Uitgelicht

Dieren gebruiken als orgaandonor, mag dat?

3 december 2021 | Categorie: Geen categorie

Onlangs is tijdelijk een varkensnier aan een mens gekoppeld, en het is wachten op de eerste transplantaties van varkensharten in hartpatiënten. Mogen we dieren houden en genetisch aanpassen voor het oogsten van organen? Donorvarkens moeten bijvoorbeeld steriel leven en kunnen zich niet natuurlijk gedragen. Wageningse filosofen buigen zich over de ethische vragen en kijken hoe we de belangen van dieren kunnen meewegen. Is het goed om dieren nog verder te instrumentaliseren voor menselijke doelen? Hoe denk jij over de morele kant van de inzet van donordieren?

“Stel dat er buitenaardse wezens op aarde landen, die intelligenter zijn dan mensen. En stel dat ze mensen genetisch manipuleren en gebruiken om donororganen voor henzelf in te kweken. Vinden we dat oké?”

Een deelnemer aan een debat over donordieren opperde dit gedachte-experiment. Mensen gebruiken dieren namelijk steeds vaker als orgaandonor. In oktober hebben Amerikaanse artsen een genetisch gemanipuleerde varkensnier tijdelijk aan een hersendode patiënt gekoppeld. In kunstharten en biologische hartkleppen zitten rundercellen om het risico op stollings- en afweerreacties te verkleinen. Binnen enkele jaren hopen Duitse onderzoekers een aangepast varkenshart naar een mens te kunnen transplanteren. Ook bestuderen wetenschappers hoe ze menselijke cellen in dieren tot organen kunnen laten uitgroeien.

Van veiligheid naar ethiek

‘Donordier’ is eigenlijk een verkeerd woord, vindt dierethicus Bernice Bovenkerk. Ze houdt zich bezig met de relatie tussen mens en dier. “We gebruiken deze dieren tegen hun wil. Ze hebben geen keuze.” De medisch-technologische ontwikkeling snelt voort, maar het is de vraag of het houden en genetisch manipuleren van dieren om cellen en organen te kweken eigenlijk wel te rechtvaardigen valt. “Er ontstond zo’n 20 jaar terug wel discussie over xenotransplantatie, maar dat richtte zich vooral op patiëntveiligheid en de risico’s op ziekten die van dier op mens overspringen.”

“Dit is het moment om te overwegen of we organen uit dieren willen halen. Anders snellen de technologische mogelijkheden de ethiek voorbij.”

Bernice Bovenkerk, universitair hoofddocent Dier- en milieu-ethiek

Inmiddels is er meer aandacht voor dierethiek. “In onze samenleving wordt geleidelijk aan anders over dieren gedacht. Mensen hebben meer oog voor de intrinsieke waarde van het dier zelf en vinden dat we niet het recht hebben om zomaar te doen wat we willen. De maatschappelijke verontwaardiging en ophef over bijvoorbeeld misstanden in slachthuizen illustreert dat.”

Grensoverschrijdend

In de intensieve veehouderij fokken en doden we dieren om hun vlees, melk of eieren te kunnen nuttigen. Dit is moreel problematisch, maar volgens Bovenkerk zijn dieren die gehouden worden voor orgaankweek mogelijk nog slechter af. “Ze moeten in een volledig steriele omgeving zonder ziektekiemen leven, waarin ze waarschijnlijk geen contact met soortgenoten hebben en geen natuurlijk gedrag kunnen vertonen. Dat kan het dierenwelzijn zeer negatief beïnvloeden.”

De genetische modificatie van donordieren maakt ze bovendien nog meer tot instrumenten, betoogt Bovenkerk. “Dieren worden nog meer ‘verdingelijkt’. Dat gebeurt natuurlijk al in de veehouderij, maar met het houden van dieren voor organen overschrijden we die grens verder. Dan passen we dieren namelijk genetisch aan om specifiek te dienen als een vat met reserve-onderdelen voor ons.”

Een kunsthart met rundercellen.

Plezier en pijn ervaren

In de dierethiek zijn er ethici die uitgaan van de belangen van dieren, en ethici die dieren individuele rechten toekennen. Bovenkerk staat een combinatie voor. “Zelf zou ik rechten willen toekennen aan individuele dieren, gebaseerd op hun belangen. Dat betekent ook dat je ze niet mag inzetten als middel om je eigen doelen mee te bereiken.”

