Langere periodes van droogte teisteren Europa en verzwakken de bossen, die veel CO₂ vastleggen. Het risico op branden en plagen neemt toe en bedreigt de verscheidenheid van planten en dieren. Wageningse onderzoekers testen samen met bosbeheerders onder meer welke boomsoorten beter tegen droogte kunnen en het meest effectief CO₂ vastleggen. Zo draagt hun kennis bij aan gezonde, klimaatbestendige bossen in Nederland en heel Europa. Een goed idee, bomen planten voor het klimaat?
De bossen in Europa hebben zwaar te lijden onder klimaatverandering, zoals de steeds warmere en drogere zomers. “Van de bossen op ons continent bestaat 20 tot 30 procent uit fijnspar, een belangrijke boomsoort in de houtproductie. We zien veel sterfte door de hitte en droogte. Daar komt bij dat de fijnspar wordt aangevallen door een bastkever”, zegt Gert-Jan Nabuurs, hoogleraar Europees bos. Bij droogte kan de boom minder van de hars aanmaken die hem tegen de bastkever beschermt. “Vooral in de uitgestrekte fijnsparbossen in Centraal-Europa gaat het enorm snel. Er staat daar minstens 200 miljoen kubieke meter aan dode fijnspar”, aldus Nabuurs.
“ Zorg voor de bossen én terugdringen van de CO₂-uitstoot zijn allebei nodig. Het gaat niet alleen om bosaanplant, dat lukt nog wel. De uitdaging is om een bos op de lange termijn duurzaam te beheren.”
Gert-Jan Nabuurs, hoogleraar Europees bos
Share this quote:
Grote zorg
Al twintig jaar maakt Nabuurs samen met collega’s analyses en toekomstprojecties over het Europese bos aan de hand van data van de EU-lidstaten. “De boomsoorten zijn aan het opschuiven door de klimaatverandering. We hebben vijftien jaar geleden al voorspeld dat de fijnspar geen toekomst zou hebben in Centraal-Europa. Maar we hadden niet verwacht dat het zo snel zou gaan. Dat is een grote zorg”, vertelt Nabuurs. De hoogleraar en zijn collega’s kijken dan ook hoe ze het bos kunnen aanpassen aan klimaatverandering met boomsoorten die beter tegen de hitte en droogte kunnen. “Zo kunnen de bossen functies blijven vervullen zoals planten- en diersoorten herbergen, productiehout leveren en CO₂ vastleggen.”
Linde en tamme kastanje
In verschillende Europese landen onderzoeken de Wageningse wetenschappers samen met bosbeheerders de mogelijkheden. “Met ruim dertig partners uit de bos- en houtsector zijn we ook in Nederland begonnen met pilotproeven in het bos vanwege het Klimaatakkoord. Het is belangrijk om deze tests lokaal te doen. We zoeken bomen die zoveel mogelijk CO₂ opslaan en die in Nederland ook op de arme droge zandgronden in het oosten en het zuiden van het land goed kunnen groeien. Het helpt als we het grondwaterbeheer en de bodem verbeteren en soorten als tamme kastanje, linde en de boomhazelaar planten”, aldus Nabuurs. De onderzoekers kijken eveneens hoe ze de verzuring van de bodem door de te hoge stikstofuitstoot en de uitwerking daarvan op natuurgebieden kunnen keren.
Wageningse wetenschappers zoeken samen met bosbeheerders naar bomen die zoveel mogelijk CO₂ opslaan en die ook op arme droge zandgronden goed kunnen groeien (afgebeeld: onderzoeker Louis König op een walnotenplantage. Foto: Gert-Jan Nabuurs).
Klein stukje grond
“We zitten in Nederland op een klein stukje grond met veel mensen en activiteiten en de bossen zijn versnipperd. We moeten er alles aan doen om de bossen te verbinden en versterken. Onze bossen zijn klein in omvang, maar van groot belang voor de samenleving”, onderstreept Nabuurs. Hij stond aan de wieg van een actieplan van de bos- en houtsector. Punten daaruit zijn terug te vinden in de nationale bossenstrategie die het rijk en de provincies ontwikkelen. De afgelopen jaren ontstond er publieke verontwaardiging over ontbossing. De bomenkap vond plaats om natuur zoals heide en stuifzand te behouden, voor houtproductie of bijvoorbeeld verkeersveiligheid. De bossenstrategie maant overheden en bosbeheerders om goed te kijken of bomenkap echt nodig is en besteedt veel aandacht aan de aanplant van bomen.
