Zowel op technisch als bestuurskundig gebied ondersteunen Wageningse onderzoekers bedrijven die circulair willen werken. Bijvoorbeeld in de chemie, mode, landbouw en voedselproductie. Zo wil een woonboulevard alle verpakkingsafval hergebruiken, maar dat blijkt lastig te realiseren. Wageningse wetenschappers kijken hoe de bedrijven en gemeenten dit concreet kunnen oplossen. Dat is hard nodig, want we staan echt nog aan het begin van een circulaire economie. Welke problemen vragen volgens jou om circulaire oplossingen?
“Circulaire economie is best moeilijk te begrijpen, maar het komt erop neer dat je kringlopen sluit op een zo duurzaam mogelijke manier”, zegt onderzoeker Wim de Haas. “Een eenvoudig voorbeeld is dat je de aardappelschillen op de composthoop in de tuin gooit, en de compost gebruik je voor je moestuin. Afval wordt dan omgezet en benut als grondstof.” Wageningse onderzoekers werken aan circulaire oplossingen op verschillende terreinen. Zo kunnen uit mest waardevolle voedingsstoffen worden gehaald. De chemische industrie kan grondstoffen halen uit agrarische reststromen en gft-afval, en niet langer uit aardolie. Ook de mode-industrie werkt vaker aan hergebruik. En dan is er natuurlijk nog de kringlooplandbouw.
Circulaire oplossingen voor bioafval
Steeds urgenter
“Veel grondstoffen zijn eindig en zullen schaarser en duurder worden. Of ze zijn alleen nog te vinden in landen waarvan je niet afhankelijk wilt zijn. Nieuwe grondstoffen maken uit afvalstromen is om financiële en geopolitieke redenen een goed idee”, legt De Haas uit. Ook is een circulaire economie gunstig voor het behoud van biodiversiteit en de natuur, omdat er minder schadelijk afval in het milieu terechtkomt. En wanneer we de uitstoot van broeikasgassen terugdringen, helpt dat de klimaatverandering temperen. De Haas: “Het wordt dus steeds urgenter om de economie circulair in te richten.”
Desondanks verkeert de circulaire economie in Nederland nog in de beginfase. Bedrijven, maatschappelijke organisaties en overheden hebben vorig jaar agenda’s opgesteld voor ‘het Grondstoffenakkoord voor een volledig circulair Nederland in 2050’. “Maar de overheid benoemt geen duidelijke doelen. De doelstellingen van de energietransitie zijn heel duidelijk, terwijl die van de circulaire transitie zich nog moeten uitkristalliseren”, aldus De Haas.
“Je ziet dat ondernemingen producten vaker verhuren of leasen aan afnemers of consumenten, of er statiegeld voor vragen. Zoals de beddenfabrikant die de matrassen zo maakt dat de materialen opnieuw gebruikt kunnen worden.”
Wim de Haas, onderzoeker Circulaire oplossingen en governance, Wageningen University & Research
Deel deze quote:
Voortouw
Sommige grote bedrijven zijn wel bezig om circulaire technologie te ontwikkelen, productieprocessen anders in te richten en nieuwe businessmodellen te bedenken. Nu worden afgedankte spullen en elektrische apparaten meestal gerecycled, waarbij er veel grondstoffen verloren gaan. “Beter zou zijn wanneer oude wasmachines en computers bij de producent terugkomen, die er weer nieuwe wasmachines en computers van maakt”, illustreert De Haas. “Je ziet dat bedrijven producten vaker verhuren of leasen aan afnemers of consumenten, of er statiegeld voor vragen. Zoals beddenfabrikant Auping, die de matrassen zo maakt dat de materialen opnieuw gebruikt kunnen worden. Zo’n bedrijf neemt het voortouw en heeft daar terecht prijzen mee gewonnen. Er zijn nog niet veel goede voorbeelden”, zegt de onderzoeker.
Nu worden afgedankte spullen en elektrische apparaten meestal gerecycled, waarbij er veel grondstoffen verloren gaan.
