De hoge stikstofuitstoot in Nederland bedreigt de natuur. Meerdere sectoren, waaronder de landbouw, dragen bij aan de uitstoot en moeten maatregelen nemen. Wageningse natuur- en landbouwexperts hebben een stappenplan ontwikkeld om per gebied vast te stellen welke acties noodzakelijk zijn. Deze aanpak moet leiden tot lokale en landelijke oplossingen voor natuur en landbouw. Hoe zie jij herstel van natuur en een duurzame toekomst voor boeren?
“De stikstofproblematiek is complex en er zijn veel belangen mee gemoeid die soms lijken te botsen”, zegt onderzoeker Tia Hermans. Ze is voorzitter van een taskforce van Wageningse natuur- en landbouwexperts en economen die de mogelijkheden voor een andere stikstofaanpak hebben onderzocht. Het initiatief hiervoor kwam van Wageningen University & Research zelf. “We wilden vanuit onze expertise op het gebied van landbouw en natuur de stikstofproblematiek vanuit een brede context benaderen en zo een bijdrage leveren om die te helpen oplossen”, verklaart Hermans.
“Met het nieuwe stappenplan kun je echt op gebiedsniveau kijken wat er speelt en hoe je de problemen kunt oplossen. Zowel het herstel van de natuur als de aanpassingen in de landbouw vragen om maatwerk.”
Tia Hermans, senior onderzoeker landbouw en natuur
Share this quote:
Het Wageningse stikstofteam heeft een stappenplan bedacht dat laat zien in hoeverre landelijke en lokale maatregelen de stikstofuitstoot uit de landbouw zullen verminderen en de natuur verbeteren. “Doorlopen van het stappenplan maakt duidelijk welke keuzes beleidsmakers, boeren en natuurbeheerders hebben. Het maakt een onderbouwd gesprek, en keuzes op basis van feiten mogelijk.”
Samenhang
De eerste stap is een analyse per natuurgebied. “In hoeverre vormt de stikstofbelasting uit de lucht een bedreiging en wat zijn de gevolgen in de toekomst? Vervolgens kijken we in de tweede stap naar de effecten van de verschillende landelijke maatregelen die genomen kunnen worden”, legt Hermans uit. Daarna komt, als derde stap, de kwaliteit van de natuur aan bod.
Natuur heeft veel last van de verzuring en vermesting die ontstaat doordat er stikstof op de grond terechtkomt. Daarnaast is verdroging voor veel natuur een groot probleem. Ook zijn de natuurgebieden vaak klein en staan ze niet met elkaar in verbinding, waardoor de natuur minder veerkrachtig is en dieren en planten geen uitwijkmogelijkheden hebben. Hermans: “Er valt veel te winnen wanneer we ons niet alleen op de stikstofwaarden richten, maar naar het totaalplaatje kijken. Het is dus belangrijk om alle mogelijkheden voor natuurherstel mee te nemen, zoals de grondwaterstand verhogen of natuurlijke buffers aan te leggen om het regenwater vast te houden.”
Lokaal en op maat
Als de stikstofuitstoot nog steeds te hoog is en blijft, en de natuurkwaliteit onvoldoende, toont de vierde stap welke lokale oplossingen kunnen bijdragen aan de verlaging van stikstof en versterking van natuur. “Lokale boeren kunnen bijvoorbeeld oude stallen vervangen door nieuwe emissiearme stallen, eiwit in het veevoer verminderen of omschakelen van intensieve naar meer extensieve landbouwvormen”, vertelt de onderzoeker. Het kan ook gaan om natuurmaatregelen, zoals een natuurgebied vergroten of beter verbinden met andere natuurgebieden.
De landbouw veroorzaakt ongeveer 42 procent van de stikstofuitstoot in Nederland. De stikstof uit de landbouw komt vrij uit de ammoniak (NH3) die ontstaat wanneer mest en urine met elkaar in contact komen.
Mochten deze stappen geen soelaas bieden, dan is het noodzakelijk om de stikstofuitstoot verder te verminderen of de doelen voor de natuur nader te analyseren. “Als de problemen nog niet zijn opgelost, moet je weer teruggaan naar het landelijke beleid of de natuurdoelen. Als je één stap bijstelt, passen de andere stappen zich ook aan. Zo kun je het stappenplan meerdere keren doorlopen om tot de noodzakelijke landelijke maatregelen en lokale oplossingen op maat te komen en deze goed op elkaar af te stemmen.”
Fijn stof en bodemverzuring
Ook industrie, transport, verkeer en bouw kunnen in samenwerking met onze partners eventueel worden meegenomen. De gegevens van deze sectoren kunnen worden toegevoegd aan de modellen waarmee de Wageningse wetenschappers de stikstofwaarden berekenen. “De verlaging van de stikstofuitstoot kan natuurlijk niet alleen van de landbouw komen”, zegt Hermans.
De landbouw veroorzaakt ongeveer 42 procent van de stikstofuitstoot in Nederland. De stikstof uit de landbouw komt vrij uit de ammoniak (NH3) die ontstaat wanneer mest en urine met elkaar in contact komen. De industrie, verkeer en transport stoten stikstofoxide (NOx) uit, dat deels in de atmosfeer belandt als fijnstof en smog en dus slecht is voor de volksgezondheid. Deels komen de stikstofoxiden samen met de stikstof uit ammoniak in de grond terecht, waar het zich ophoopt. Dat leidt tot bodemverzuring, waardoor veel planten- en diersoorten niet meer in de aangedane gebieden kunnen leven.
