Afstuderen is een klus. Meestal sluit je de studie met een stage en een scriptie. Hogescholen en universiteiten bieden hulp bij het schrijven van de scriptie. Maar soms is er extra hulp nodig. Lees het artikel ‘Waarom belemmert faalangst veel afstudeerders?’ van Mirjam de Winter.
Mirjam de Winter
Mirjam aan het woord
‘Als psycholoog en scriptiebegeleider begeleid ik dagelijks vele afstudeerders bij hun studie en met name de scriptie. Opmerkelijk is dat veel ouders en studenten die ik begeleid een groot gedeelte van hun studie moeiteloos hebben doorlopen, maar vastlopen tijdens het afstudeertraject.’
Waarom belemmert faalangst veel afstudeerders?
‘Het afstuderen is blijkbaar een ander kunstje dan het maken van verslagen en tentamens tijdens de opleiding. Het schrijven van een scriptie is een groot project en juist dan komt het aan op zelfstandigheid. Bij zo’n project hebben dan ook veel studenten moeite met het bewaren van het overzicht en structuur aanbrengen in het stuk. Het is tevens een moment waarop studenten met faalangst extra vastlopen. En soms ook de fase waarin zelfs faalangst kan ontstaan en kan leiden tot uitstelgedrag of vermijding.’
Wat is faalangst?
‘Faalangst bij een student is een gevoel van angst dat ontstaat als gevolg van een angst om te falen bij tentamens of het maken van andere verslagen (zoals een scriptie). Het kan leiden tot gevoelens van onzekerheid, hulpeloosheid en frustratie, en kan een negatieve invloed hebben op de motivatie, het zelfvertrouwen en de prestaties van de student. Er zijn drie soorten faalangst die vaak worden onderscheiden. Misschien herken je er één of juist meerdere bij jezelf/ je kind.’
Drie vormen van faalangst
- ‘Cognitieve faalangst: Dit is angst om te falen in academische taken zoals toetsen, examens en opdrachten. Studenten met cognitieve faalangst kunnen zich overweldigd voelen door het werk en hebben het gevoel dat ze niet in staat zijn om het op te lossen of te begrijpen. In deze blog zullen we vooral ingaan op deze vorm van faalangst.
- Sociale faalangst: Dit is angst om te falen in sociale situaties, zoals het geven van presentaties op de universiteit, deelnemen aan groepsdiscussies en het maken van nieuwe vrienden. Studenten met sociale faalangst kunnen zich zorgen maken over wat anderen van hen denken en zijn bang voor afwijzing. Een beetje gezonde spanning is niet erg, maar sociale faalangst kan echt leiden tot black-outs.
- Motorische faalangst: Dit is angst om te falen in lichamelijke activiteiten zoals sport en dans. Studenten met motorische faalangst kunnen zich zorgen maken over hun fysieke vaardigheden (bijvoorbeeld bang om te struikelen).’
Waarom belemmert faalangst veel afstudeerders?
‘Faalangst kan een belemmering zijn voor de academische en persoonlijke ontwikkeling. Veel studenten met faalangst gaan bijvoorbeeld vermijden, waardoor ze bijvoorbeeld studievertraging opgelopen. Of ze kunnen juist veel angst en stress ervaren, waardoor ze niet goed meer in staat zijn om te studeren. Het is daarom belangrijk dat studenten die last hebben van faalangst worden ondersteund en begeleid.’
Hoe komt een (afstudeer)student aan faalangst?
‘Faalangst kan op allerlei manieren ontstaan, bijvoorbeeld door hoge verwachtingen: studenten kunnen faalangst ontwikkelen wanneer ze hoge verwachtingen hebben van zichzelf of wanneer ze het gevoel hebben dat anderen (zoals ouders of vrienden) hoge verwachtingen van hen hebben. Dit kan leiden tot een grote druk om te presteren en kan angstgevoelens veroorzaken.’
Waarom belemmert faalangst veel afstudeerders? Faalangst door negatieve leerervaringen
‘Ook kan faalangst ontstaan door eerdere negatieve (leer)ervaringen: Als een student eerder negatieve ervaringen heeft gehad met falen, bijvoorbeeld door het krijgen van slechte cijfers of negatieve feedback op de scriptie, kan dit leiden tot faalangst. De student kan bang zijn om opnieuw te falen en kan daarom angstgevoelens ontwikkelen. Een docent geeft veel feedback louter om de student verder te helpen, maar een student met faalangst kan dit verkeerd interpreteren.’