Dieren zijn levende en voelende wezens met hun eigen belangen en doelen. Zoals de wil om te overleven, te eten en drinken, contacten met soortgenoten te hebben en zich voort te planten, een geschikt leefgebied of territorium te hebben en natuurlijk gedrag te vertonen. “Dieren hebben behoeften en wensen, net als wij. Ze hebben een sociaal leven en ervaren ook plezier, frustratie en pijn.”

Discriminatie van dieren

Als mensen stellen we onszelf boven dieren, maar hoe terecht is dat? “Wij mensen kunnen een boek schrijven, nadenken over het leven, vooruit plannen. Overigens kunnen sommige diersoorten dat laatste ook, terwijl er tegelijkertijd mensen zijn die dit niet kunnen, zoals baby’s en mensen met dementie. Toch tellen die mensen wel mee in onze morele gemeenschap. Waarom dieren dan niet?”.

Uit onderzoek komt steeds duidelijker naar voren dat veel diersoorten vormen van intelligentie hebben die wij vaak niet zomaar kunnen doorgronden of navolgen. Of juist vormen van intelligentie die op de onze lijken. Sommige dieren, zoals dolfijnen, hebben een taal en noemen elkaar bij de naam. Sommige soorten zijn inventief, creatief of vertonen zelfs altruïstisch gedrag.

“We nemen menselijke eigenschappen als standaard en schatten eigenschappen van dieren niet naar waarde. Er zijn verschillen, maar dat betekent niet dat dieren in moreel opzicht minder waard zijn.” Dieren uitsluiten op basis van soort is ‘speciecisme’. Dat is een vorm van discriminatie, net als racisme, vertelt Bovenkerk. “Het toont hoe ons antropocentrische oftewel mensgerichte wereldbeeld ons denken kleurt. Er is geen neutraal gezichtspunt van waaruit je kunt vaststellen dat het leven van een mens waardevoller is dan dat van een koe of varken. Om die reden is het belangrijk om een debat te voeren over de orgaankweek voor mensen in dieren.”

Geen weg terug

Dit is het moment om te overwegen of we deze ontwikkeling wel door willen zetten, anders snellen de medisch-technologische mogelijkheden de ethiek voorbij, waarschuwt Bovenkerk. Zoals bijvoorbeeld bij toepassingen als ivf en prenatale diagnostiek, die ingrijpen en selecteren mogelijk maken. “Dit soort technologieën plaatsen ons voor nieuwe morele dilemma’s die we nog niet hadden voordat die mogelijkheden er waren”, legt ze uit.

“We doen iets omdat het kan. In onze maatschappij denken we: onderzoek doen is altijd goed en daarna kijken we wel. Maar het onderzoek is niet te scheiden van de toepassing. Als er eenmaal zoveel tijd, geld en energie in is gestoken, is er meestal geen weg meer terug. Misschien zouden we zouden al dat geld en die energie beter kunnen aanwenden om nu mensen met orgaanfalen te helpen, en voor ziektepreventie.”

Debatserie “Mens & Dier” in de Rode Hoed
Debatcentrum de Rode Hoed in Amsterdam en Wageningen University & Research organiseren samen een debatreeks over het thema “Mens & Dier”. Hebben dieren belangen, en hoe verhouden die zich tot de belangen van mensen? In deze serie pluizen we de laatste wetenschappelijke en ethische inzichten uit én gaan we in gesprek met de praktijk.
Editie 1: 1 november 2021 | Verantwoordelijkheid van mens voor dier
Editie 2: 18 januari | Zoönosen – hoe voorkomen we de volgende uitbraak?
Editie 3: datum onbekend | De toekomst van ons vlees

Alternatieven

Tot slot kunnen we ons afvragen of het goed is om dieren te gebruiken als oplossing voor problemen die we zelf scheppen, bijvoorbeeld door onze technologische ontwikkeling. “Onze angst voor de dood leidt tot de ontwikkeling van nieuwe technologie en daarmee nieuwe ethische vragen. Ziekte en dood horen echter bij het leven en het lijkt of we het steeds moeilijker vinden om dat te accepteren. Alhoewel ikzelf misschien ook geneigd zou zijn om ja te zeggen tegen een donororgaan voor een naaste uit een dier, als er geen alternatieven zouden zijn.”