Maatschappelijke waarde
Dat de landbouw nu grotere stappen moet gaan zetten om de stikstofuitstoot te verminderen, blijkt onder meer uit het rapport van de Commissie Remkes dat op 8 juni verscheen. Het is nu zaak dat de sectoren verder kijken dan alleen naar de eigen belangen, meent Hermans. “De agrarische sector is gericht op productie. Boeren, verwerkende bedrijven en toeleveranciers hebben geïnvesteerd om vooruit te komen. Maar de bijeffecten zoals de gevolgen voor natuur en milieu zijn nooit mee berekend in de productieprijzen”, licht Hermans toe. Om tot goede besluiten te komen, moet er breder worden gekeken en moeten ook de maatschappelijke kosten en baten worden afgewogen. “Natuur dient geen direct economisch belang, dus komt niemand ervoor op. Terwijl je het ook kunt koppelen aan gezondheid, recreatie en welbevinden.”
“Natuur dient geen direct economisch belang, dus komt niemand ervoor op. Terwijl je het ook kunt koppelen aan gezondheid, recreatie en welbevinden.” Foto: Nina Smits.
Keuzevrijheid
In sommige gebieden moeten straks boerenbedrijven worden verplaatst of uitgekocht.
Hermans begrijpt dat dit bij veel boeren gevoelig ligt. Toch voorziet het stappenplan in veel gevallen juist in een bepaalde keuzevrijheid, onderstreept ze. “Zo kan een boer die de stikstofuitstoot moet verminderen besluiten of hij inzet op de techniek, zoals emissiearme stallen of op bijvoorbeeld natuurinclusief boeren, een andere extensievere vorm van landbouw of misschien toch op verplaatsing van het bedrijf.” Voor sommige maatregelen zijn subsidies beschikbaar. Verder is er nog onderzoek nodig, bijvoorbeeld naar de stikstofuitstoot van kringlooplandbouw.
Maatwerk
Hermans en haar collega’s voelen de urgentie om de stikstofuitstoot te verlagen, omdat de natuur in Nederland er slecht voor staat. De onderzoekers hopen met het stappenplan de overheid, de landbouw en de natuursector te ondersteunen bij het oplossen van een deel van de stikstofproblematiek. Het stappenplan zorgt voor een nieuwe systematische aanpak, benadrukt Hermans. “Hiermee kun je echt op gebiedsniveau kijken wat er speelt en hoe je de problemen kunt oplossen. Zowel het herstel van de natuur als de aanpassingen in de landbouw vragen om maatwerk.”
Tia Hermans · Senior onderzoeker landbouw en natuur
Na haar studie in de landbouwwetenschappen is Tia Hermans werkzaam geweest bij verschillende onderdelen van Wageningen University & Research. Ze verdiepte zich onder meer in veehouderij, plantenonderzoek, landbouw, natuur en ruimtelijke ordening. Nu coördineert ze het beleidsondersteunend onderzoek dat Wageningen University & Research verricht voor het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. “In Den Haag heb ik het gevoel dat we vanuit onze inhoudelijke expertise echt iets kunnen betekenen. Het is heel belangrijk dat de Wageningse kennis een plek krijgt in de beleidswereld. Ook vind ik het interessant om leefwerelden en vakgebieden te verbinden en relaties te leggen tussen landbouw en natuur. Waar de verschillende disciplines schuren, ontstaan veel mooie dingen.”
Gefeliciteerd met jullie pragmatische en haalbare op wetenschappelijke gronden gebaseerde aanpak. Van harte hoop ik dat we deze aanpak gaan volgen. Ook zo fijn dat leken het kunnen begrijpen!
“Natuur dient geen direct economisch belang, dus komt niemand ervoor op.” Precies! Dus zullen economische motieven altijd een belangrijker rol spelen.
Daarom moeten de negative bijeffecten worden meegerekend in het economisch model.
Dat betekent dat de consument de werkelijke prijs moet gaan betalen voor voedsel. Een prijs die veel hoger ligt en een normaal inkomen van de boeren moet garanderen.
De landbouw is momenteel geen vrije markt maar opereert mondiaal en hangt aan elkaar van subsidie.
Zoeken naar technische oplossingen is een heilloze weg. De meest simpele oplossing is natuurlijk het minimaal halveren van de landbouw. Driekwart is namelijk bedoeld voor de export, en wij blijven letterlijk met de stront zitten.
Een klein overbevolkt land als het onze heeft een kleine, regionale, duurzame landbouw nodig, waarbij de natuur een wezenlijk onderdeel vormt van ons welzijn.
In het verleden zijn er vaker grote industrieën (zoals de landbouw ook is!) verdwenen omdat ze economisch niet langer rendabel waren. (Textiel, Verolme, mijnbouw, Fokker etc. Dat zal even pijn doen, maar keer op keer is gebleken dat bij het verdwijnen van een hele sector er een economische reset plaatsvindt. Mensen gaan iets anders doen.
Wanneer je alle schadelijke neveneffecten van de land- bouw meerekent, dan is het een sector die niet duurzaam levensvatbaar is en slecht door subsidie en perverse marktwerking (Campina, supermarktketens) in stand wordt gehouden.
