Schade aan milieu en natuur maakt de manier waarop we nu voedsel produceren moeilijk houdbaar. Op de net geopende Boerderij van de Toekomst werken Wageningse onderzoekers samen met boeren aan kringlooplandbouw. Ze testen nieuwe teeltmethoden en technologie. Met drones proberen ze bijvoorbeeld het gebruik van kunstmest en bestrijdingsmiddelen te minimaliseren en de natuur ondersteunen. Zo dragen boeren bij aan duurzame voedselproductie én verbeteren ze de leefomgeving.
“De laatste jaren is er veel te doen rondom landbouw en klimaatverandering, bodemdegradatie, teloorgang van biodiversiteit, het stikstofprobleem en residuen van pesticiden in het milieu. De landbouw was sinds de jaren vijftig in de vorige eeuw gericht op groei, maar het kan zo niet doorgaan. De noodzaak tot verandering dringt ook tot veel boeren door.” Aan het woord is onderzoeker Agro-ecologie Wijnand Sukkel, die ook projectleider is van de op 25 juni geopende Boerderij van de Toekomst. Op een ongeveer 105 hectare grote proefboerderij in Lelystad testen onderzoekers samen met boeren nieuwe teeltmethoden en technieken, waarbij ze landbouwkunde en ecologische principes met elkaar verbinden.
“We krijgen steeds meer door dat alles met elkaar samenhangt in natuurlijke systemen. De bodem is bijvoorbeeld een levend ecosysteem en die moeten we ook als zodanig beheren.”
Wijnand Sukkel, onderzoeker Agro-ecologie
Deel deze quote:
Boeren inspireren
“Boeren zijn onzeker over de toekomst en zien dat zaken anders moeten. Veel boeren worstelen daarmee”, zegt Sukkel. De Boerderij van de Toekomst kan boeren inspireren en bouwstenen voor duurzame landbouw uittesten. “We richten ons niet op de voorlopers, maar zoeken naar haalbare oplossingen voor grote groepen agrarische ondernemers. Daarbij verbinden we technologie en ecologie met elkaar om te kijken hoe je landbouwsystemen kunt ondersteunen, zodat ze stabieler worden en weerbaarder voor klimaatverandering.”
Een tractor op de Boerderij van de Toekomst (Credit: Oane de Hoop).
Er is een verschuiving gaande in de manier waarop we naar dingen kijken, meent de onderzoeker. “In de twintigste eeuw was de heersende gedachte in de landbouw dat we alles konden beheersen en controleren met kunstmest, gewasbeschermingsmiddelen en machines. Nu krijgen we steeds meer door dat alles met elkaar samenhangt in natuurlijke systemen. Neem bijvoorbeeld de bodem, dat is een levend ecosysteem en moeten we ook als zodanig beheren.”
Lastige overstap
De Boerderij van de Toekomst werkt aan verschillende vormen van kringlooplandbouw in de praktijk. “We gaan uit van een minimale milieubelasting, het tegengaan van vervuiling en van verspilling van voedingsstoffen als stikstof en fosfaat. Ook moet de landbouw de leefomgeving verbeteren en bijdragen aan herstel van natuur, planten- en diersoorten en bodemleven”, legt Sukkel uit. Dat kan bijvoorbeeld met strokenteelt en mengteelt, waarbij je verschillende gewassen door elkaar verbouwt. “Ondanks de goede resultaten hiermee is de overstap lastig te maken doordat de huidige landbouwtechnologie is ingesteld op grote velden met één gewassoort.”
Gewassen op de Boerderij van de Toekomst (Credit: Oane de Hoop).
Sensoren en drones
De Boerderij van de Toekomst test werkwijzen met nieuwe technologieën zoals gps, sensoren, satellietbeelden, drones, ICT en robotica. Precisielandbouw stelt boeren in staat om nauwkeurig te bepalen hoeveel water, mest of gewasbeschermingsmiddel er bijvoorbeeld nodig is per vierkante meter of zelfs per plant. De toepassingen variëren van inzaaien, op maat beregenen, bestrijden en bemesten tot rijpadenplanning, strokenteelt en automatisch volgen van plantengroei.
