Door klimaatverandering kampt Nederland vaker met langdurige droogte, hittegolven en hevige regenval. Wageningse onderzoekers hebben met andere kennisinstellingen de Klimaateffectatlas gemaakt, die de gevolgen in 2050 voor uw straat of regio in kaart brengt. Zo toont de atlas onder meer waar de kans op wateroverlast toeneemt, dat het risico op natuurbranden verdubbelt en de gevoelstemperatuur drie graden stijgt. Bent u benieuwd naar de effecten van klimaatverandering in uw straat?
Dat de langer durende periodes van droogte die zich in voordoen in ons land als gevolg van klimaatverandering een groot probleem voor de natuur en de landbouw vormen, is geen verrassing. Als Nederland niet meer doet om rivier- en regenwater vast te houden, zal op langere termijn de grondwaterstand steeds verder dalen. In het westen brengt dat funderingsrisico’s mee voor bestaande woningen van voor 1975, die veelal op houten palen zijn gebouwd. “Als deze palen bij een lagere grondwaterstand ten dele droog komen te staan, gaan ze rotten”, zegt Tim van Hattum, programmaleider Klimaat.
“De Klimaateffectatlas laat zien dat de gevolgen van klimaatverandering groot zijn, en dat ons land eraan aanpassen topprioriteit moet hebben.”
Tim van Hattum, programmaleider Klimaat
Deel deze quote:
Tegelijkertijd neemt de kans op overstromingen van rivieren en mogelijke dijkdoorbraken toe, maar ook de kans op wateroverlast door hevige regenval. “We beginnen de gevolgen steeds meer te voelen. Op 29 juni 2021 kwamen door een wolkbreuk in Zuid-Limburg de straten en het spoor in Bunde, het dorp waar ik vandaan kom, blank te staan. Er viel 80 mm water in een paar uur tijd. Normaal valt er zoveel in een maand.” Het gaat vooral om extremen, benadrukt Van Hattum. “Klimaatverandering maakt de extremen groter.”
De toch al veelgeplaagde natuur in Nederland lijdt vooral door de droogte en langere zomerse hitteperiodes. Zo zullen er meer bomen, planten en dieren sterven. Bovendien stijgt de kans op natuurbrand. “Dat zien we nu al. In 2020 woedde in de Deurnse Peel de grootste natuurbrand ooit in Nederland. Maar in 2050 verdubbelt het risico op natuurbranden.”
Samenwerken aan de Klimaateffectatlas
Ruim tien jaar geleden heeft Wageningen University & Research het initiatief voor de Klimaateffectatlas genomen, op verzoek van de provincies. Inmiddels is het uitgegroeid tot een samenwerkingsproject met onder meer het KNMI, Deltares, Rijkswaterstaat, het Deltaprogramma, de Hogeschool van Amsterdam en andere partners. De Stichting Climate Adaptation Services (CAS) beheert de Klimaateffectatlas en zorgt ervoor dat de informatie up to date blijft.
Worstcasescenario
Deze en andere gevolgen van klimaatverandering zijn terug te vinden in de online Klimaateffectatlas. Deze heeft als hoofdthema’s wateroverlast, droogte, hitte en overstromingen en laat tot op straatniveau zien wat we in 2050 waarschijnlijk merken van de opwarming van de aarde. “Je kunt de gevolgen voor Nederland als geheel bekijken, maar ook inzoomen op delen van het land, plaatsen en zelfs straten”, legt Van Hattum uit. Het is ook mogelijk om verschillende effecten tegelijk te bekijken, bijvoorbeeld die voor bodemdaling en verzilting, twee verschijnselen die in West- en Noord-Nederland samenkomen.
Een voorbeeld van kaarten uit de Klimaateffectatlas. Links het huidige aantal tropische dagen (30 graden of warmer), rechts het aantal tropische dagen in 2050 bij een sterk veranderend klimaat. Hierbij staat geel voor 0-3 tropische dagen, lichtoranje voor 4-6, en zo oplopend tot meer dan 18 dagen (zwart).
Er is rekening gehouden met twee scenario’s: een beperkt veranderend klimaat in 2050 en een sterk veranderend klimaat in 2050. “Dat laatste is een worstcasescenario, dat werkelijkheid wordt als we doorgaan zoals nu en de klimaatdoelen van Parijs niet halen.”
De atlas wordt telkens geactualiseerd en uitgebreid. Onlangs zijn er weer nieuwe kaartbeelden toegevoegd, bijvoorbeeld voor bodemdaling, het risico op natuurbranden en de gevoelstemperatuur. “Hoe we de warmte ervaren, kan in 2050 tot 3 graden stijgen. In warme periodes is dat heel onaangenaam. Het is dan ook zaak om de steden te vergroenen en er veel schaduwplekken te creëren.”