Inderdaad de textiel industrie is verdwenen uit Nederland. onze kleding wordt nu gemaakt onder slechte omstandigheden in Bangladesh. Voor onze olie zijn we afhankelijk van het midden-oosten en Rusland, landen waar je niet afhankelijk wilt zijn. Moeten we voor ons voedsel ook die kant op?
Boeren willen verduurzamen mits er een verdienmodel is. Er zijn op dit vlak de laatste jaren al flinke slagen gemaakt, wat niet wil zeggen dat dit nog beter kan. Plan van de WUR mbt stikstof aanpak is een goede stap.
Tia, klopt helemaal. Maar dat verdienmodel moet wel ook gerelateerd worden aan de consumenten, c.q. burgers, die mede de externe effecten van de landbouw ondervinden. Zij moeten door hun koopgedrag en hun politieke keuzes hun waardering voor duurzaam boeren en het belang van een biodiverse en gezonde omgeving uiten. Zij moeten dus ook een belangrijke doelgroep vormen bij het veranderproces. Ik kom dat in jullie stappenplan zo niet direct tegen.
Het is niet alleen belangrijk dat intensieve veeteeltbedrijven uit de buurt van Natura 2000 gebieden worden verwijderd.
Nog belangrijker is om, i.v.m. fijnstof, geluidsoverlast, stankoverlast enz. enz. de bedrijven te verplaatsen die te dicht bij woningen zijn gesitueerd. De maatstaaf van enkele honderden meters is hierbij veel te laag. Er moet dan sprake zijn van een of meerdere kilometers.
Zo is er bij het dorp Stiens sprake van een bedrijf van bijna 1000 koeien die op enkele honderden meters van het dorp is verwijderd. Het bedrijf staat ook nog eens in het zuidwesten van het dorp zodat alle overlast over het hele dorp wordt verspreid.
Gezondheid van mensen is belangrijk. Het is geen onderwerp geweest in ons onderzoek. De focus lag op het stikstofcrisis. Dat neemt niet weg dat regelingen die nu al door de overheid uitgezet worden, zoals opkoopregeling varkenshouderij, ten goede komen aan beide. Maar, opkoop is een dure en voor de boer zeer ingrijpende maatregel. Daarom is het belangrijk om per natuurgebied te bekijken welke maatregelen daar het meeste effect sorteren.
Hopelijk wordt door het rapport van de commissie Remkes ingezien, dat er maatregelen moeten worden genomen. Wij wonen in een fijn land maar door kortzichtigheid is het momenteel soms niet fijn, bijv. door stank bij bedrijven, grote brandgevaarlijke bedrijven nabij dorpen/steden, luchtvervuiling. Vooral de landbouw speelt een kwalijke rol in de milieuvervuiling, in de verminderde fijnheid van leven.
Omdat het antwoord van Ad van Nederpelt telkens bij een ander bericht komt, bij deze een antwoord voor Ad en voor u. Natuur is inderdaad een wezenlijk onderdeel van ons welzijn. Halveren van de landbouw stellen wij niet als doel. Wij hebben nagedacht vanuit onze wetenschappelijke expertise over oplossingsrichtingen. De omvang van de landbouw is voor ons het resultaat van de maatregelen die genomen worden om natuur te herstellen. Je kunt hier ook verwijzen naar studie Landbouwscenario’s 2050 waarin gesproken wordt over de gevolgen van op welk niveau (NL / EU) je kringlopen sluit.
De ‘Grote Sprong Voorwaarts’ van de drijfmest vanaf de jaren zeventig heeft ons dus vooral de stikstofellende bezorgd.
In mijn jonge jaren mestte je nog de stallen met een fiks aflopende vloeren uit, waarbij urine en mest zo veel mogelijk gescheiden bleven. Mooie ruige mest na vermenging met (wat) stro laadde je in de kruiwagen. De urine verdween in de gierkelder.
Jaarlijks werd dat weer gescheiden uitgereden.
Vooral de opgroeiende biggen staan me nog bij. Als hun stal uitgemest was, liet je ze weer binnen uit de boomgaard, waarnaar ze tijdelijk verbannen waren. Enthousiast plukten ze de nog groot gelaten plukken stro uit elkaar om nest opnieuw in te richten.
Nu zie je met grote pijn de moderne varkenshouderij, die ons ook van heel wat fraaie natuur beroofde, naast het minimaliseren van het dierenwelzijn.
Met een echt slim doordacht stalsysteem moet met eeuwenlang gehanteerde principes het meest te bereiken zijn.
Het moet een enorme uitdaging zijn die keuterboertjes van weleer op al die onderdelen echt te overtreffen.
Wij verwachten dat het gescheiden opvangen van mest en urine inderdaad flink kan helpen bij het verminderen van de stikstofemissie. Techniek en innovatie leveren daar overigens een belangrijke bijdrage aan.
Tussen stap 4 en stap 5 gaat het stagneren. Dan komt de hindermacht op de hoek kijken die hun politieke pionnen in stelling brengen en de blokkeerboeren weer op pad sturen. Bij dit stappenplan mis ik een strategie die erop gericht is om deze hindermacht om te buigen in een transitiemacht. Pas als de grootverdieners binnen het huidige model zich achter dit stappenplan scharen, heeft het een kans van slagen.
