Een op de vijftien Nederlanders heeft diabetes. Deze chronische aandoening houdt sterk verband met wat we eten. Daarom bestuderen Wageningse wetenschappers hoe voeding kan helpen om diabetes te voorkomen of behandelen. Zo heeft het eten van minder bewerkt vlees en meer groente en volkorenproducten een gunstig effect. Dit is nu ook opgenomen in de nieuwste richtlijnen voor voedingsadvies. Heb jij een beeld van hoe eten diabetes kan helpen voorkomen of genezen?
“Er is niet één optimaal dieet om diabetes te voorkomen of te behandelen. Er leiden vele wegen naar Rome”, zegt Edith Feskens, hoogleraar bij de afdeling Voeding en gezondheid. Onlangs bracht het Diabetes Fonds naar buiten dat naar verwachting over twintig jaar meer dan 1,4 miljoen Nederlanders diabetes hebben. Op dit moment hebben ruim 1,1 miljoen mensen diabetes.
“Type 2 diabetes kunnen we voorkomen en goed behandelen met gezonde voeding”
Edith Feskens, hoogleraar Global Nutrition
Share this quote:
Voeding speelt een belangrijke rol in de behandeling van diabetes type 1 en type 2. Ook kan een gezond voedingspatroon helpen om diabetes type 2, oftewel ouderdomsdiabetes, te voorkomen. “Bij ouderdomsdiabetes is het mogelijk om zo gezond te leven en te eten, dat je de medicatie niet meer nodig hebt”, aldus Feskens.
Een op de vijftien Nederlanders heeft diabetes (foto: Shutterstock).
Risicofactoren
Wat voor ’n voedingspatroon het beste werkt hangt onder meer af van de risicofactoren van mensen, zoals een verhoogd erfelijk risico, een hoge bloeddruk, een hoog cholesterolgehalte of overgewicht. Zo blijkt een relatief onbekend voedingspatroon genaamd “DASH” gunstig te zijn voor mensen met een hoge bloeddruk. Feskens: “Het bestaat uit veel groente en fruit, best wel wat zuivel, want daarin zitten calcium en magnesium, en granen die kalium bevatten. Verder bevat het weinig zout.”
Groente en beweging
Het beste advies voor iedereen luidt nog altijd: volg de Schijf van Vijf. Dus eet veel groente, fruit en voedingsvezels zoals in volkoren graanproducten. Snoep niet teveel en kijk uit met suiker en suikerhoudende dranken, waaronder ook vruchtensappen vallen. Daarnaast is het goed om te zorgen dat je voldoende beweegt. “En als je bijvoorbeeld veel gewicht moet verliezen kan het slim zijn om een aantal weken een dieet te volgen met een laag gehalte aan calorieën of koolhydraten”, vult Feskens aan.
Voldoende beweging kun je krijgen door sporten, maar bijvoorbeeld ook door wandelen en in de tuin werken (foto: Shutterstock).
Persoonlijke voorkeuren spelen een doorslaggevende rol, benadrukt Feskens. “Mensen houden voedingsadviezen langer vol als ze er gemotiveerd voor zijn.” Daarbij is het belangrijk dat de adviezen aansluiten bij de leefstijl en de persoonlijke voorkeuren. “Uit veel onderzoeken blijkt bijvoorbeeld dat Mediterrane voeding met veel groente en vis en niet teveel vlees gunstige effecten heeft. Maar niet iedereen is even dol op olijfolie.”
Klimaat
Bovendien is de gezondere keuze vaak eveneens de duurzame keuze. Het is bijvoorbeeld goed mogelijk om vegetarisch te eten als je diabetes hebt. Mensen maken zich daar soms zorgen over, maar dat hoeft niet. Onderzoek laat bovendien zien dat mensen die veel rood vlees – zoals rundvlees, varkensvlees of lamsvlees – nuttigen een verhoogd risico lopen op diabetes type 2. Hetzelfde geldt voor bewerkt vlees zoals worst.
Toevallig is minder vlees eten ook goed voor het klimaat en het milieu, zegt Feskens. “Voor sommige mensen kunnen de consequenties van hun voedsel voor het klimaat of dierenwelzijn hun motivatie versterken om een bepaald diabetesdieet te volgen.”
Het beste advies voor iedereen luidt nog altijd: eet veel fruit en groente, en vermijd rood vlees (foto: Shutterstock).
Eensluidende adviezen
Feskens en haar collega’s bij Humane Voeding in Wageningen doen veel onderzoek naar de rol van voeding bij diabetes. Op grond van de nieuwste inzichten stellen ze de voedingsrichtlijnen voor diabetes op met de Nederlandse Diabetes Federatie. Die richtlijnen moeten zorgprofessionals zoals diëtisten, praktijkondersteuners en diabetesverpleegkundigen helpen om eensluidende adviezen geven. “Sommigen zijn jaren geleden opgeleid, terwijl de inzichten veranderen. Het komt voor dat een diëtist het één aanraadt en de verpleegkundige iets anders. Dat kan verwarrend zijn voor patiënten, daarom is het belangrijk dat er een duidelijke lijn komt.”
Keuzehulp
De richtlijnen die nu zijn uitgebracht zijn uitgebreid en wetenschappelijk. De meest recente onderzoeken en meta-analyses waarin meerdere studies worden samengevat, zijn erin meegenomen, volgens Feskens. “De richtlijnen zijn nog niet zo concreet. We gaan ze dan ook nog uitwerken in keuzehulpen, zodat we diëtisten een concreet handvat kunnen bieden. Onderzoeker Iris van Damme werkt daar verder aan mee.”
Voedingsstoffen
Feskens begon meer dan dertig jaar geleden met haar onderzoek naar voeding en diabetes. Sindsdien is er een belangrijke verschuiving opgetreden in het onderzoek. “Toen ik begon keken we meer naar bepaalde voedingsstoffen, zoals verzadigd vet en voedingsvezels. Maar mensen eten geen verzadigd vet maar bijvoorbeeld vlees, waarin onder meer ijzer zit, of zuivel waarin calcium zit. Het gaat er vooral om dat mensen een combinatie van gezonde producten eten en er een voedingspatroon op nahouden dat zorgt dat ze elke dag voldoende voedingsstoffen binnenkrijgen.”
Wanneer voedsel per gram veel calorieën bevat, verhoogt dat het risico op overgewicht. Het beste kun je nutriëntendicht eten, oftewel zorgen dat het eten veel voedingsstoffen bevat, onderstreept Feskens. “Dit geldt voor iedereen, niet alleen voor de preventie van diabetes.”
Persoonsgerichte zorg
Een andere ontwikkeling is dat er veel meer aandacht is voor persoonsgerichte zorg, zoals advies op maat van de diëtist. Vroeger moesten mensen met diabetes type 1 die insuline moeten spuiten, eten volgens doktersvoorschriften. Die waren voor alle patiënten hetzelfde. “Ook daarin zien we een transitie naar meer persoonlijk advies.” Daarbij tekent Feskens aan dat het nog niet mogelijk is om persoonlijke adviezen te geven op basis van bijvoorbeeld de bloedsuikerwaarden of darmbacteriën. “Over de algemene preventie van diabetes is er echter al wel veel bekend”, aldus Feskens.