Tot 170 miljard schade
Volgens Van Hattum is de Klimaateffectatlas een belangrijk middel om mensen bewust te maken van de urgentie van de klimaatcrisis. “De atlas laat zien dat de verschillende gevolgen van klimaatverandering fors zijn, en dat we alles op alles moeten zetten om de effecten zo beperkt mogelijk te houden en om ons land goed voor te bereiden op de veranderingen. Dat zouden allebei topprioriteiten moeten zijn”, verklaart de programmaleider. Hij vervolgt: “We moeten zorgen dat we in het gematigde lage klimaatscenario blijven. Anders gaat de schade, die in 2050 kan oplopen tot tussen de 70 en 170 miljard euro, ons veel meer kosten dan de investeringen om ons aan te passen.”
De toch al veelgeplaagde natuur in Nederland lijdt vooral door de droogte en langere zomerse hitteperiodes. “In 2050 verdubbelt de kans op natuurbranden.” (Foto: Lars van de Kerkhof / Shutterstock.com).
Zo moeten we bijvoorbeeld ons watersysteem omgooien: van zoveel mogelijk water afvoeren zoals we van oudsher doen naar zoveel mogelijk water vasthouden voor droge periodes. Tijdens langdurige droogte, zoals in de afgelopen drie jaar, gebruikt de landbouw veel grondwater. Dat geeft echter problemen, waaronder de inklinking van de veenweidegebieden. De aantasting van het veen leidt tot bodemdaling en er komt veel CO2 bij vrij, wat de opwarming van de aarde weer versterkt. “Om dat te voorkomen, moeten we toe naar beter watermanagement. Tot nu toe werd er vooral water uit deze gebieden weggepompt, maar het grondwaterpeil zou juist verhoogd moeten worden.”
Burgers en beleidsmakers
De Klimaateffectatlas is gemaakt voor een breed publiek, zeker ook voor burgers. “Hij is begrijpelijk voor iedereen.” Waterschappen, gemeenten, provincies en de rijksoverheid maken er eveneens gebruik van. Zo hebben gemeenten de atlas gebruikt om een eerste indicatie te krijgen bij de klimaatstresstest die ze in 2019 moesten uitvoeren om de knelpunten en risico’s van klimaatverandering in hun gemeente in kaart te brengen. “Voor partijen die met klimaatadaptatie bezig zijn en daar beleid op maken, is de atlas een belangrijke informatiebron.”
Berekeningen en modellen vormen de basis voor de informatie in de Klimaateffectatlas. In de kaarten zitten wel onzekerheden, benadrukt Van Hattum. “Ze zijn niet tot op de millimeter nauwkeurig, maar het gaat erom dat iedereen toegang heeft tot de beste informatie die we hebben.”
Een voorbeeld van een kaart uit de Klimaateffectatlas met daarop de jaarlijkse neerslag in 2050 bij een sterk veranderend klimaat.
Klimaatimpact bijhouden
Onlangs zijn de Wageningse wetenschappers samen met collega’s van onder meer het KNMI en partijen als de Bond van Verzekeraars een nieuw initiatief gestart. In de Klimaat Impact Monitor houden ze de gevolgen van klimaatverandering bij die zich nu voordoen. “Het gaat bijvoorbeeld om de gevolgen van droogteperiodes zoals het afsterven van bossen, mislukte oogsten en ondergelopen straten en huizen. Door dit soort data te verzamelen kunnen we onder meer zien of de gevolgen verergeren en of bepaalde maatregelen helpen. Bovendien kunnen we op termijn zien in hoeverre de werkelijke gevolgen overeenkomen met de klimaatscenario’s uit de Klimaateffectatlas.
En als het gaat om de verre toekomst, doet het project Nederland 2120 een goede voorzet. Wageningse wetenschappers tonen hierin hoe Nederland er over honderd jaar uit kan zien wanneer we “alles doen wat we moeten doen”. Van Hattum: “Nederland 2120 laat zien dat er mooie en duurzame oplossingen zijn als het gaat om energie, stedenbouw, landbouw en hoogwaterveiligheid, waarin een grote rol is weggelegd voor natuur en groen. Veel partijen zijn daar superenthousiast over.”