Door de uitspraak van de RvS is duidelijk dat er een oplossing moet worden gezocht hoe natuurkwaliteit te herstellen. Hoe groter de hindermacht, hoe langer het duurt eer de sector verder kan met ontwikkeling van een duurzame toekomst.
Het rapport en stappenplan ademt dezelfde vrijblijvendheid in maatregelen als het volkomen mislukte PAS systeem. Er is geen enkele zekerheid dat vrijwillige en locale succesjes met vermindering van emissies ook werkelijk soelaas gaan bieden voor de natuur. Als de emissieruimte elders wordt ingepikt zijn we niets opgeschoten.
Het stikstofprobleem roept vragen op over grenzen aan de hoeveelheid dieren in ons kleine land. Waarom is dat geen thema voor de WUR?
Tia Hermans zegt: ‘Het is heel belangrijk dat de Wageningse kennis een plek krijgt in de beleidswereld’. Ik zou het liever anders zien: een universiteit die zich onafhankelijk opstelt, overheidsplannen objectief en kritisch beoordeelt, en de innige verbondenheid met het grote agrarisch bedrijfsleven afzweert om geloofwaardig te blijven.
Vrijblijvendheid is niet aan de orde. Generieke maatregelen worden door de overheid gesteld. Vrijwilligheid is ook aan de orde, behalve in de keuze van maatregelen om het doel te bereiken. Door de koppeling van generieke en lokale maatregelen om de doelstelling te bereiken wordt de kwaliteit van de natuur bewaakt. Dat is onderdeel van stap 4.
Wij maken geen beleid, maar kunnen wel onderbouwd meedenken over keuzen die voorliggen.
Ons werk in de taskforce is geen opdracht maar eigen initiatief geweest. We bieden een gereedschap waarmee provincies per natuurgebied een stikstofstrategie kunnen ontwikkelen. Dat ontbrak tot nu toe. Onze aanpak is dus niet DE oplossing, maar hopelijk wel onderdeel daarvan.
Dit is veel te vrijblijvend allemaal. Alleen al de stappen 1 en 2 zullen minstens tot 2030 duren, omdat elke mmol verzuring ter discussie zal worden gesteld. Al ruim 40 jaar wordt, helaas met succes, de tactiek van ontkennen, vertragen, ontduiken, blokkeren en sinds 2019 ook intimideren ingezet. Het is nu de hoogste tijd om strenge wettelijke maatregelen te nemen en die te handhaven. De vervuiler gaat betalen. Het hele landelijk gebied moet daarbij in ogenschouw worden genomen. Natuur voorop, maar zeker ook alle gras- en akkerlanden. We hebben immers naast de stikstofcrisis ook te maken met een biodiversiteitscrisis, een verdrogingscrisis, een gifstoffencrisis en er zit een economische crisis aan te komen. Hoogste tijd om de noodzakelijke paradigmashift NU te maken. Zet innovaties in op een systeem van eerlijke beprijzing, kringlopen sluiten, natuurinclusieve economie, anti-verdrogingsmaatregelen op hogere zandgronden etc. zet een ban op kunstmest, drijfmest en mestinjectie en kom met eigentijdse invulling van mestaanwending etc.
We beweren nergens dat deze aanpak DE oplossing is. We hopen dat het bijdraagt aan een oplossing. We bieden een gereedschap waarmee provincies per natuurgebied een stikstofstrategie kunnen ontwikkelen. Dat ontbrak tot nu toe. Vrijblijvendheid is wat ons betreft niet aan de orde. Generieke maatregelen worden door de overheid gesteld. Probleem voor natuur is inderdaad breder dan het stikstofprobleem. Daarom is gekozen naar kwaliteit van natuur en alle drukfactoren die daarbij een rol spelen. WUR zet ook in op innovaties t.a.v. beprijzing.
Een mooi artikel. Voor uitvoering heb je veel partijen nodig. Er is de laatste 30 jaar al veel verbeterd in uitstoot en er zijn veel minder dieren. Toch zullen we samen nog stappen moeten zetten.
Als deelnemer in verschillende Vruchtbare Kringloop projecten hebben we de laatste jaren al veel meer inzicht gekregen. Graag zou ik jouw insteek daarbij willen gebruiken. In hoeverre zie jij kans tot een goede samenwerking te komen ??
Leuk om te horen dat jullie onze insteek zouden willen gebruiken in jullie projecten. We zien zeker raakvlakken om tot samenwerking te komen. Neem gerust contact op om hierover door te praten.
hoe heeft het zover kunnen komen dat de commissie remkes de overheid telkens op de vingers moet tikken en men in den haag nog steeds niet door heeft dat het anders moet in de agrarische sector? en de wur? hahaha. die laat zich al net zo beïnvloeden door de machtige cda/bedrijfs/multinationals/agribusiness lobby als onze politiek.
herman verbeek schreef decennia geleden al zijn boek “boerenbelang” en dat het roer om moet naar een duurzamer, dier- en natuurinclusieve landbouw en voedselsector en een eerlijke prijs voor hun produkten. de biologische sector weet dat AL LANG. het hele systeem is trekken aan een dood paard. je zou denken dat de knappe koppen aan de universiteit eens de boel gaan wakker schudden. wat staat er vanochtend in mijn volkskrant? op de voorpagina? een oproep mee te denken in de stikstofproblematiek. whahahahahah. hebben ze bij de universiteit zitten slapen dan? die kennis is er al lang. louis bolk, driebergen. warmonderhof dronten. alle biologische boeren weten dit al lang hoe dat met die stikstof mis gaat. zijn ze bij de wur dan dom ofzo? ik kennis over ecologie juist bij jullie verwacht, maar de grote jongens van het bedrijfsleven daar laten jullie jullie oren teveel naar hangen.