Maar er zijn wel alternatieven te bedenken, tekent Bovenkerk aan. Zoals het huidige systeem van orgaandonatie verbeteren, schade aan bestaande donororganen herstellen, en meer onderzoek doen naar het kweken van organen in het laboratorium, hetgeen nog in de kinderschoenen staat. “Wanneer er meer in onderzoek naar kweekorganen geïnvesteerd wordt, ontwikkelt die technologie zich sneller. Als we het gebruik van donordieren verbieden, is de noodzaak om alternatieven te vinden ook groter.”

Lees meer:

Heb je vragen of opmerkingen? Ga hieronder in gesprek.

Plaats een reactie »


Bernice Bovenkerk

Bernice Bovenkerk · universitair hoofddocent

Na haar master in filosofie aan de Universiteit van Amsterdam, met als specialisatie milieufilosofie, promoveerde Bernice Bovenkerk aan de University of Melbourne in Australië. Tegelijkertijd werkte ze aan de Universiteit Utrecht, waar ze lesgaf en zich verder toelegde op dierethiek. In 2013 trad Bovenkerk toe tot de leerstoelgroep Filosofie in Wageningen. Sinds 2019 is ze universitair hoofddocent. Momenteel doet ze onderzoek naar antropocene ethiek, met een VIDI-beurs van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). “Eigenlijk heb ik dezelfde motivatie als heel veel studenten in Wageningen, namelijk om de wereld beter te maken. Ik hou heel erg van dieren en ben geïnteresseerd in wat er in ze omgaat. Maar ik ben geen bèta, dus ik ben geen biologie gaan studeren. Met mijn werk wil ik bijdragen aan een gelijkwaardigere relatie tussen mensen en andere dieren.”

Er zijn 22 reacties.

  1. Door: Liesbeth Christenhuis · 04-12-2021 om 09:59

    Als dierenarts heb ik bijna 40 jaar dagelijks met gezelschapsdieren en dieren in de veehouderij te maken gehad. Het is ondertussen een feit dat dieren gevoel en emotie ervaren.
    Ze gaan houden voor orgaandonatie is voor mij ondenkbaar. Er wordt door ons (mensen) al zoveel leed veroorzaakt door het eten van vlees. Alternatieven genoeg.
    Het leven is niet maakbaar zoals we nu met de Corona pandemie ook merken.
    Technologische ontwikkeling staat niet stil. We moeten we onze energie steken in het kweken van organen of vernuftige kunstorganen ipv ten koste van onze mededieren ( vergeet niet dat mensen ook zoogdieren zijn) meer en meer te willen.
    Ik ben wel een beta. Ik ben het in grote lijnen eens met Bernice Bovenkerk

  2. Door: Robert · 04-12-2021 om 11:04

    Mensen moeten ophouden met het misbruiken van dieren. Het is weerzinwekkend om te denken aan dieren die in afzondering moeten leven, zodat ik als mens nog een paar jaar kan leven. Waarom willen sommige dit? Accepteer dat het leven eindig is en soms op een heel verkeerd moment komt. Ik vind dit weerzinwekkend. Mensen in arme landen als donor gebruiken vinden we niet kunnen, maar dieren mishandelen er voor wel?

  3. Door: Marja Plomp · 04-12-2021 om 11:56

    Walgelijk om dieren hier ook nog voor te misbruiken. Dieren hebben ook rechten en hoezo zouden ze ook nog geexploiteerd moeten worden in een dieronvriendelijk leven ten gunste van mensen om die een beetje langer te laten leven?

  4. Door: G.A.M. van Kruijsbergen · 04-12-2021 om 13:21

    Ik vind het onmenselijk, ondierlijk, respectloos voor het universum waar wij een tijdje mogen verblijven en zeg:”Niet doen!”