Na in 1998 zijn masterdiploma Milieuhygiëne in Wageningen te hebben behaald, met als specialisatie watermanagement, kwam Tim van Hattum in dienst bij adviesbureau Witteveen + Bos. Later werkte hij onder meer als beleidsmedewerker bij de provincie Utrecht en een waterschap. In 2010 keerde hij terug in Wageningen, als onderzoeker water en klimaat en sinds 2017 is hij programmaleider Klimaat. “Ik maak me best zorgen over de toekomst. Ik heb kinderen en wil graag dat de wereld straks nog leefbaar is. De grootste uitdagingen van de eeuw zijn klimaatverandering en verlies aan biodiversiteit. Tegelijkertijd zijn er veel oplossingen die ons land aantrekkelijker en leefbaarder kunnen maken, zoals we bijvoorbeeld met het project “Nederland 2120” tonen. Ik ben heel gemotiveerd om te laten zien waarom het zo belangrijk is dat we daaraan werken.”
Inderdaad heel belangrijk rekening te houden met verandering van klimaat. En daar het nodige aan te doen.
Helaas heb ik vergeefs getracht te onderzoeken hoe het gesteld is met mijn eigen woonomgeving. Natuurlijk belangrijk voor Nederland en de wereld, maar de gevolgen voor Maastricht (West) kon ik niet achterhalen. Misschien ligt het aan het feit dat ik een ipad gebruik, maar ik zag alleen dat Zuid-Limburg er niet goed voor staat.
Geachte heer Melchior, Ook Zuid-Limburg gaat steeds vaker te maken krijgen met weersextremen als gevolg van klimaatverandering. De buien zoals die afgelopen weken ook in en rond Maastricht zijn gevallen gaan we steeds vaker zien. In de klimaateffectatlas ku je inzoomen op Maastricht. De kaartlaag waterdiepte bij hevige bui (140 mm in 2 uur) laat bijvoorbeeld zien waar wateroverlast in en rond Maastricht te zien is. En de kaartlaag hittestress door warme nachten of hittekaart gevoelstemperatuur aat zien wat de heetste plekken zijn in de stad. Als het goed is werkt dit ook op een i-pad.
Ik heb een bungalow met 120m2 dak waarop 20 zonnepanelen. Graag zou ik groen toevoegen, maar de aanbiedingen zijn te kostbaar. Kan Wageningen een systeem ontwikkelen waar bij Bedum rechtstreeks op het grind groeit?
Er zijn al diverse lichtgewicht sedum matten/trays op de markt die eenvoudig te plaatsen zijn. De kosten daarvan zijn relatief laag. Sedum heeft altijd substraat nodig om op te groeien dus rechtstreeks op grind – zonder substraat – is niet mogelijk. Vriendelijke groet, Tim van Hattum
Als je je zorgen maakt over hoeveel water je verbruikt, kun je misschien beter stoppen met het tellen van de seconden die je onder de douche staat en in plaats daarvan je aandacht richten op wat je eet.
-Als je vlees eet, ben je gemiddeld verantwoordelijk voor het verbruik van 15.000 liter water per dag.
-Er is het equivalent van 50 badkuipen water voor nodig om slechts één biefstuk te produceren.
– Het er ongeveer 1.790 liter water voor nodig om 1 kilo tarwe te verbouwen. Voor 1 kilo rundvlees is er meer dan vijf keer zoveel water nodig.
– Dieren die voor voedsel worden gehouden, produceren meer dan 10 keer zoveel uitwerpselen als de hele menselijke bevolking, en een groot deel daarvan komt in de waterwegen terecht.
– Als je stopt met het eten van vlees krimpt je watervoetafdruk met bijna 60 procent.
Vanuit Leuven vraag ik me af of het niet beter was ook Vlaanderen te betrekken bij uw onderzoek; de huidige kaarten zien er wat ‘onvolledig’ uit; met Vlaanderen erbij zou er een meer logisch aaneengesloten gebied worden weergegeven.
Ik vraag me ook af of de K.U Leuven samenwerking hieromtrent toch belangrijk zou vinden…
Heel actueel, dit. Hitterecords in de VS en Canada, bosbranden in Zuid-Europa én elders, wateroverlast in Duitsland, België en Nederland… De aandacht gaat logischerwijs voornamelijk uit naar dit moment, rampenbestrijding nu. Maar als de branden geblust en de straten gedroogd zijn, gaat men weer over tot de orde van de dag en blijven mensen stemmen op partijen die klimaatverandering ontkennen of te weinig doen om het tegen te gaan en de wereld erop voor te bereiden…
Het zou mooi zijn als de bewustwording verder op gang komt. Zodat we nòg grotere schade in de toekomst kunnen voorkomen. Maar in feite zijn we al te laat en loopt de mensheid (die zichzelf zo intelligent acht, maar niet goed is in de ontwikkeling van een lange termijn visie) achter de feiten aan.
Ik kon de effecten vd de langzame zeespiegelstijging niet vinden:
1) verzilting vd bodem langs de kust
2) kans op overstromingen
Het bekende ultieme horrorscenario is een gesmolten zuidpool met een zeespiegelstijging van 65 meter ten gevolg, maar dit terzijde.