Ik reageer even snel, voordat ik alles hierboven ga bestuderen! Mijn vraag: voedselbossen, snel te realiseren, voordelige oplossing voor stikstofopslag, plus natuurlijk fantastische voedselproductieen een duurzaam beleid mbt natuur en voeding: is die aanpak al in de discussie betrokken? Zie o.a. Wouter van Eck voor een overtuigend betoog! Zijn Voedselbos Ketelbroek bewijst het nut van zijn aanpak.
Prima om naar de landbouw te kijken, maar ook het verkeer is een boosdoener. De 100km maatregel wordt nauwelijks nageleefd. Automobilisten lijken nog niet bewust van de ernst van de situatie. Dus: indringender informatie èn betere handhaving van de 100 km!
WUR is een onderzoeksinstelling en houdt zich bezig met kennisontwikkelingen en kennisdoorstroming zodat informatie voor iedereen beschikbaar is.
Handhaving hoort niet bij onze bevoegdheden.
Helaas is ook dit weer het zoveelste rapport/onderzoek met als doel de huidige manier van landbouw bedrijven, door allerlei kunstgrepen overeind te houden. De wereldwijde problemen van klimaat, gezondheid, welzijn, armoede, etc., die hier deels door worden veroorzaakt, komen hierbij helaas weer in de verdrukking vrees ik. Dit zal niet veranderen, zolang de onderzoeken worden gefinancierd door belanghebbenden met het meeste kapitaal. In dit geval het ministerie van Landbouw, Natuur en voedselkwaliteit. Omdat Landbouw hier natuurlijk van het allergrootste economische belang is, is de uitkomst min of meer voorspelbaar, ondanks alle goede bedoelingen. Feitelijk zou de opdracht deels ook door bv het ministerie van vws gefinancierd moeten worden, om zodoende de belangen van alle mensen en de gehele natuur te respecteren. Dus niet alleen de Natura 2000 gebieden.
Elke onderzoeker zal logischerwijze bezig zijn, met zijn eigen professie en helaas te weinig opzij kijken. We moeten met zijn allen veel breder kijken, omdat zoals in dit geval, het stikstofprobleem maar een klein detail is vanwege een uitspraak van de Hoge Raad. Misschien kan onderstaand artikel hierbij iets helpen. https://thespinoff.co.nz/science/03-03-2018/the-two-things-you-should-know-about-methane/
Met de uitgewerkte aanpak bieden we een gereedschap waarmee provincies per natuurgebied een stikstofstrategie kunnen ontwikkelen. Dat ontbrak tot nu toe. Onze aanpak is dus niet DE oplossing van alle problemen, maar hopelijk wel onderdeel daarvan.
Stikstofdepositie uit de lucht is inderdaad slechts één van de parameters met negatief effect op de natuurkwaliteit. Naast die belangrijke factor nemen we ook andere drukfactoren op natuur mee, namelijk vermesting, verzuring, verdroging en versnippering. We geven aan wat de potentie is van uitvoeren van herstelmaatregelen op natuurkwaliteit.
Zoals aangegeven in ons rapport kunnen we met deze methodiek ook aangeven in hoeverre de maatregelen helpen om klimaatdoelstellingen te realiseren, of omgekeerd, in hoeverre andere beleidsdoelstellingen bijdragen aan emissiereductie.
Ik vraag me al een tijdje twee dingen af. Die eigenlijk wel samenhangen.
Waarom wordt er niet meer krachtvoer in Nederland zelf verbouwd?
Krachtvoer zijn meestal leguminosen (bonen/klavers) en binden dan dus ook nog eens de extra stikstof.
Dat is dan toch een win-win-win-win (ook nog eens minder transport&minder tropisch regenwoud kap) situatie?!
Gefeliciteerd met jullie pragmatische en haalbare op wetenschappelijke gronden gebaseerde aanpak. Van harte hoop ik dat we deze aanpak gaan volgen. Ook zo fijn dat leken het kunnen begrijpen!
Dank je wel. Het was een leuk traject om uit te voeren met collega’s van allerlei expertises.
“Natuur dient geen direct economisch belang, dus komt niemand ervoor op.” Precies! Dus zullen economische motieven altijd een belangrijker rol spelen.
Daarom moeten de negative bijeffecten worden meegerekend in het economisch model.
Dat betekent dat de consument de werkelijke prijs moet gaan betalen voor voedsel. Een prijs die veel hoger ligt en een normaal inkomen van de boeren moet garanderen.
De landbouw is momenteel geen vrije markt maar opereert mondiaal en hangt aan elkaar van subsidie.
Zoeken naar technische oplossingen is een heilloze weg. De meest simpele oplossing is natuurlijk het minimaal halveren van de landbouw. Driekwart is namelijk bedoeld voor de export, en wij blijven letterlijk met de stront zitten.
