rijkdom aan planten- en diersoorten, is niet in geld uit te drukken. “Hoe zouden we de achteruitgang van de vlinderstand economisch moeten uitdrukken?” Opnieuw onderstreept Hein dat het niet om de waarde van de natuur gaat bij deze methodiek, maar om de economische bijdrage.

Onderschatting

Als de meetmethode zulke beperkingen kent, waarom is het dan toch belangrijk om een prijskaartje aan de diensten van de natuur te hangen? “Nu hangt er meestal helemaal geen prijskaartje aan en worden ecosysteemdiensten überhaupt niet meeberekend. We zijn geneigd de economische bijdrage van de natuur sterk te onderschatten. Zelfs met deze beperkte meetmethode is te zien dat bossen heel veel waard zijn. Op sommige plekken buiten de Randstad levert de natuur een bijdrage aan de economie die vergelijkbaar is met de waarde van grond voor woningbouw.”

De methode moet zich nog bewijzen, zegt Hein, maar toont landen hoe afhankelijk ze van natuurlijke hulpbronnen zijn voor hun economische welvaart. Dit besef kan ertoe leiden dat landen beter voor hun natuurlijke ecosystemen gaan zorgen en hun natuurlijke kapitaal niet langer uitputten. “De meetmethode is gekoppeld aan het internationale systeem van ‘nationale rekeningen’ waarmee landen de staat van de nationale economie meten. Binnenkort wordt het mogelijk om de bijdrage van ecosystemen aan de economie te vergelijken met  macro-economische cijfers zoals het Bruto Binnenlands Product.” China werkt al met een bruto ecologisch product. “Hoewel het gebaseerd is op grofmazige en beperkte modellen, maakt het de gevolgen van het economische beleid voor de natuur en het milieu wel inzichtelijk.”

Hopelijk gaan ook steeds meer tropische landen de internationale meetstandaard gebruiken. Dat maakt het veel makkelijker om bijvoorbeeld uit te rekenen wat de impact op ecosystemen is van de import van soja uit Brazilië of palmolie uit Indonesië. Voor de productie hiervan verdwijnt veel regenwoud, terwijl de ecosysteemdiensten van de tropische bossen vaak een hogere bijdrage aan de economie leveren dan sojavelden of palmolieplantages.

Verschil maken

Naast de VN hebben ook de EU, de OESO, de Wereldbank en het IMF deze standaard voor natuurlijkkapitaalrekeningen geaccepteerd. Dat betekent echter nog niet dat deze meteen breed zal worden toegepast. “Het kost nu eenmaal tijd voordat mensen gewend zijn aan een nieuwe informatieset, en voordat dit actief gebruikt gaat worden. De gegevens voor Nederland voor 2013, 2015 en 2018 komen nu beschikbaar.” Het werk aan de meetmethode is de afgelopen jaren gefinancierd door de ministeries van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, Infrastructuur en Water, en Buitenlandse Zaken.

Hein en zijn collega’s hopen dat de natuurlijk kapitaalrekeningen in de toekomst verder ontwikkeld en verbeterd kunnen worden. De meetmethode kan een verschil maken in de manier waarop we met de natuur omgaan, denkt de hoogleraar. “Het gaat niet goed met onze ecosystemen. Een beter begrip van de bijdrage van de natuur aan onze economische welvaart kan zorgen voor meer draagvlak voor natuurbescherming en voor een duurzamere omgang met natuurlijke hulpbronnen.”

Lees meer:

• Artikel in NRC: “Te lang is gedaan alsof de natuur gratis is”
• Over de economische en intrinsieke waarde van de natuur
• De natuurlijk kapitaalrekening van Nederland
• De biodiversiteitsaccount van Nederland
• Project Ecosystem Accounting (Engels)
• Over het System of Environmental Economic Accounting (SEEA, Engels)
• Natuurlijk kapitaalrekeningen in Europa, met webinars over SEEA EA (Engels)
• Lees dit artikel in het Engels