“Precisielandbouw is een heel goed middel om duurzamer te produceren en de ecologie te ondersteunen. Gebruik van pesticiden, biociden en herbiciden om insecten, schimmels, ziekten en onkruid te bestrijden is als met een kanon op een mug schieten. Voor de meeste toepassingen komt meer dan tachtig procent van het middel niet op de plek terecht waar het z’n werk moet doen.” Bovendien doden insecticiden ook andere organismen dan de plaag, waaronder natuurlijke vijanden van plaaginsecten. Maar bestrijdingsmiddelen kunnen, mits met mate en gericht ingezet, op bijvoorbeeld alleen aangedane planten wel heel handig zijn, vervolgt Sukkel. “Door slim te werken kun je in veel gevallen al toe met twintig keer minder gewasbeschermingsmiddelen.”
De Boerderij van de Toekomst test werkwijzen met nieuwe technologieën zoals drones (Credit: Shutterstock).
Verder wordt met duurzame energie geëxperimenteerd, zoals de opslag van wind- en zonne-energie
in de vorm van waterstof. Dit gas kunnen boeren inzetten voor de energievoorziening op hun bedrijf én als schone brandstof voor tractoren en vrachtwagens.
Regenwormen
De onderzoekers zoeken ook oplossingen voor bodemverdichting. Zware machines en intensieve grondbewerking zoals ploegen persen de grond samen. Een verdichte bodem kan het regenwater niet goed meer opnemen. In droge hete zomers zit er dan geen watervoorraad meer in de grond.
Regenwormen maken kleine gangetjes in de bodem, waardoor de grond het water goed opneemt (Credit: Shutterstock).
“Regenwormen zijn belangrijke bodemverbeteraars, ze maken verticale drainagegangetjes waardoor het water makkelijk wegloopt. Maar in verdichte bodems komt veel minder bodemleven voor, waaronder regenwormen”, vertelt Sukkel. Daarom ontwikkelen de onderzoekers een methode van grondbewerking die 40 centimeter diepe gaatjes in de bodem prikt. Als in die gaatjes gewaswortels gaan groeien, vormt zich een gangenstelsel zodat de bodemstructuur verbetert, water beter wordt vastgehouden en er weer meer bodemleven ontstaat.
Natuurlijke systemen
De Boerderij van de Toekomst test en demonstreert zowel nieuwe ideeën die nog in de kinderschoenen staan als verder gevorderde technieken. Sukkel: “Wij kunnen hier de bouwstenen testen, op elkaar afstemmen en verbeteren. Misschien zijn het niet altijd de beste oplossingen maar het is belangrijk om het gesprek aan te gaan en mensen te inspireren.”
Ook in andere regio’s werken verschillende partijen aan een ‘Boerderij van de Toekomst’, geeft Sukkel aan. “Dit soort proeflocaties kunnen boeren helpen door nieuwe methoden uit te proberen en praktische problemen op te lossen. Want de landbouw wordt alleen maar ingewikkelder en het beroep op agrarisch vakmanschap steeds groter.”
Samenwerken op de Boerderij van de Toekomst Een groep boeren uit Flevoland kijkt mee en adviseert, en er komen heel veel boeren op bezoek. Ook werkt de Boerderij van de Toekomst samen met startups en enkele grotere bedrijven in technologie en data. Daarnaast zijn er nauwe contacten met beleidsmakers, onderzoekers en bedrijven in binnen- en buitenland en met organisaties als het Wereldnatuurfonds, dat zich inzet voor een groener platteland met meer biodiversiteit.
Wijnand Sukkel is al meer dan dertig jaar bezig met onderzoek naar duurzame teeltsystemen en duurzaam bodembeheer. “Er zijn steeds meer bewijzen die laten zien dat het huidige voedselsysteem onhoudbaar is. Mijn hele loopbaan werk ik al aan een landbouwsysteem waarin we niet alleen rekening houden met de economie maar ook met de ecologie. Zo hoop ik dat onze kinderen straks ook kunnen genieten van voldoende gezond voedsel dat geproduceerd wordt in een gezonde leefomgeving.”
Mooi onderzoek! Hopelijk bewijst het de kracht van de kringlooplandbouw. Vraag is ook: “Hoe krijg je de consument zo ver dat die de boeren ondersteunt door lokale, iets duurdere producten te kopen in plaats van bij de supermarkt de goedkoopste pakketjes te zoeken?”
Dank voor je reactie. Ik ben eerlijk gezegd weinig hoopvol dat een groot deel van de consumenten bereid zou zijn om vrijwillig een hogere prijs te betalen. Ik denk dan we collectief moeten regelen dat de boer beloond wordt voor het produceren van bijvoorbeeld een hogere biodiversiteit.