Een klein overbevolkt land als het onze heeft een kleine, regionale, duurzame landbouw nodig, waarbij de natuur een wezenlijk onderdeel vormt van ons welzijn.
In het verleden zijn er vaker grote industrieën (zoals de landbouw ook is!) verdwenen omdat ze economisch niet langer rendabel waren. (Textiel, Verolme, mijnbouw, Fokker etc. Dat zal even pijn doen, maar keer op keer is gebleken dat bij het verdwijnen van een hele sector er een economische reset plaatsvindt. Mensen gaan iets anders doen.
Wanneer je alle schadelijke neveneffecten van de land- bouw meerekent, dan is het een sector die niet duurzaam levensvatbaar is en slecht door subsidie en perverse marktwerking (Campina, supermarktketens) in stand wordt gehouden.
Inderdaad de textiel industrie is verdwenen uit Nederland. onze kleding wordt nu gemaakt onder slechte omstandigheden in Bangladesh. Voor onze olie zijn we afhankelijk van het midden-oosten en Rusland, landen waar je niet afhankelijk wilt zijn. Moeten we voor ons voedsel ook die kant op?
Boeren willen verduurzamen mits er een verdienmodel is. Er zijn op dit vlak de laatste jaren al flinke slagen gemaakt, wat niet wil zeggen dat dit nog beter kan. Plan van de WUR mbt stikstof aanpak is een goede stap.
Een verdienmodel is essentieel voor ondernemers om een duurzaam bedrijf te leiden. Het is een aandachtspunt binnen WUR.
Tia, klopt helemaal. Maar dat verdienmodel moet wel ook gerelateerd worden aan de consumenten, c.q. burgers, die mede de externe effecten van de landbouw ondervinden. Zij moeten door hun koopgedrag en hun politieke keuzes hun waardering voor duurzaam boeren en het belang van een biodiverse en gezonde omgeving uiten. Zij moeten dus ook een belangrijke doelgroep vormen bij het veranderproces. Ik kom dat in jullie stappenplan zo niet direct tegen.
Joop, je hebt helemaal gelijk dat consumenten ook een verantwoordelijkheid hebben. Zij zijn zeker een doelgroep bij het veranderproces.
Het is niet alleen belangrijk dat intensieve veeteeltbedrijven uit de buurt van Natura 2000 gebieden worden verwijderd.
Nog belangrijker is om, i.v.m. fijnstof, geluidsoverlast, stankoverlast enz. enz. de bedrijven te verplaatsen die te dicht bij woningen zijn gesitueerd. De maatstaaf van enkele honderden meters is hierbij veel te laag. Er moet dan sprake zijn van een of meerdere kilometers.
Zo is er bij het dorp Stiens sprake van een bedrijf van bijna 1000 koeien die op enkele honderden meters van het dorp is verwijderd. Het bedrijf staat ook nog eens in het zuidwesten van het dorp zodat alle overlast over het hele dorp wordt verspreid.
Gezondheid van mensen is belangrijk. Het is geen onderwerp geweest in ons onderzoek. De focus lag op het stikstofcrisis. Dat neemt niet weg dat regelingen die nu al door de overheid uitgezet worden, zoals opkoopregeling varkenshouderij, ten goede komen aan beide. Maar, opkoop is een dure en voor de boer zeer ingrijpende maatregel. Daarom is het belangrijk om per natuurgebied te bekijken welke maatregelen daar het meeste effect sorteren.
Hopelijk wordt door het rapport van de commissie Remkes ingezien, dat er maatregelen moeten worden genomen. Wij wonen in een fijn land maar door kortzichtigheid is het momenteel soms niet fijn, bijv. door stank bij bedrijven, grote brandgevaarlijke bedrijven nabij dorpen/steden, luchtvervuiling. Vooral de landbouw speelt een kwalijke rol in de milieuvervuiling, in de verminderde fijnheid van leven.
Ik ben het eens met Ad van Nederpelt.
Omdat het antwoord van Ad van Nederpelt telkens bij een ander bericht komt, bij deze een antwoord voor Ad en voor u. Natuur is inderdaad een wezenlijk onderdeel van ons welzijn. Halveren van de landbouw stellen wij niet als doel. Wij hebben nagedacht vanuit onze wetenschappelijke expertise over oplossingsrichtingen. De omvang van de landbouw is voor ons het resultaat van de maatregelen die genomen worden om natuur te herstellen. Je kunt hier ook verwijzen naar studie Landbouwscenario’s 2050 waarin gesproken wordt over de gevolgen van op welk niveau (NL / EU) je kringlopen sluit.
De ‘Grote Sprong Voorwaarts’ van de drijfmest vanaf de jaren zeventig heeft ons dus vooral de stikstofellende bezorgd.
In mijn jonge jaren mestte je nog de stallen met een fiks aflopende vloeren uit, waarbij urine en mest zo veel mogelijk gescheiden bleven. Mooie ruige mest na vermenging met (wat) stro laadde je in de kruiwagen. De urine verdween in de gierkelder.
Jaarlijks werd dat weer gescheiden uitgereden.
Vooral de opgroeiende biggen staan me nog bij. Als hun stal uitgemest was, liet je ze weer binnen uit de boomgaard, waarnaar ze tijdelijk verbannen waren. Enthousiast plukten ze de nog groot gelaten plukken stro uit elkaar om nest opnieuw in te richten.
