Dagdier, of nachtdier door recreatie?

Angst voor mensen kan ertoe leiden dat dagdieren nachtdieren worden. Dat bemoeilijkt de zoektocht naar voedsel, wat bedreigde diersoorten in het nauw kan brengen. Samen met het Nationale Park De Hoge Veluwe registreren Wageningse ecologen met cameravallen non-stop de activiteit van dieren. Zo meten zij hoe wilde dieren zoals edelherten, reeën en moeflons hun dagritme, eetgedrag en terreingebruik aanpassen aan de wisselende bezoekersdrukte.

“We onderzoeken of dieren de nacht in worden gedreven door hun angst voor mensen. Met andere woorden, of dagdieren door ons toedoen nachtdieren worden”, vertelt ecoloog Patrick Jansen. Er zijn volgens hem wel situaties die daarop duiden. Zo zoeken de herten in de Oostvaardersplassen, waar geen mensen komen, ook overdag naar voedsel. Tamme herten in hertenkampen zijn overdag actief. En in 2001, toen alle Nederlandse natuurgebieden op slot gingen na een uitbraak van mond-en-klauwzeer, zagen boswachters dat schuwe dieren binnen een week midden op de dag in open terrein stonden te eten. “Maar hoe het normaliter in natuurgebieden werkt weten we niet goed”, aldus Jansen.

“Natuurgebieden worden steeds drukker. Het is belangrijk om te begrijpen welke effecten dat op de natuur heeft.”

Patrick Jansen, universitair hoofddocent Wildlife ecology & conservation

Deel deze quote:

Cameravallen

Om meer zicht te krijgen op deze en andere vragen, voeren Jansen en zijn collega’s sinds 2013 een langlopend onderzoek uit samen met het nationale park De Hoge Veluwe. Verspreid over het park staan bijna 70 cameravallen die vastleggen waar en wanneer dieren actief zijn om eten te zoeken. De camera’s zijn voorzien van een infraroodsensor, legt Jansen uit. “Ze reageren op warmte en maken een reeks foto’s als er een dier langskomt.”

Bekijk een compilatie van beelden die werden gemaakt met cameravallen:

Herten en moeflons

De cameravallen registreren gedrag zonder de dieren te storen, in tegenstelling tot methoden waarbij dieren een halsband met een zender krijgen. Ook zijn ze goedkoper en stellen ze de onderzoekers in staat om specifieke delen van het terrein in de gaten te houden.

De meest gefotografeerde diersoorten op de Hoge Veluwe zijn reeën, edelherten, moeflons en wilde zwijnen. Jansen: “Het wilde zwijn is van nature meer een nachtdier. Ze zien niet zo goed en zoeken hun voedsel op de tast en geur. Maar edelherten, reeën, moeflons en bijvoorbeeld damherten doen wel veel op zicht. Die soorten zijn dus interessant voor ons onderzoek.”

Zonsopgang

Dankzij de foto’s krijgen de ecologen een goed beeld van de activiteiten van de dieren op een bepaald tijdstip op een bepaalde plek, zoals bijvoorbeeld op open hei of in het bos. “Vooral rond zonsopgang en zonsondergang zien we een enorme piek aan activiteit”, zegt Jansen. “Om de invloed van de recreatiedrukte te bepalen, kijken we hoe die pieken verschuiven na veranderingen van de openingstijden van het nationale park, meermaals per jaar.”

Ook de corona-uitbraak draagt bij aan het onderzoek. Omdat er in eerste instantie veel minder bezoekers waren werden de openingstijden dit voorjaar niet stapsgewijs verruimd op 1 april en 1 mei, maar pas op 15 mei. “Twee maanden lang waren er extra uren met daglicht zonder mensen.”

Verboden te struinen

Vroeger konden wandelaars op de Hoge Veluwe rustig buiten de paden struinen, maar sinds 2016 is dat verboden. “Met name fotografen joegen de beesten op”, legt Jansen uit. Ook die wijziging gebruiken de onderzoekers als experiment. De foto’s van de cameravallen laten zien dat de dieren sinds het verbod minder waakzaam zijn. “De beelden tonen namelijk of een dier alert is of rustig aan het eten is. Maar we zien nog geen verandering in groepsgrootte en verdeling over het terrein.”

Snapshot Hoge Veluwe

Op de vraag of dagdieren nachtdieren worden door toedoen van de mens, moet Jansen het antwoord nog even schuldig blijven. Er moeten nog veel foto’s worden geanalyseerd. Daarbij wordt ook het publiek ingeschakeld. In Snapshot Hoge Veluwe kan iedereen meehelpen door de foto’s te bekijken en te vertellen wat erop staat.

Buitensport

“Er is veel te doen over de verstoring van dieren door recreatie. Mensen besteden steeds meer vrije tijd buiten in de natuur, ook om er te sporten bijvoorbeeld. Natuurgebieden worden steeds drukker. Het is belangrijk om te begrijpen welke effecten dat op de natuur heeft.” Jansen wijst erop dat bepaalde broedvogels volgens Sovon Vogelonderzoek bijvoorbeeld flink worden beperkt door recreatie en een lager broedsucces hebben.

Loofboompjes eten

“Voor de herten op de Hoge Veluwe is het op zich niet erg dat ze zich moeten verschuilen. Het gaat goed met deze soorten. Maar voor natuurbeheerders is het wel een probleem. Die willen graag dat de dieren zichtbaar zijn voor het publiek”, geeft Jansen aan.

In het nationale park is er wel gevaar voor de bomen. Bange herten trekken zich terug in het bos. “Daar vreten ze jonge loofboompjes, die zo geen kans krijgen op te groeien. Veel bosbeheerders willen liever meer loofbomen in plaats van naaldbomen, die veel water verdampen. Terwijl de herten overdag liever op voedselrijke open plekken naar eten zoeken, mijden ze die als er bezoekers zijn.”

Bedreigde dieren

Maar het mechanisme kan wel een risico vormen voor bedreigde diersoorten, denkt de ecoloog. “Als schuwe dieren vaak vluchten voor mensen gaat dat ten koste van de hoeveelheid voedsel die ze eten en uiteindelijk van hun voortplanting en de overlevingskans van de jongen. In ons onderzoek gaat het erom het principe te ontrafelen en te begrijpen hoe het werkt.”

Meer lezen:

• Over het onderzoek met cameravallen op de Hoge Veluwe
• Artikel in de Volkskrant over het onderzoek, met mooie beelden
• Wild spotten via wifi: deelnemers vertellen in Trouw over Snapshot Hoge Veluwe
• Dossier Citizen Science
• Biodiversiteit en leefomgeving
• Lees dit artikel in het Engels