Inderdaad heel belangrijk rekening te houden met verandering van klimaat. En daar het nodige aan te doen.
Helaas heb ik vergeefs getracht te onderzoeken hoe het gesteld is met mijn eigen woonomgeving. Natuurlijk belangrijk voor Nederland en de wereld, maar de gevolgen voor Maastricht (West) kon ik niet achterhalen. Misschien ligt het aan het feit dat ik een ipad gebruik, maar ik zag alleen dat Zuid-Limburg er niet goed voor staat.
Vriendelijke groet, Paul
Geachte heer Melchior, Ook Zuid-Limburg gaat steeds vaker te maken krijgen met weersextremen als gevolg van klimaatverandering. De buien zoals die afgelopen weken ook in en rond Maastricht zijn gevallen gaan we steeds vaker zien. In de klimaateffectatlas ku je inzoomen op Maastricht. De kaartlaag waterdiepte bij hevige bui (140 mm in 2 uur) laat bijvoorbeeld zien waar wateroverlast in en rond Maastricht te zien is. En de kaartlaag hittestress door warme nachten of hittekaart gevoelstemperatuur aat zien wat de heetste plekken zijn in de stad. Als het goed is werkt dit ook op een i-pad.
Met vriendelijke groet,
Tim van Hattum
Ik heb een bungalow met 120m2 dak waarop 20 zonnepanelen. Graag zou ik groen toevoegen, maar de aanbiedingen zijn te kostbaar. Kan Wageningen een systeem ontwikkelen waar bij Bedum rechtstreeks op het grind groeit?
Er zijn al diverse lichtgewicht sedum matten/trays op de markt die eenvoudig te plaatsen zijn. De kosten daarvan zijn relatief laag. Sedum heeft altijd substraat nodig om op te groeien dus rechtstreeks op grind – zonder substraat – is niet mogelijk. Vriendelijke groet, Tim van Hattum
Als je je zorgen maakt over hoeveel water je verbruikt, kun je misschien beter stoppen met het tellen van de seconden die je onder de douche staat en in plaats daarvan je aandacht richten op wat je eet.
-Als je vlees eet, ben je gemiddeld verantwoordelijk voor het verbruik van 15.000 liter water per dag.
-Er is het equivalent van 50 badkuipen water voor nodig om slechts één biefstuk te produceren.
– Het er ongeveer 1.790 liter water voor nodig om 1 kilo tarwe te verbouwen. Voor 1 kilo rundvlees is er meer dan vijf keer zoveel water nodig.
– Dieren die voor voedsel worden gehouden, produceren meer dan 10 keer zoveel uitwerpselen als de hele menselijke bevolking, en een groot deel daarvan komt in de waterwegen terecht.
– Als je stopt met het eten van vlees krimpt je watervoetafdruk met bijna 60 procent.
Vanuit Leuven vraag ik me af of het niet beter was ook Vlaanderen te betrekken bij uw onderzoek; de huidige kaarten zien er wat ‘onvolledig’ uit; met Vlaanderen erbij zou er een meer logisch aaneengesloten gebied worden weergegeven.
Ik vraag me ook af of de K.U Leuven samenwerking hieromtrent toch belangrijk zou vinden…
Goede actie, Tim, bij Spraakmakers NPO 1 vanmorgen. Vanaf minuut 23 kwam via jou aandacht voor oplossingen, ook bij wateroverlast zoals deze dagen.
Heel actueel, dit. Hitterecords in de VS en Canada, bosbranden in Zuid-Europa én elders, wateroverlast in Duitsland, België en Nederland… De aandacht gaat logischerwijs voornamelijk uit naar dit moment, rampenbestrijding nu. Maar als de branden geblust en de straten gedroogd zijn, gaat men weer over tot de orde van de dag en blijven mensen stemmen op partijen die klimaatverandering ontkennen of te weinig doen om het tegen te gaan en de wereld erop voor te bereiden…
Het zou mooi zijn als de bewustwording verder op gang komt. Zodat we nòg grotere schade in de toekomst kunnen voorkomen. Maar in feite zijn we al te laat en loopt de mensheid (die zichzelf zo intelligent acht, maar niet goed is in de ontwikkeling van een lange termijn visie) achter de feiten aan.
Ik kon de effecten vd de langzame zeespiegelstijging niet vinden:
1) verzilting vd bodem langs de kust
2) kans op overstromingen
Het bekende ultieme horrorscenario is een gesmolten zuidpool met een zeespiegelstijging van 65 meter ten gevolg, maar dit terzijde.