Nu zie je met grote pijn de moderne varkenshouderij, die ons ook van heel wat fraaie natuur beroofde, naast het minimaliseren van het dierenwelzijn.
Met een echt slim doordacht stalsysteem moet met eeuwenlang gehanteerde principes het meest te bereiken zijn.
Het moet een enorme uitdaging zijn die keuterboertjes van weleer op al die onderdelen echt te overtreffen.
Wij verwachten dat het gescheiden opvangen van mest en urine inderdaad flink kan helpen bij het verminderen van de stikstofemissie. Techniek en innovatie leveren daar overigens een belangrijke bijdrage aan.
Tussen stap 4 en stap 5 gaat het stagneren. Dan komt de hindermacht op de hoek kijken die hun politieke pionnen in stelling brengen en de blokkeerboeren weer op pad sturen. Bij dit stappenplan mis ik een strategie die erop gericht is om deze hindermacht om te buigen in een transitiemacht. Pas als de grootverdieners binnen het huidige model zich achter dit stappenplan scharen, heeft het een kans van slagen.
Door de uitspraak van de RvS is duidelijk dat er een oplossing moet worden gezocht hoe natuurkwaliteit te herstellen. Hoe groter de hindermacht, hoe langer het duurt eer de sector verder kan met ontwikkeling van een duurzame toekomst.
Het rapport en stappenplan ademt dezelfde vrijblijvendheid in maatregelen als het volkomen mislukte PAS systeem. Er is geen enkele zekerheid dat vrijwillige en locale succesjes met vermindering van emissies ook werkelijk soelaas gaan bieden voor de natuur. Als de emissieruimte elders wordt ingepikt zijn we niets opgeschoten.
Het stikstofprobleem roept vragen op over grenzen aan de hoeveelheid dieren in ons kleine land. Waarom is dat geen thema voor de WUR?
Tia Hermans zegt: ‘Het is heel belangrijk dat de Wageningse kennis een plek krijgt in de beleidswereld’. Ik zou het liever anders zien: een universiteit die zich onafhankelijk opstelt, overheidsplannen objectief en kritisch beoordeelt, en de innige verbondenheid met het grote agrarisch bedrijfsleven afzweert om geloofwaardig te blijven.
Vrijblijvendheid is niet aan de orde. Generieke maatregelen worden door de overheid gesteld. Vrijwilligheid is ook aan de orde, behalve in de keuze van maatregelen om het doel te bereiken. Door de koppeling van generieke en lokale maatregelen om de doelstelling te bereiken wordt de kwaliteit van de natuur bewaakt. Dat is onderdeel van stap 4.
Wij maken geen beleid, maar kunnen wel onderbouwd meedenken over keuzen die voorliggen.
Ons werk in de taskforce is geen opdracht maar eigen initiatief geweest. We bieden een gereedschap waarmee provincies per natuurgebied een stikstofstrategie kunnen ontwikkelen. Dat ontbrak tot nu toe. Onze aanpak is dus niet DE oplossing, maar hopelijk wel onderdeel daarvan.
Dit is veel te vrijblijvend allemaal. Alleen al de stappen 1 en 2 zullen minstens tot 2030 duren, omdat elke mmol verzuring ter discussie zal worden gesteld. Al ruim 40 jaar wordt, helaas met succes, de tactiek van ontkennen, vertragen, ontduiken, blokkeren en sinds 2019 ook intimideren ingezet. Het is nu de hoogste tijd om strenge wettelijke maatregelen te nemen en die te handhaven. De vervuiler gaat betalen. Het hele landelijk gebied moet daarbij in ogenschouw worden genomen. Natuur voorop, maar zeker ook alle gras- en akkerlanden. We hebben immers naast de stikstofcrisis ook te maken met een biodiversiteitscrisis, een verdrogingscrisis, een gifstoffencrisis en er zit een economische crisis aan te komen. Hoogste tijd om de noodzakelijke paradigmashift NU te maken. Zet innovaties in op een systeem van eerlijke beprijzing, kringlopen sluiten, natuurinclusieve economie, anti-verdrogingsmaatregelen op hogere zandgronden etc. zet een ban op kunstmest, drijfmest en mestinjectie en kom met eigentijdse invulling van mestaanwending etc.
We beweren nergens dat deze aanpak DE oplossing is. We hopen dat het bijdraagt aan een oplossing. We bieden een gereedschap waarmee provincies per natuurgebied een stikstofstrategie kunnen ontwikkelen. Dat ontbrak tot nu toe. Vrijblijvendheid is wat ons betreft niet aan de orde. Generieke maatregelen worden door de overheid gesteld. Probleem voor natuur is inderdaad breder dan het stikstofprobleem. Daarom is gekozen naar kwaliteit van natuur en alle drukfactoren die daarbij een rol spelen. WUR zet ook in op innovaties t.a.v. beprijzing.
Dag Tia,
Een mooi artikel. Voor uitvoering heb je veel partijen nodig. Er is de laatste 30 jaar al veel verbeterd in uitstoot en er zijn veel minder dieren. Toch zullen we samen nog stappen moeten zetten.
Als deelnemer in verschillende Vruchtbare Kringloop projecten hebben we de laatste jaren al veel meer inzicht gekregen. Graag zou ik jouw insteek daarbij willen gebruiken. In hoeverre zie jij kans tot een goede samenwerking te komen ??