Daarnaast richten we ons op de Boerderij van de Toekomst erop om de kostprijs voor de productie van voedsel zo weinig mogelijk te doen stijgen. Onze visie is dat het echt mogelijk is om all round duurzaam te produceren tegen een relatief lage kostprijs.
Door thuis te bezorgen, of vooraf te laten bestellen…
Dan heb je minder impulsaankopen in de supermarkt en is duurdere groente en fruit per saldo goedkoper…
Mogelijk kan het zo gaan werken. Maar toch…. Een belangrijk deel van ons huidige voedselpakket komt niet van vlakbij. Voor een aantal producten die we in Nederland produceren zijn we afhankelijk van export (naar vooral West Europa) en produceren we teveel om alleen in Nederland af te zetten. Heeft er deels mee te maken dat we hier goede omstandigheden hebben om bijvoorbeeld aardappels, uien of peen te produceren.
De teeltwijzen en werkwijzen die we op de Boerderij van de Toekomst ontwikkelen en uitproberen, zijn niet afhankelijk van korte of lange ketens, het past bij beiden.
Beste Wijnand je artikel is veelbelovend gezien het lange onderzoek dat je deed jammer dat dit nu pas naar buiten komt en ook aan vaart door de boeren
Wat ik mis en belangrijk wat bomen en struikgewas om de percelen verder de grote straal water moet toch vervangen worden door langs de grond bewateren
Misschien is hier ook wat te doen SUCCES
Laat de boer weer natuur denken dan gaat het zeker de goede kant op
Niet elke meter grond benutten voor opbrengst maar bv rand begroeing voor natuur is watervast houdend en belangrijk
Keep up the good job! Ook aan iedereen die hier een steen(tje) aan bijdraagt. Chapeau!
Tip: betrek ook supermarkt partij(en) en eindconsumenten erbij. Krijg je nog meer inzichten en draagvlak.
Dank voor je reactie. Goede suggestie. Eindconsument of burger worden betrokken o.a. op deze manier. Maar we beraden ons ook op andere acties voor het algemeen publiek. Een voorbeeld hiervan is het binnenkort te openen Nationaal IJkcentrum Bodem, een initiatief van UICN, dat gevestigd zal zijn op de Boerderij van de Toekomst. Dit Ijkcentrum zal zich ook richten op het brede publiek. De supermarkten willen we graag betrekken bij de BvdT maar dat is niet altijd even gemakkelijk. Ik daag ze graag uit om in ieder geval eens een kijkje te komen nemen en met ons in discussie te gaan.
Ik begrijp je opmerking niet helemaal goed. Maar op de Boerderij van de Toekomst op het kraamkamerdeel van 80 ha, doen we ook onderzoek aan de mogelijkheden van combinaties van houtige gewassen en eenjarige gewassen (agroforestry). Het effect van dit soort systemen op waterbehoefte en watercompetitie tussen bomen en eenjarigen zal zeker een onderdeel van dit onderzoek zijn. Daarnaast is watervoorziening een integraal ondereel van de Boerderij van de Toekomst. Beter water vasthouden door een goede bodemkwaliteit en zeer zuinige beregeningssystemen met een laag risico op verzilting zijn daar voorbeelden van. Voor die beregeningssystemen zijn we nu in de ontwerpfase. Goede ideeen hiervoor zijn welkom.
Een mooi groot project, nu zijn ze er al, vooral op kleinere schaal waarbij je je producten kunt kopen. Ik denk dan aan de biologische boer. Hier in de buurt (Doorwerth) zit een biologische boer waar ik meestal mijn groenten en zuivel haal. Het zou mooi zijn als dat op grotere schaal gebeurt. Met oog voor de natuur , de boer en de toekomst?.
Dank voor je reactie, Er zijn zeker mooie voorbeelden over hoe het kan. Helaas blijven dit vaak niches. Daarnaast kan ook de prestatie van veel biologische bedrijven op bijvoorbeeld biodiversiteit nog behoorlijk verbeterd worden. Dit kan bijvoorbeeld door nog meer gebruik te maken een grotere diversiteit aan gewassen in tijd en ruimte.
Wij richten ons op de Boerderij van de Toekomst niet op niches, maar op concepten die ook toepasbaar zijn voor het peleton van de akkerbouwers. De werkwijzen op de BvdT zijn verder niet afhankelijk van de lengte van de voedselketen of van de bedrijfsgrootte.