  5. Door: Lucy · 04-12-2021 om 17:03

    Ik sta versteld van deze discussie….eeuwenlang wordt er vlees gegeten. Ik ben opgegroeid met gehaktdag en kiloknallers . Omdat ik geen baby s wil eten van andere zoogdieren ben ik later ook helemaal vegetarier geworden. De vleesconsumptie blijft enorm…nu we de dieren als donor willen gebruiken komt er pas een grote discussie….veel te laat toch? En moeten we niet eerst die massaproductie aanpakken?

  6. Door: I. Gaus · 04-12-2021 om 17:14

    Ik ben erop tegen dat dieren speciaal `gekweekt’ worden om de mens hun leven te verlengen.
    Ook passen de orgaankrachten van dieren niet bij de mens, kijk maar naar de orgaantransplantaties van andere mensen. Die moeten levenslang medicijnen slikken tegen afstoting van het getransplanteerde orgaan. Dat zegt genoeg.
    Ik zou zeggen: verander je Life-style en ga waterstof water drinken, dat zorgt voor ontzuring van het lichaam en doet celvernieuwing en meer. Waterstofwater maakt het lichaam optimaal.

  7. Door: Bibi Dumon Tak · 05-12-2021 om 09:37

    Voor Vroege Vogels schreef ik een column over dit onderwerp. Ik voeg de link bij.
    https://www.bnnvara.nl/vroegevogels/artikelen/bibi-dumon-tak-samenleving

    Vriendelijke groet

    1. Door: Maria · 06-12-2021 om 17:02

      Helemaal eens!!

  8. Door: Eelco Michielse · 05-12-2021 om 10:25

    Het zou de mens sieren indien deze een unaniem en alom gezondere levenswijze in lichaam en geest zou nastreven en naleven, daarbij hoort onlosmakelijk de acceptatie van de dood. Naast een hieruit volgend een beperkt recht op leven (naast de beschikking daarop). Om nog niet te spreken over een steeds toenemende en ongezondere bevolkingsdichtheid ten gevolge van een groeiende onethische geneeskunst…
    Dieren maken bij de menselijke beslissingen in het geheel geen deel uit en behoren in die zin eigenlijk hoofdzakelijk met rust gelaten te worden, probeer eens in te zoemen en een varken de vraag te stellen wat hij of zij er van zou vinden, ik weet het wel: ‘mens geniet gezond en sterf gewoon eens op (zijn) tijd!’

  9. Door: Liesbeth de Vries · 05-12-2021 om 12:45

    Mensen zijn net zo goed dieren. Mag je mensen kweken in een steriele ruimte, ze hun natuurlijk gedrag onthouden en doden om organen te oogsten? Het antwoord lijkt me duidelijk. Driewerf nee dus. Er wordt druk gewerkt aan de kweek van weefsels en hele organen. Dat lijkt mij een betere weg.

  10. Door: Jinke Hesterman · 05-12-2021 om 15:03

    Het dier zal op zijn minst toestemming moeten geven. Beter is het om in de grondwet te regelen dat de integriteit van het dier niet mag worden aangetast.

  11. Door: bram · 05-12-2021 om 15:14

    prachtig onderzoek! Als dieren gekweekt mogen worden voor de consumptie van vlees, dan zie ik de kweek van dieren voor organen als een veel nobeler iets.

    1. Bedankt voor uw reactie. In zekere zin ben ik het ermee eens dat het gebruiken van dieren om mensenlevens te redden meer gerechtvaardigd zou zijn dan het houden van dieren voor vleesconsumptie. Ik meen echter dat dieren ook niet gekweekt mogen worden voor vleesconsumptie. De meeste mensen hebben geen vlees nodig en dieren ervaren veel welzijnsproblemen in de houderij en tijdens de slacht en worden ook op jonge leeftijd gedood, waardoor hen een heleboel potentieel toekomstig welzijn wordt afgenomen.
      Los hiervan komen bij de kweek van dieren voor organen additionele morele problemen kijken: de dieren zullen in een steriele ruimte gehouden moeten worden wat nadelig is voor hun welzijn en waardoor ze hun natuurlijk gedrag niet kunnen uitoefenen. Bovendien worden ze door ze te genetisch te modificeren om als bron van reserve-onderdelen voor de mens te dienen nog meer verdinglijkt dan nu al het geval is in de veehouderij.