Perfectionisme en zelfvertrouwen
‘Ook perfectionisme kan een oorzaak zijn van het ontwikkelen van faalangst. Studenten die perfectionistisch zijn, kunnen gevoeliger zijn voor faalangst. Ze willen altijd het beste resultaat behalen en kunnen zichzelf onder druk zetten om perfect te presteren. Daarnaast is een gebrek aan zelfvertrouwen (en vaak een negatief zelfbeeld) ook vaak een oorzaak. Een student met weinig zelfvertrouwen (en/ of een negatief zelfbeeld) kan sneller faalangst ontwikkelen. De student heeft het gevoel dat hij of zij niet goed genoeg is en kan bang zijn om te falen. Het is altijd goed om na te gaan waar de faalangst vandaan komt, om hier ook vervolgens iets mee te doen. Als een student bijvoorbeeld geen goede klik heeft met een afstudeerbegeleider en de feedback negatief interpreteert, is het goed om te kijken naar een oplossing.’
Waarom belemmert faalangst veel afstudeerders? Een student met faalangst in de praktijk
‘Faalangst is nog steeds een beetje een taboe, veel studenten weten niet van elkaar dat ze hiermee kampen. In mijn dagelijkse praktijk zie ik dan ook veel studenten met faalangst (of in ieder geval de kenmerken van faalangst). Ik licht graag een recente student van mij toe, met een stukje aanpak waar je zelf als student of ouders wellicht ook al wat tips uit kunt halen:
Intake met Lisa
‘De intake met Lisa (niet haar echte naam) ging eigenlijk best leuk. Lisa had een boeiend onderwerp. Lisa was een slimme en getalenteerde student die altijd goede cijfers haalde op school. Maar toen het tijd was om haar scriptie te schrijven, begon ze te worstelen met faalangst. Ze was bang om te falen en haar studie niet op tijd af te ronden. Tijdens de eerste begeleidingssessie viel het al op. Na de eerste ‘hoe gaat het ‘ en ‘wie ben je?’ kwam het onvermijdelijk op de scriptie. Lisa schoof heen en weer. Morrelde wat aan de laptop. Al drie jaar bezig. En nu lag er eindelijk een plan van aanpak. Maar Lisa gelooft, zo blijkt in het gesprek, er zelf niet zo in. Ze heeft veel uitgesteld en een aversie tegen de scriptie ontwikkeld. Het is duidelijk dat faalangst, perfectionisme en demotivatie elkaar versterken, en dat Lisa het er moeilijk mee heeft. Lisa zit overduidelijk in een vicieuze cirkel.’
Planning
‘Huiswerk: maak een weekplanner waarbij de scriptie wat hoger op de prioriteitenlijst komt (we vullen deze samen in). We stellen samen mini-deadlines op en plannen wekelijkse sessies in (Lisa moet altijd aanwezig zijn, ook als ze niks heeft gemaakt, om uitstelgedrag te voorkomen). Dat doet Lisa goed, maar ook al blokt zij haar agenda, Lisa komt niet echt tot productie. Lisa kom wel tot het schrijven van zinnen, maar telkens als ze dat doet, verdwijnen ze ook weer. Want dat kan nooit goed genoeg zijn. ‘Daar ben ik echt een Pietje Precies in hoor.’ Dus we spreken af: Niet wàt Lisa produceert wordt belangrijk, maar vooral dàt ze iets produceert. En ik geef haar veel complimenten over de stukjes die er uiteindelijk toch komen (de kwaliteit valt absoluut niet tegen, samen schaven we er nog wat aan).’
Waarom belemmert faalangst veel afstudeerders? Uitstelgedrag
‘Ik praat Lisa door verschillende analysetools heen. ‘Doelen stellen’ (aan de hand van een PowerPoint om te kijken waar het doorstarten de mist in gaat), ‘Uitstelgedrag’ (om te kijken waarom hij uitstelt) en ten slotte een RET. En we bespreken tijdens elke sessie precies wat ze aankomende week gaat doen. Lisa gaf aan dat ze zich gesteund voelde.’
Kleine doelen
‘Ik heb haar geholpen om doelen op te splitsen in kleinere stappen en realistische deadlines te stellen. Lisa leerde haar om haar gedachten te analyseren en negatieve gedachten om te buigen naar positieve, helpende gedachten. Ook leerde ik Lisa om regelmatig te ontspannen en tijd voor zichzelf te nemen (en in te plannen!).’
Minder angst
‘Lisa merkte al snel dat haar angst afnam en dat ze meer vertrouwen kreeg in haar eigen kunnen. Ze was in staat om haar scriptie af te ronden en kreeg uiteindelijk zelfs een goede beoordeling. Dit gaf haar niet alleen een gevoel van voldoening, maar ook meer zelfvertrouwen in de toekomst (ze is momenteel op zoek naar een leuke baan). Lisa is trots dat ze het na ruim 3 jaar toch heeft gehaald en heeft doorgezet.’
Wil je meer tips lezen over faalangst? Bekijk dan mijn blog over faalangst en studeren.