Wordt er ook nagedacht over een boerderij waar behalve plantaardige ook dierlijke producten worden voortgebracht? En wat moet er op gebiedsniveau gebeuren om tot een gezonde kringloop te komen? Moet er ook niet een Regio van de Toekomst komen waar voedselproducenten en -consumenten elkaar vinden?
De Boerderij van de Toekomst te Lelystad richt zich nu vooral op de plantaardige productie. Maar we hebben een uitwisseling van voer en mest met een veehouder vlakbij. 25% van de gewassen wordt geteeld voor de veehouderij. Daarnaast gaan er in enkele gevallen ook restproducten naar de veehouderij. We krijgen daarvoor dierlijke mest terug. De gewassen die we voor de veehouderij telen hebben een sterk positief effect op de bodemkwaliteit door hun positieve invloed op bodemstructuur, organische stof voorziening en stikstofbinding door vlinderbloemigen.
De grootste gaten in de voedsel kringloop zijn de stikstof verliezen en het hergebruik van menselijke ontlasting. Aan beide onderdelen wordt gewerkt op de Boerderij van de Toekomst. We streven ernaar om de stikstof verliezen sterk terug te brengen door o.a. een uitstekende bodemkwaliteit en om nutrienten uit humane restromen te hergebruiken (vooralsnog door hergebruik van fosfaat door de toepassing van struviet).
Maarssen, za. 4 juli 2020 22:55 uur
Beste Wijnand, Vroeger had men op de klei bijna altijd per boerderij gewas- en veeteelt bijeen. Mijn vraag: is vollegronds mensengroenten beter voor koeien dan het eentonige gras ? Gebruikt men nog voerbieten voor de koeien? Graag je antwoord ook naar mij mailen.
Mooi onderzoek! Hopelijk bewijst het de kracht van de kringlooplandbouw. Vraag is ook: “Hoe krijg je de consument zo ver dat die de boeren ondersteunt door lokale, iets duurdere producten te kopen in plaats van bij de supermarkt de goedkoopste pakketjes te zoeken?”
Beste Dick,
Dank voor je reactie. Ik ben eerlijk gezegd weinig hoopvol dat een groot deel van de consumenten bereid zou zijn om vrijwillig een hogere prijs te betalen. Ik denk dan we collectief moeten regelen dat de boer beloond wordt voor het produceren van bijvoorbeeld een hogere biodiversiteit.
Daarnaast richten we ons op de Boerderij van de Toekomst erop om de kostprijs voor de productie van voedsel zo weinig mogelijk te doen stijgen. Onze visie is dat het echt mogelijk is om all round duurzaam te produceren tegen een relatief lage kostprijs.
Maw: creëer een eigen distributie-netwerk met andere boeren die gezamenlijk voor een goed assortiment zorgen…
Door thuis te bezorgen, of vooraf te laten bestellen…
Dan heb je minder impulsaankopen in de supermarkt en is duurdere groente en fruit per saldo goedkoper…
Beste Alied,
Mogelijk kan het zo gaan werken. Maar toch…. Een belangrijk deel van ons huidige voedselpakket komt niet van vlakbij. Voor een aantal producten die we in Nederland produceren zijn we afhankelijk van export (naar vooral West Europa) en produceren we teveel om alleen in Nederland af te zetten. Heeft er deels mee te maken dat we hier goede omstandigheden hebben om bijvoorbeeld aardappels, uien of peen te produceren.
De teeltwijzen en werkwijzen die we op de Boerderij van de Toekomst ontwikkelen en uitproberen, zijn niet afhankelijk van korte of lange ketens, het past bij beiden.
Beste Wijnand je artikel is veelbelovend gezien het lange onderzoek dat je deed jammer dat dit nu pas naar buiten komt en ook aan vaart door de boeren
Wat ik mis en belangrijk wat bomen en struikgewas om de percelen verder de grote straal water moet toch vervangen worden door langs de grond bewateren
Misschien is hier ook wat te doen SUCCES
Laat de boer weer natuur denken dan gaat het zeker de goede kant op
Niet elke meter grond benutten voor opbrengst maar bv rand begroeing voor natuur is watervast houdend en belangrijk
Keep up the good job! Ook aan iedereen die hier een steen(tje) aan bijdraagt. Chapeau!
Tip: betrek ook supermarkt partij(en) en eindconsumenten erbij. Krijg je nog meer inzichten en draagvlak.
