Op het Markermeer is een interessante plek om de natuur te beleven aan het ontstaan. Deze gaat samen met belangrijk natuurherstel.
Het Markermeer ontstond bij de bouw van de dijk tussen Enkhuizen en Lelystad in 1975. Aan de zuidkant van de dijk ligt het Markermeer, aan de noordkant het IJsselmeer. In het Markermeer zaten heel veel vogels en vissen, omdat er veel voedsel te vinden was. In de loop der jaren werd het meer echter steeds armer en kwamen er steeds minder vogels en vissen voor.
Natuurbeschermers, ingenieurs en wetenschappers zijn nu bezig om die negatieve spiraal te doorbreken. Ze gaan die ‘bak water’ die het meer is geworden weer tot leven wekken. Ze maken daarbij gebruik van nature-based solutions: oplossingen geïnspireerd op de natuur die aansluiten op het ecosysteem en een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van de kwaliteit van leven. Nature-based solutions was dit jaar ook het thema van Wereldwaterdag (22 maart).
Natuurlijke systemen hebben de eigenschap dat ze zich kunnen herstellen van een verstoring of verandering. In het Markermeer maken ze gebruik van natuurlijke processen om herstel in werking te zetten.
“We proberen de bak water weer tot leven te wekken”
Maar laten we beginnen met een antwoord op de vraag waarom in het Markermeer de voedselrijkdom en daarmee de rijkdom aan vissen en vogels, terugliep. Een eerste reden is, hoe gek dat misschien ook klinkt, een betere rioolwaterzuivering. Tot in de jaren tachtig was het rioolwater dat Amsterdam via een pijplijn in het meer loosde, slechts licht gezuiverd. Daardoor was er een constante aanvoer van voedingsstoffen, zoals stikstof en fosfor. De algen, die aan het begin van de voedselketen staan, groeiden daar goed op. Het vogel- en visrijke gebied dat het voor de dijkaanleg was, bleef daardoor in stand. Toen de zuivering verbeterde, liep die aanvoer terug en daarmee de voedselrijkdom. Daarop verslechterden de omstandigheden voor de algen, de bodemfauna en de rest van het voedselweb, en liep het leven drastisch terug.
Een tweede probleem dat daar doorheen loopt, is dat het meer rijk is aan slib. Hoe meer slib, hoe troebeler het water. En hoe troebeler, hoe minder organismen die leven op zonlicht, zoals algen. ‘Er komen nog wel algen voor in het Markermeer, maar dat zijn kleine algen die zich ook nog eens aan het slib binden, waardoor ze nauwelijks beschikbaar zijn als voedsel’, vertelt aquatisch herstelecoloog professor Piet Verdonschot van Wageningen Environmental Research. ‘Het slib is wel rijk aan voedingsstoffen, maar het zit er als het ware in opgesloten.’
Amazone
De oplossing om de neerwaartse spiraal te doorbreken is op een natuurlijke wijze de voedingsstoffen uit het slib vrij te maken. Hoe? Door het slib boven water te halen en er planten op te laten groeien. Dan nemen de planten het op en komt het weer in de kringloop, en het kan ook met regen en overstroming meespoelen terug het water in. ‘Zo breng je de natuurlijke cyclus van voedingsstoffen terug in het meer waardoor het weer gaat leven’, aldus Verdonschot
Lees verder onder de video
Bouwen met slib
Op initiatief van Natuurmonumenten worden daarom nu de Marker Wadden aangelegd, een verzameling van vijf eilandjes op 4 kilometer ten zuiden van de Houtribdijk (Enkhuizen-Lelystad). Dat gaat met zand, klei en slib uit het Markermeer. Dit bouwen met slib is een noviteit voor de waterbouwers.
In 2016 is gestart met de aanleg van wat een vogelparadijs moet worden. ‘We hopen met dit project de sleutel om te draaien en de voedingsstoffen terug in de kringloop te brengen, al is het nog op kleine schaal’, zegt Verdonschot. Door de moerassige gebieden tussen de eilandjes ontstaan ook nieuwe paai- en broedgebieden. Wageningse wetenschappers onderzoeken het samenspel van natuurlijke factoren, en kijken bijvoorbeeld naar de bodemfauna en de vispopulaties en wat de aanleg van nieuwe natuur betekent voor de visserij en de Natura2000-doelen; beide hebben baat bij een herstellend voedselweb.
Vogelhut
Een van de eilanden wordt via het water toegankelijk voor recreanten. Het krijgt een aanlegplaats en ligt op zo’n negen kilometer varen vanuit Lelystad en tien kilometer vanuit Enkhuizen. Het eiland krijgt ook een bezoekerscentrum, wandelpaden en, op de verre uithoek, een vogelhut. Zodat niet alleen de vissen en vogels kunnen genieten van de nieuwe natuur, maar ook mensen. Het project gaat naar verwachting voor meer economische activiteit in Lelystad zorgen, door waterrecreanten en bijvoorbeeld hotelovernachtingen.
Het is trouwens ook exact honderd jaar geleden (21 maart 1918) dat de Tweede Kamer besloot om de Zuiderzee in te polderen. Het doel was de creatie van nieuw landbouwgebied om voedseltekorten te voorkomen zoals tijdens de Eerste Wereldoorlog. En nu wordt in de voormalige Zuiderzee gewerkt aan het oplossen van een ‘natuurtekort’.
Voorbeeld nieuwe natuur in deltagebied
Het project is een voorbeeld van nieuwe mogelijkheden om natuur te verweven met een dichtbevolkt deltagebied, uitgaande van het natuurlijke ecosysteem en draagkracht van het gebied. Wageningse wetenschappers hebben daar unieke kennis voor doordat ze drie invalshoeken combineren: ze onderzoeken en ‘snappen’ de natuur (ecosystemen); onderzoeken en ontwikkelen technologie, modellen en interventies die gebruik maken van de natuurlijke processen en onderzoeken en begeleiden de interactie tussen mens (gebruiker, beheerder) en ecosysteem.
Verder lezen en kijken:
- Artikel: IJsselmeergebied: waterbeheer, natuur en economische ontwikkeling
- In deze longread leest u meer over hoe Wageningen werkt aan nature-based solutions
- Onze dossiers IJsselmeer en Markermeer, Delta- en kustverdediging en Bouwen met natuur
- Onderzoeksprojecten over Bouwen met natuur in IJsselmeer, Robuuste deltanatuur, en voedselbeschikbaarheid
- Nieuwsbericht over ontwerpend onderzoek naar het regionale cultuurlandschap
- Engelse versie van deze blog: Nature restores itself in the Marker Wadden