Leuk om te horen dat jullie onze insteek zouden willen gebruiken in jullie projecten. We zien zeker raakvlakken om tot samenwerking te komen. Neem gerust contact op om hierover door te praten.
hoe heeft het zover kunnen komen dat de commissie remkes de overheid telkens op de vingers moet tikken en men in den haag nog steeds niet door heeft dat het anders moet in de agrarische sector? en de wur? hahaha. die laat zich al net zo beïnvloeden door de machtige cda/bedrijfs/multinationals/agribusiness lobby als onze politiek.
herman verbeek schreef decennia geleden al zijn boek “boerenbelang” en dat het roer om moet naar een duurzamer, dier- en natuurinclusieve landbouw en voedselsector en een eerlijke prijs voor hun produkten. de biologische sector weet dat AL LANG. het hele systeem is trekken aan een dood paard. je zou denken dat de knappe koppen aan de universiteit eens de boel gaan wakker schudden. wat staat er vanochtend in mijn volkskrant? op de voorpagina? een oproep mee te denken in de stikstofproblematiek. whahahahahah. hebben ze bij de universiteit zitten slapen dan? die kennis is er al lang. louis bolk, driebergen. warmonderhof dronten. alle biologische boeren weten dit al lang hoe dat met die stikstof mis gaat. zijn ze bij de wur dan dom ofzo? ik kennis over ecologie juist bij jullie verwacht, maar de grote jongens van het bedrijfsleven daar laten jullie jullie oren teveel naar hangen.
Ik reageer even snel, voordat ik alles hierboven ga bestuderen! Mijn vraag: voedselbossen, snel te realiseren, voordelige oplossing voor stikstofopslag, plus natuurlijk fantastische voedselproductieen een duurzaam beleid mbt natuur en voeding: is die aanpak al in de discussie betrokken? Zie o.a. Wouter van Eck voor een overtuigend betoog! Zijn Voedselbos Ketelbroek bewijst het nut van zijn aanpak.
Prima om naar de landbouw te kijken, maar ook het verkeer is een boosdoener. De 100km maatregel wordt nauwelijks nageleefd. Automobilisten lijken nog niet bewust van de ernst van de situatie. Dus: indringender informatie èn betere handhaving van de 100 km!
WUR is een onderzoeksinstelling en houdt zich bezig met kennisontwikkelingen en kennisdoorstroming zodat informatie voor iedereen beschikbaar is.
Handhaving hoort niet bij onze bevoegdheden.
Helaas is ook dit weer het zoveelste rapport/onderzoek met als doel de huidige manier van landbouw bedrijven, door allerlei kunstgrepen overeind te houden. De wereldwijde problemen van klimaat, gezondheid, welzijn, armoede, etc., die hier deels door worden veroorzaakt, komen hierbij helaas weer in de verdrukking vrees ik. Dit zal niet veranderen, zolang de onderzoeken worden gefinancierd door belanghebbenden met het meeste kapitaal. In dit geval het ministerie van Landbouw, Natuur en voedselkwaliteit. Omdat Landbouw hier natuurlijk van het allergrootste economische belang is, is de uitkomst min of meer voorspelbaar, ondanks alle goede bedoelingen. Feitelijk zou de opdracht deels ook door bv het ministerie van vws gefinancierd moeten worden, om zodoende de belangen van alle mensen en de gehele natuur te respecteren. Dus niet alleen de Natura 2000 gebieden.
Elke onderzoeker zal logischerwijze bezig zijn, met zijn eigen professie en helaas te weinig opzij kijken. We moeten met zijn allen veel breder kijken, omdat zoals in dit geval, het stikstofprobleem maar een klein detail is vanwege een uitspraak van de Hoge Raad. Misschien kan onderstaand artikel hierbij iets helpen.
https://thespinoff.co.nz/science/03-03-2018/the-two-things-you-should-know-about-methane/
Met de uitgewerkte aanpak bieden we een gereedschap waarmee provincies per natuurgebied een stikstofstrategie kunnen ontwikkelen. Dat ontbrak tot nu toe. Onze aanpak is dus niet DE oplossing van alle problemen, maar hopelijk wel onderdeel daarvan.
Stikstofdepositie uit de lucht is inderdaad slechts één van de parameters met negatief effect op de natuurkwaliteit. Naast die belangrijke factor nemen we ook andere drukfactoren op natuur mee, namelijk vermesting, verzuring, verdroging en versnippering. We geven aan wat de potentie is van uitvoeren van herstelmaatregelen op natuurkwaliteit.
Zoals aangegeven in ons rapport kunnen we met deze methodiek ook aangeven in hoeverre de maatregelen helpen om klimaatdoelstellingen te realiseren, of omgekeerd, in hoeverre andere beleidsdoelstellingen bijdragen aan emissiereductie.
Ik vraag me al een tijdje twee dingen af. Die eigenlijk wel samenhangen.
Waarom wordt er niet meer krachtvoer in Nederland zelf verbouwd?
Krachtvoer zijn meestal leguminosen (bonen/klavers) en binden dan dus ook nog eens de extra stikstof.
Dat is dan toch een win-win-win-win (ook nog eens minder transport&minder tropisch regenwoud kap) situatie?!
Hoeveel ton CO2 stoot een koe per jaar uit,?