Droogte en bosbranden
In Zweden en Finland speelt de fijnspar net als in Centraal-Europa de hoofdrol in de houtproductie. Ook deze landen hebben langere droge periodes in de zomer. “Van nature komen er weinig verschillende boomsoorten voor, maar we zijn op zoek naar andere variaties van de fijnspar die beter tegen de droogte kunnen”, zegt Nabuurs.
In Zuid-Europa groeit met de steeds hetere en drogere zomers het risico op zomerse bosbranden. Het bosbeheer zou er beter georganiseerd moeten worden om deze branden zoveel mogelijk in te perken. “Het ontbreekt echter vaak aan geld en middelen”, weet de hoogleraar. Kleinere natuurorganisaties zijn lokaal wel bezig met boomaanplant, bijvoorbeeld in Spanje. Overigens vergroot de droogte ook de kans op bosbranden in Nederland, zoals we dit voorjaar hebben gemerkt.
“We zien veel sterfte door de hitte en droogte. Daar komt bij dat de fijnspar wordt aangevallen door een bastkever.”
Agroforestry en oerbos
Om klimaatverandering te helpen temperen en de bossen veerkrachtiger te maken, moeten Europese landen de bossen “klimaatslim” beheren, bossen herstellen, bomen planten en soms ook hout oogsten. Voorheen lag de bescherming van bossen en biodiversiteit meer bij de lidstaten. Inmiddels pakt de EU het meer op, zegt Nabuurs. “Het raakt ook aan klimaat, landgebruik en energie, nu het gebruik van fossiele brandstoffen wordt afgebouwd.” Het kan zelfs leiden tot veranderingen in het landbouwbeleid dat nu weer voor zeven jaar wordt vastgesteld, denkt Nabuurs. Bijvoorbeeld door subsidie te geven voor agroforestry, het combineren van landbouw en bosbouw. Verder zijn er nog wat kleine stukjes oerbos in Roemenië, Bulgarije en Slowakije, maar helaas is de bescherming ervan niet goed geregeld in de EU. “Dat wordt wel tijd.”
Twee miljard bomen
Bossen spelen een belangrijke rol in het behalen van klimaatdoelstellingen. Daarom rept de Green Deal van Eurocommissaris Frans Timmermans, naast tal van andere maatregelen, van herstel en behoud van bossen en de aanplant van twee miljard bomen in tien jaar tijd. “Dat komt neer op ongeveer twee miljoen hectare bos per jaar erbij in Europa, ongeveer zo groot als de helft van Nederland. Dat is niet heel veel, maar het is wel een duidelijk signaal dat de EU bossen belangrijk vindt vanwege de soortenrijkdom, CO₂-opslag en de productie van hout, een hernieuwbare grondstof.”
De hoogleraar waarschuwt dat bosherstel en -aanplant geen compensatie bieden voor meer uitstoot van broeikasgassen. “Zorg voor de bossen én terugdringen van de CO₂-uitstoot zijn allebei nodig.” Daarnaast is het belangrijk dat de ambitieuze plannen realistisch zijn, onderstreept Nabuurs. “Het gaat niet alleen om bosaanplant, dat lukt nog wel. De uitdaging is om een bos op de lange termijn duurzaam te beheren, op zo’n manier dat de lokale gemeenschap er ook iets aan heeft door bijvoorbeeld houtproductie.” Bosaanplant in tropische gebieden gaat vaak na tien tot vijftien jaar verloren als brandhout of om plaats te maken voor de landbouw of veehouderij. Daarom moet je het behoud en de aanplant van bossen integreren in een groter geheel”, zegt Nabuurs.
Op dit moment gaat alle aandacht uit naar de coronacrisis en krijgt het klimaatprobleem veel minder aandacht. Nabuurs: “Misschien ontstaat er meer bewustzijn. De coronacrisis zal straks mogelijk verbleken in vergelijking met de klimaatrampen die ons te wachten staan als we te weinig doen.”
Na zijn studie Bosbouw in Wageningen promoveerde Gert-Jan Nabuurs in Finland. “Als kind wilde ik boswachter worden. Ik groeide op in Overloon en was altijd in het bos te vinden. Voor mijn werk bezoek ik regelmatig uitvoeringsgerichte pilots in Nederlandse bossen en voor grootschalige studies kom ik in bossen in heel Europa. Mijn werk gaat van veldonderzoek naar bomen planten tot Europese modellen maken tot mondiaal werk voor de IPCC, het VN-panel voor klimaatverandering. Dat is een mooie combinatie.”
