Platte oesters terug in de Noordzee

Wageningse onderzoekers werken aan herstel van oesterbanken in de Noordzee. Oesterbanken zijn net als de tropische koraalriffen een belangrijke schakel in het onderwaterleven. De onderzoekers doen daarvoor op verschillende locaties langs de Noordzeekust proeven met platte oesters. De eerste resultaten zijn positief.

Een eeuw geleden was nog een vijfde van het Nederlandse deel van de Noordzeebodem bedekt met banken van platte oesters (Ostrea edulis). Door een combinatie van overbevissing, ziektes, vervuiling en koude winters zijn de platte oesters nu echter vrijwel uit de Noordzee verdwenen.

Nut van oesterbanken

Wereldwijd worden koraal- en oesterbanken hersteld en beschermd vanwege de verhoogde visproductie, betere waterkwaliteit, bodemstabiliteit en hun bijdrage aan kustbescherming. Oesters filteren het water, en oesterbanken kunnen de golfslag breken en bodemdeeltjes invangen. Ook zijn de banken belangrijk voor de soortenrijkdom in zee, als broedplek, voedselbron en rust- en schuilplaats. Zo hechten organismen als de dodemansduim, een zacht koraal, zich aan de oesterbanken. Haaien, roggen, kleinere vissen en de zeekat (een inktvis) zetten eitjes af op de schelpen, en opgroeiende vissen vinden er voedsel en beschutting. Daarnaast komen allerlei vogels af op de vele kleine visjes en garnalen die op en rond schelpdierbanken leven. Oesters zelf voeden zich met plankton.

Eenmaal verdwenen keren oesters echter maar zeer moeizaam terug. ‘Als er te weinig oesters zijn, is de kans op succesvolle voortplanting te klein’, legt schelpdierdeskundige Pauline Kamermans uit. Ze werkt bij Wageningen Marine Research aan het herstel van oesterbanken.

“ Met het uitzetten van oesters en lege schelpen helpen we de platte oester om weer nieuwe, levensvatbare platte-oesterbanken te vormen in de Noordzee ”

Pauline Kamermans. Schelpdierdeskundige

Deel deze quote:

Geslachtsverandering platte oester

Platte oesters beginnen hun leven als mannetje. Na acht tot tien maanden in zeewater van tenminste 12 graden worden ze geslachtsrijp. In het derde of vierde jaar, en als de watertemperatuur oploopt tot 15-16 graden, worden ze een vrouwtje. Daarna kunnen ze afwisselend mannetje of vrouwtje zijn.

In de paartijd (juli, augustus) spuiten de mannetjes sperma in het water. Vrouwtjes nemen die via het water in hun schelpholte op – ze ‘ademen’ het sperma als het ware in – en bevruchten zo hun eitjes. Na een tot twee weken blazen ze de larven uit hun schelp. Eerst zwemmen deze larven in de bovenste waterlagen tussen plankton. Als ze twee tot vier weken oud zijn, zakken de larven naar de bodem. Vervolgens moet de piepjonge oester zich op een harde ondergrond vast kunnen zetten, waar het schelpdier de rest van zijn leven blijft. Dat lukt slechts een paar procent van de larven; de rest sterft. Na vijf tot zes jaar zijn platte oesters geschikt voor consumptie, maar ze kunnen twintig jaar oud en vijftien centimeter groot worden.

Oesters zaaien

Wageningse onderzoekers helpen de vestiging van oesters nu een handje. Dat doen ze samen met adviesbureaus Bureau Waardenburg en Sas Consultancy als Platte Oester Consortium in projecten in samenwerking met natuurorganisaties (Wereld Natuur Fonds, ARK Natuurontwikkeling, Natuur & Milieu en Stichting De Noordzee) en offshore windparkontwikkelaars (Eneco en Gemini). Er lopen nu pilots ten noorden van Schiermonnikoog bij de Borkumse Stenen en Gemini Windpark; bij windpark Eneco Luchterduinen voor de kust tussen Noordwijk en Zandvoort; en in de Voordelta op de grens van Zuid-Holland en Zeeland, bij de Brouwersdam.

Onmisbaar daarbij zijn de Wageningse kennis over de levenswijze en voortplanting van oesters en innovaties in het monitoren van oesters en oesterbanken. Werken aan natuurherstel in de offshore windmolenparken heeft als voordeel dat deze niet toegankelijk zijn voor bodemberoerende visserij.

Kunstmatig rif

In het herstelproject bij de Borkumse Stenen is om te beginnen een kunstmatig rif beplakt met oesters en daarna afgezonken. Daarnaast is zesduizend kilo oesters uit dozen in het water uitgestrooid, en zijn lege mosselschelpen gestort als vestigingsplaats voor oesterlarven. Met vissers is afgesproken dat ze dit gebied met rust zullen laten. In het Gemini windpark daar vlakbij, waar vissers sowieso niet mogen komen, is duizend kilo oesters gezaaid. Timing van de handelingen is daarbij cruciaal, gezien de levenscyclus van de oesters.

Eerste resultaten positief

In de pilots worden ook platte oesters in kooien afgezonken. Onderzoekers halen die kooien een paar keer boven om de ontwikkeling van de oesters te kunnen volgen. Bureau Waardenburg onderzoekt de verdere ontwikkeling van de biodiversiteit, oftewel het herstel van het natuurlijke systeem.

De eerste resultaten laten zien dat in de Voordelta de biodiversiteit zich goed lijkt te ontwikkelen. Kamermans: ‘Wat bijzonder is aan deze locatie is dat wij deze als onderzoekers hadden geïdentificeerd als een goede plek voor het herstel van oesterbanken. Al bij een bezoek in 2016 troffen we daar een bank met platte en Japanse oesters aan. Die wilde oesters hadden zich daar waarschijnlijk zelf vanuit het Grevelingenmeer weten te vestigen, dus dat hadden we goed uitgedacht. Dit rif groeit en plant zich voort, zien we. Afgelopen zomer hebben we daar een tweede bank aangelegd. Ook bij windpark Gemini en de Borkumse Stenen zien we dat de oesters overleven en zich voortplanten.’

Ziektevrije oesters

Voor de restauratie van de oesterbank in de Voordelta is familie uit het Grevelingenmeer gehaald. Die platte oesters hebben meer natuurlijke weerstand tegen de daar rondwarende ziektes. Op de andere locaties zijn Noorse ziektevrije oesters gebruikt. Schelpdierdeskundige Kamermans doet met haar team ook onderzoek naar het ziektevrij maken van lokale oesters. De eerste resultaten daarvan worden eind dit jaar verwacht.

Meer lezen:

• Herstel van platte-oesterbanken in de Waddenzee en de Noordzee
• Project De Rijke Noordzee (Windpark Luchterduinen)
• Platte Oester Consortium
• Radio en TV: Pauline Kamermans bij Nieuwsuur en Vroege Vogels
• Read this article in English

Coverfoto: WWF/ARK/onderwaterbeelden.nl