Beste Reinier
Dank voor je reactie. Goede suggestie. Eindconsument of burger worden betrokken o.a. op deze manier. Maar we beraden ons ook op andere acties voor het algemeen publiek. Een voorbeeld hiervan is het binnenkort te openen Nationaal IJkcentrum Bodem, een initiatief van UICN, dat gevestigd zal zijn op de Boerderij van de Toekomst. Dit Ijkcentrum zal zich ook richten op het brede publiek. De supermarkten willen we graag betrekken bij de BvdT maar dat is niet altijd even gemakkelijk. Ik daag ze graag uit om in ieder geval eens een kijkje te komen nemen en met ons in discussie te gaan.
Beste Jacobus,
Ik begrijp je opmerking niet helemaal goed. Maar op de Boerderij van de Toekomst op het kraamkamerdeel van 80 ha, doen we ook onderzoek aan de mogelijkheden van combinaties van houtige gewassen en eenjarige gewassen (agroforestry). Het effect van dit soort systemen op waterbehoefte en watercompetitie tussen bomen en eenjarigen zal zeker een onderdeel van dit onderzoek zijn. Daarnaast is watervoorziening een integraal ondereel van de Boerderij van de Toekomst. Beter water vasthouden door een goede bodemkwaliteit en zeer zuinige beregeningssystemen met een laag risico op verzilting zijn daar voorbeelden van. Voor die beregeningssystemen zijn we nu in de ontwerpfase. Goede ideeen hiervoor zijn welkom.
Een mooi groot project, nu zijn ze er al, vooral op kleinere schaal waarbij je je producten kunt kopen. Ik denk dan aan de biologische boer. Hier in de buurt (Doorwerth) zit een biologische boer waar ik meestal mijn groenten en zuivel haal. Het zou mooi zijn als dat op grotere schaal gebeurt. Met oog voor de natuur , de boer en de toekomst?.
Ben heel benieuwd. Ik ga het zeker volgen.
Beste Ans,
Dank voor je reactie, Er zijn zeker mooie voorbeelden over hoe het kan. Helaas blijven dit vaak niches. Daarnaast kan ook de prestatie van veel biologische bedrijven op bijvoorbeeld biodiversiteit nog behoorlijk verbeterd worden. Dit kan bijvoorbeeld door nog meer gebruik te maken een grotere diversiteit aan gewassen in tijd en ruimte.
Wij richten ons op de Boerderij van de Toekomst niet op niches, maar op concepten die ook toepasbaar zijn voor het peleton van de akkerbouwers. De werkwijzen op de BvdT zijn verder niet afhankelijk van de lengte van de voedselketen of van de bedrijfsgrootte.
Precies! Het idee van een Voedselcoöp (niet zoals bv Odin zonder eigen keuze van producten) of een webwinkel voor de directe omgeving).
Wordt er ook nagedacht over een boerderij waar behalve plantaardige ook dierlijke producten worden voortgebracht? En wat moet er op gebiedsniveau gebeuren om tot een gezonde kringloop te komen? Moet er ook niet een Regio van de Toekomst komen waar voedselproducenten en -consumenten elkaar vinden?
Beste Piet,
De Boerderij van de Toekomst te Lelystad richt zich nu vooral op de plantaardige productie. Maar we hebben een uitwisseling van voer en mest met een veehouder vlakbij. 25% van de gewassen wordt geteeld voor de veehouderij. Daarnaast gaan er in enkele gevallen ook restproducten naar de veehouderij. We krijgen daarvoor dierlijke mest terug. De gewassen die we voor de veehouderij telen hebben een sterk positief effect op de bodemkwaliteit door hun positieve invloed op bodemstructuur, organische stof voorziening en stikstofbinding door vlinderbloemigen.
De grootste gaten in de voedsel kringloop zijn de stikstof verliezen en het hergebruik van menselijke ontlasting. Aan beide onderdelen wordt gewerkt op de Boerderij van de Toekomst. We streven ernaar om de stikstof verliezen sterk terug te brengen door o.a. een uitstekende bodemkwaliteit en om nutrienten uit humane restromen te hergebruiken (vooralsnog door hergebruik van fosfaat door de toepassing van struviet).
Dank voor je uitgebreide reactie Wijnand. Ook weer geleerd wat struviet is.
Maarssen, za. 4 juli 2020 22:55 uur
Beste Wijnand, Vroeger had men op de klei bijna altijd per boerderij gewas- en veeteelt bijeen. Mijn vraag: is vollegronds mensengroenten beter voor koeien dan het eentonige gras ? Gebruikt men nog voerbieten voor de koeien? Graag je antwoord ook naar mij mailen.