Goed en uitermate belangrijk dat er ook nu, tijdens corona, aandacht blijft voor ons milieu.
Ik vraag me wel eens af: wat is erger, corona of onze zorg (of gebrek daaraan) voor ons milieu tot nu toe? En vooral: hoe gaan we hiermee verder?!
Terug naar het bos.
Expliciet aandacht voor bosbeheer en vooral de soorten daarbinnen vind ik belangrijk. ‘Gelukkig’ hebben de afgelopen warme jaren ons letterlijk laten voelen hoe dat is. Maar ook laten zien wat de gevolgen zijn voor ons en de natuur. De sterfte onder de Fijnspar op zich vind ik niet zo’n ramp. Die soort hoort in Nederland niet thuis, te meer daar hij hier niet echt is aangepast aan de groeiplaats en klimaat. Je ziet: enkele niet-ideale jaren en de natuur selecteert. Geeft kansen naar een natuurlijker bos dat beter is aangepast aan de lokale groeiplaats omstandigheden.
Wat droogte betreft in Nederland, ook in combinatie met bos. Zoals ik al zei: goed naar de soorten te kijken, welke zijn droogtegevoelig, welke minder. Maar pas op!! Laten we niet doorslaan door te kiezen voor soorten die goed tegen droogte kunnen en niets doen aan het waterbeheersysteem dat in Nederland al eeuwenlang uitgevoerd wordt! Vooral de laatste decennia is dat desastreus gebleken voor zaken als waterberging en natuur. Terug naar een natuurlijker watersysteem in Nederland draagt m.i. in nog veel en veel belangrijker mate bij gezondere bossen. Dus niet alleen focus op boomsoorten, maar vooral ook (oorzakelijker) op natuurlijker watersystemen.
En wat het gebruik van bossen betreft: ik denk dat we binnen Nederland nog veel meer toe moeten naar een natuurlijker vorm van bosexploitatie.
Een afgeleide van wat in Oostenrijk genoemd wordt Naturgemässe Waldwirtschaft. Dat kan in gradaties; ik denk dat, ook in Nederland, een vorm van Plenterwaldachtig beheer mogelijk is.
Goed en uitermate belangrijk dat er ook nu, tijdens corona, aandacht blijft voor ons milieu.
Ik vraag me wel eens af: wat is erger, corona of onze zorg (of gebrek daaraan) voor ons milieu tot nu toe? En vooral: hoe gaan we hiermee verder?!
Terug naar het bos.
Expliciet aandacht voor bosbeheer en vooral de soorten daarbinnen vind ik belangrijk. ‘Gelukkig’ hebben de afgelopen warme jaren ons letterlijk laten voelen hoe dat is. Maar ook laten zien wat de gevolgen zijn voor ons en de natuur. De sterfte onder de Fijnspar op zich vind ik niet zo’n ramp. Die soort hoort in Nederland niet thuis, te meer daar hij hier niet echt is aangepast aan de groeiplaats en klimaat. Je ziet: enkele niet-ideale jaren en de natuur selecteert. Geeft kansen naar een natuurlijker bos dat beter is aangepast aan de lokale groeiplaats omstandigheden.
Wat droogte betreft in Nederland, ook in combinatie met bos. Zoals ik al zei: goed naar de soorten te kijken, welke zijn droogtegevoelig, welke minder. Maar pas op!! Laten we niet doorslaan door te kiezen voor soorten die goed tegen droogte kunnen en niets doen aan het waterbeheersysteem dat in Nederland al eeuwenlang uitgevoerd wordt! Vooral de laatste decennia is dat desastreus gebleken voor zaken als waterberging en natuur. Terug naar een natuurlijker watersysteem in Nederland draagt m.i. in nog veel en veel belangrijker mate bij gezondere bossen. Dus niet alleen focus op boomsoorten, maar vooral ook (oorzakelijker) op natuurlijker watersystemen.
En wat het gebruik van bossen betreft: ik denk dat we binnen Nederland nog veel meer toe moeten naar een natuurlijker vorm van bosexploitatie.
Een afgeleide van wat in Oostenrijk genoemd wordt Naturgemässe Waldwirtschaft. Dat kan in gradaties; ik denk dat, ook in Nederland, een vorm van Plenterwaldachtig beheer mogelijk is.