Overstroming of juist droogte – het klimaat verandert en daarmee nemen de weersextremen toe. Vooral in de steden kan dit tot veel overlast leiden. De sleutel tot de oplossing ligt in klimaatadaptatie.
In 2050 woont meer dan 70% van de verwachte 9 miljard mensen in steden. Verstedelijking zal grote druk uitoefenen op de beschikbaarheid van water, voedsel en energie. Klimaatverandering verhoogt de druk verder door het veroorzaken van meer extremen, zoals overstromingen, droogtes en hittegolven. Denk bijvoorbeeld aan de wateroverlast van afgelopen juni of de hittegolf eind augustus. Aanpassing aan klimaatverandering, klimaatadaptatie, is de sleutel tot de oplossing van dit probleem.
Overstroming gevoelige locatie
De ontwikkeling van steden is vaak sterk gekoppeld aan de ligging in het landschap. Zo is Amsterdam door de goede verbinding met zee en het netwerk van dijken en vaarten dat uitstekend was voor transport en handel, vanaf de Middeleeuwen uitgegroeid tot een belangrijke handelsstad. Nu wordt de stad bedreigd door inklinking van de bodem, zeespiegelstijging en toegenomen kans op piekbuien. Dat zijn grote problemen voor de toekomst, waarvoor we nu al oplossingen moeten vinden. In de ruimtelijke planning zie je echter dat Nederland zich vaak blijft focussen op de korte termijn, een tunnel hier en een snelweg daar, terwijl we juist zouden moeten nadenken over hoe we nu al kunnen inspelen op de situatie over 150 jaar.
De natuur biedt oplossingen
Het is mogelijk om leefbare en klimaatbestendige steden te creëren door beter gebruik te maken van groene oplossingen die op het landschap en op de natuur gebaseerd zijn, naast reguliere civiel-technische oplossingen. Dat is de visie van Wageningen University & Research (WUR). Daarom wordt er binnen WUR onderzoek gedaan naar een klimaatbestendige inrichting van stad en land en de potentie van de natuur of natuurlijke processen om wateroverlast te voorkomen.
Voor tijdelijke berging van water bij hoogwater wordt bijvoorbeeld op veel plekken al gebruikgemaakt van speciaal ingerichte waterbergingsgebieden. Deze gebieden staan normaal grotendeels droog om, zo nodig, maximaal benut te kunnen worden voor waterberging. Maar is het mogelijk om in hetzelfde gebied zowel piekafvoeren tijdelijk te bergen als het neerslagoverschot vast te houden, om het water later in te kunnen zetten bij watertekort?
Het publiek-private consortium RichWaterWorld waarvan WUR onderdeel uitmaakt, heeft hiervoor een nieuw concept ontwikkeld. Informatie uit betrouwbare, meerdaagse verwachtingen over het weer en de rivierstanden, aangevuld met gegevens over de actuele waterstanden, wordt online verwerkt in een hydrologisch model. Dit model adviseert de beheerder over inlaat en afvoer van water waarmee hij de waterbergingscapaciteit optimaal kan benutten.
De populaire stenen tuin, zogenaamd onderhoudsvrij, heeft meer negatieve gevolgen.
De vergroende tuin
Soms ligt een oplossing dichter bij huis. Tijdens de hoosbuien waarmee we steeds vaker te maken hebben, wordt het regenwater nu snel afgevoerd om in de straat of tuin overlast te voorkomen. Dit zorgt voor een enorme druk op het riool waardoor de riolen elders in de stad juist weer overlopen en bijvoorbeeld een binnenstad onder water zetten. Het vergroenen van tuinen – minder bestrating, meer beplanting – vergroot de doorlatendheid van de bodem.
Daarom probeert het samenwerkingsverband Operatie Steenbreek burgers te enthousiasmeren om hun tuin te vergroenen. De populaire stenen tuin, zogenaamd onderhoudsvrij, heeft namelijk meer negatieve gevolgen. Zo versterkt verstening hittestressproblemen rond het huis en zorgt het voor verminderd vasthouden van het neerslagoverschot. Daardoor is er in tijden van droogte minder water voor het stadsgroen beschikbaar. Daarbij vermindert verstening de stedelijke biodiversiteit en heeft het een negatief effect op de luchtkwaliteit. Bovendien heeft een groene leefomgeving meer pluspunten dan alleen het verminderen van de wateroverlast. Het zorgt voor een aantrekkelijke stad, geeft plaats aan natuur, werkt stressverminderend en draagt daarmee bij aan gezondheid en het welbevinden van de stadsbewoners.
Investeren in de toekomst
Volgens het World Economic Forum is klimaatverandering een van de grootste risico’s voor de wereldeconomie. Het is dus van groot belang bij de planvorming van ruimtelijke ontwikkelingen tijdig en proactief rekening te houden met de effecten ervan. Door (infrastructurele) ontwikkelingen te koppelen aan klimaatadaptatie, kunnen we steden duurzaam en dus ‘future proof’ inrichten. Juist die aanpak is effectief en betaalbaar, zo blijkt uit de praktijk.
In de komende 15 jaar worden wereldwijd miljarden euro’s geïnvesteerd in stedelijke infrastructuur. Als klimaatadaptatie daarin richtinggevend is, biedt het grote kansen voor de ontwikkeling van klimaatbestendige en duurzame steden met oplossingen die op de natuur gebaseerd zijn. Een voorbeeld is de Adaptation Support Tool die WUR samen met instituut Deltares en Bosch Slabbers landschapsarchitecten heeft ontwikkeld. Daarmee kunnen planners, ontwerpers en ontwikkelaars groenblauwe maatregelen beter en effectiever inpassen om wateroverlast te voorkomen. Deze tool wordt inmiddels toegepast in Eindhoven, Tilburg en Utrecht, maar ook in steden als Londen, New Orleans en Beira (Mozambique).
Wateroverlast nu en straks
Binnen Wageningen University & Research wordt veel onderzoek gedaan naar de leefomgeving van de mens, met als doel de kwaliteit van ons dagelijks leven te verbeteren met oplossingen die op de natuur zijn gebaseerd.
Ook naar wateroverlast wordt veel onderzoek gedaan. Nieuws over en achtergronden en onderzoeksresultaten van dit steeds groter wordende probleem zijn verzameld in dit handige dossier.
Metropolitan Solutions
In 2050 zal 70% van de mensheid in steden wonen. Daardoor worden vraagstukken rond duurzaamheid en kwaliteit van leven voor die steden steeds dringender. In sept-okt 2016 verschenen er 8 artikelen van Wageningen University & Research op nrc.nl over verschillende oplossingen voor deze uitdagingen. We werken daarbij o.a. aan hitte-eilanden, wateroverlast, voedselvoorziening, luchtkwaliteit, stadslandbouw, leefbaarheid maar ook beleidsplannen en de inrichting van steden. Kijk voor meer informatie over Wagenings onderzoek hiernaar op de themapagina Metropolitan Solutions.
Jouw mening
Zouden mensen die hun tuin volledig bestraten meer waterschapsbelasting en rioolheffing moeten betalen omdat zij meer wateroverlast veroorzaken?