Tuinmeubilair van oud plastic
Op welk niveau kan de kringloop het beste worden gesloten, op die van een bedrijf, wijk, gemeente, regio, provincie, land, Europa, de wereld? Dat verschilt telkens weer. Circulariteit binnen bedrijven ligt voor de hand, maar ook regio’s lenen zich er goed voor. De samenwerking is dan wel lastiger te organiseren, en dat is precies waar De Haas aan werkt. Zo is hij betrokken bij een project in de regio Arnhem-Nijmegen, met drie bedrijventerreinen die verpakkingsafval nuttig willen gebruiken, onder meer door plastic te verwerken tot tuinmeubilair. De Haas: “Je loopt dan meteen tegen praktische problemen aan. Als bijvoorbeeld kantines, restaurants en festivals allemaal hetzelfde soort plastic zouden inkopen, wordt de verwerking veel makkelijker.”
“Zowel binnen bedrijven als bij consumenten is er een omslag nodig in denken en gedrag. Op gebied van voorlichting en onderwijs over de circulaire economie ligt er een belangrijke taak voor de overheid.”
Wim de Haas, onderzoeker Circulaire oplossingen en governance, Wageningen University & Research
Deel deze quote:
Belemmerende regels
Op een Gelderse woonboulevard willen de bedrijven piepschuim, dat technologisch goed te verwerken valt, hergebruiken. Voor het piepschuim naar een verwerkingsbedrijf kan worden gestuurd, moet het worden samengeperst in een speciale machine. Wanneer de bedrijven samen een persmachine gebruiken, wordt het bedrijf waar die machine staat gezien als afvalverwerkingsbedrijf, en heeft het allerlei vergunningen nodig. “Dat is belemmerende regelgeving, terwijl samen piepschuim verwerken veel winst oplevert”, tekent De Haas aan. Samen met de bedrijven, gemeenten en omgevingsdiensten lost hij dit soort problemen op.
Cultuuromslag
Er zijn grote investeringen nodig om nieuwe modellen, samenwerkingsverbanden en innovaties te ontwikkelen. Toch verwacht De Haas dat de industrie en de productieprocessen over twintig jaar fundamenteel anders zijn ingericht. “De grootste belemmering is de cultuuromslag, de verandering in denken en gedrag, die nodig is binnen bedrijven en bij consumenten.” Er ligt een belangrijke taak voor de overheid in voorlichting en onderwijs, om ervoor te zorgen dat het grote publiek vertrouwd raakt met het idee van de circulaire economie. Daarnaast moeten overheden het goede voorbeeld geven en circulariteit afdwingen in de bouw en infrastructuur, en met haar inkoopbeleid voor bijvoorbeeld kantoormeubelen.
Overproductie
Het meest duurzaam is het om onnodige productie te voorkomen. “Moeten we echt tachtig verschillende shampoos in de winkel hebben staan? Ieder seizoen nieuwe kleding kopen en overal een apparaat voor in huis hebben?”, vraagt De Haas. De overheid kan overproductie beteugelen door meer btw op spullen en minder btw op diensten te heffen. “Als repareren goedkoper is en kopen duurder, laten mensen hun kapotte spullen eerder maken in plaats van nieuwe aan te schaffen.” De Haas denkt echter niet dat we over twintig jaar substantieel minder consumeren. Er is sociaalwetenschappelijk onderzoek nodig om te kijken welke maatregelen mensen het beste helpen om goede beslissingen te nemen, meent hij. “De weg naar een circulaire economie is een evolutionair proces, waarin Wageningen technische, economische en bestuurskundige oplossingen kan helpen bedenken.”
Adviezen voor circulair werken in gebieden Onlangs is het boek “Circulaire gebiedsontwikkeling. Bouwstenen voor governance van circulaire clusters” van Wim de Haas en Remco Kranendonk verschenen. De twee onderzoekers van Wageningen Environmental Research hebben hun observaties over en ervaringen met circulaire ontwikkeling in drie verschillende gebieden beschreven, en daar algemene lessen en adviezen uit gedestilleerd. Het handzame boekje kan als PDF-bestand worden gedownload.