  12. Door: Machteld Pfeifer · 05-12-2021 om 15:32

    Dieren hebben gevoelens en intelligentie net als de mens.
    Dieren zouden nog voor voedsel nog voor medische doeleinden mogen worden gebruikt.

  13. Door: S. Tramontano · 05-12-2021 om 17:46

    De mens is natuurlijk ook dier en daarmee gelijkgesteld aan dieren. Dat we onszelf meer rechten toekennen dan aan dieren is “natuurlijk” gedrag zoals die ook tussen mensen onderling plaatsvindt (kasten in India, Farao’s, financieel welgestelden, topmensen uit het bedrijfsleven etc.). Wetgeving is nodig om dat in goede banen te leiding, ook voor dieren.
    Dat mensen vinden dat ze boven dieren staan is redeneren vanuit eigen (menselijk) perspectief en belang, zoals voor veel mensen gebruikelijk is. Die andere waardevolle menselijke eigenschappen zouden we juist voor een rechtvaardige gelijke verhouding moeten inzetten: Noblesse Oublige !

  14. Door: Beatrix J. A. Aaftink-Castendijk · 06-12-2021 om 14:59

    Dier als donor:
    Een dier is een levend wezen gelijk de mens dat is.
    Ieder levend wezen ervaart emoties zoals pijn, geluk, ongeluk en ga zo verder. Een mens is niet boven een dier, klein of groot, gesteld maar gelijk een dier met tevens andere mogelijkheden. NOOIT mag je knoeien met levende wezens, een ieder kan vroeg of laat sterven en gelukkig dat ze sterven want de aarde is overbevolkt en geplunderd door de mens. Gevolg: het natuurlijke evenwicht is verbroken en dan krijgen de virussen hun kans en die kans houden ze vast.
    De mens is een moordenaar en kent zijn plaats niet op deze aarde die hij in bruikleen heeft. Dus ten ene malen NEEN tegen DIER ALS DONOR.

  15. Door: Maria Brakkee · 06-12-2021 om 16:40

    Ik ben het eens met Bernice Bovenkerk. Dieren zijn levende wezens en kunnen emoties als angst en stress ervaren. Ook kennen ze zorg en affectie voor elkaar. Mensen hebben niet het recht om dieren te gebruiken als “machine” om organen te maken zodat wij langer kunnen leven. We kunnen beter inzetten op de ontwikkeling van in laboratoria gekweekte organen van menselijke cellen. En daarnaast accepteren dat de dood bij het leven hoort. We hebben al genoeg leed voor dieren veroorzaakt door de vleesindustrie en de bonthandel e.d.
    Dus NEE tegen “donordieren”.

  16. Door: Monique · 06-12-2021 om 21:27

    Het menselijk leven is eindig. Zodra we geboren zijn weten we dat we ook sterven. Laat het menselijk lichaam zijn zoals het is. Niets toevoegen met donor ‘onderdelen’ en zeker niet dieren daarvoor gebruiken.
    Laat ook het dier gewoon leven en dier zijn.

  17. Door: Marion Bregman · 07-12-2021 om 16:09

    Ik vind het weerzinwekkend om dieren een dergelijk verschrikkelijk bestaan te willen geven. Het is lager dan laag; hoe diep kunnen we nog zinken? Laat de wetenschap zich toeleggen op technische oplossingen als we zonodig de levens van mensen willen verlengen.
    Dieren gebruiken als donor moet echt verboden worden. Ik zou alles in mijn macht doen om dit misbruik tegen te houden.

  18. Door: Marja boersma dam · 08-12-2021 om 16:03

    Ik vind het heel erg dat dieren nu ook daar al voor gebruikt gaan worden! We misbruiken dieren echt overal al voor, overal worden dieren voor gebruikt en misbruikt, het is echt heel treurig en ik hoop dat er bij de wetenschap mensen zijn die daar ook in opspraak voor komen!! Ik zou willen dat er voor niets dieren meer nodig zijn, maar dat is alleen maar valse hoop?
    Met vriendelijke groet,
    Een dierenvriend.

  19. Door: Gaby Elain van den Bogerd · 02-02-2024 om 16:55

    Hoe wordt er gekeken of een dier geschikt is als donor?

Laat een reactie achter

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *