Massatoerisme bedreigt de koraalriffen in tropische zeeën. Afval en rioolwater van hotels en cruiseschepen belanden rechtstreeks in zee. Maar toerisme is ook een inkomstenbron en kan helpen natuur te beschermen. Wageningse biologen, economen en sociologen ontwikkelen een methode om de juiste balans tussen toerisme en natuurbehoud te bepalen. In Caribisch Nederland en Zuidoost-Azië onderzoeken ze hoe het zeeleven reageert op veranderingen en zoeken ze met lokale partijen naar oplossingen. Hoe denk jij dat toerisme kan bijdragen aan natuurbehoud?
“Er zijn genoeg plekken op de wereld waar natuur en sociale samenhang verloren gaan door de gevolgen van toerisme. Touroperators, ngo’s en burgers willen voorkomen dat dit tragische lot ook hun gebied treft. Dat geeft hoop.”
Lisa Becking, tropische mariene bioloog
Deel deze quote:
Het aantal toeristen dat naar Raja Ampat komt, steeg de afgelopen jaren enorm. De zee rond de eilandengroep bij het Indonesische West-Papoea vormt een waar duikparadijs en is rijk is aan vele soorten vis, koralen en andere zeedieren en -planten. “Dit gebied heeft de hoogste mariene biodiversiteit ter wereld en wordt om die reden sterk gepromoot voor duiktoerisme, zelfs met reclameborden op Amsterdam Centraal Station”, vertelt Lisa Becking, mariene bioloog. Verkocht het natuurpark op zee bij Raja Ampat in 2007 jaarlijks nog zo’n 900 duikvergunningen, vorig jaar waren het er meer dan 30.000.
Het natuurpark bij Raja Ampat verkocht in 2019 meer dan 30.000 duikvergunningen (Credit: A. Ahmad).
Coronapandemie
Sinds de wereldwijde corona-uitbraak ligt het toerisme echter stil. “Videobeelden van collega’s daar laten zien dat vissen, reuzenmanta’s en haaien weer in grotere getale naar Raja Ampat lijken te komen. Tegelijkertijd dreigt het economische bestaansrecht van het mariene natuurpark te verdwijnen, nu de inkomsten uit het toerisme zijn weggevallen. Als dit te lang aanhoudt, is het risico op grootschalige visserij of mijnbouw in het mineralenrijke gebied niet ondenkbaar”, aldus Becking.
Geen bommen
Zelf was Becking begin 2020 nog in het gebied, waar ze met een team van zowel Indonesische als Nederlandse collega’s onderzoekt wat de juiste balans is tussen toerisme en natuurbehoud. Ook elders in Indonesië en in Caribisch Nederland voert ze soortgelijke studies uit. “De grote vraag is welk effect de toerist nu heeft op de ecosystemen onderwater, en op de mensen bovenwater die van visvangst of inkomsten uit toerisme leven.”
De grote vraag is welk effect de toerist heeft op de onderwater ecosystemen (Credit: A. Ahmad).
Toerisme kan namelijk nuttig zijn voor de bescherming van de lokale natuur. Mariene parken financieren hun onderhoud en onderzoek met het geld voor toegang en duikvergunningen. Bovendien is er informeel toezicht waar en wanneer toeristen komen. “Veel prachtige riffen liggen in the middle of nowhere en het is moeilijk om overal te patrouilleren voor een overheid die daar vaak weinig geld en middelen voor heeft. Op de plekken waar toeristen graag duiken, wordt het zeeleven behouden”, verklaart Becking. Daar wordt bijvoorbeeld niet gevist met zelfgemaakte bommen en komt de gruwelijke vangst van haaien voor hun vinnen niet voor.
Rioolwater
Tegelijkertijd kan massatoerisme schadelijk zijn voor de natuur. Zo belandt het ongezuiverde rioolwater en veel plastic afval van cruiseschepen, die duizenden gasten vervoeren, en van de resorts op de eilanden rechtstreeks in het zeewater. “De meeste van die prachtige tropische eilanden hebben geen of gebrekkige waterzuiveringssystemen. De riolering komt direct in zee uit of in een beerput waarvan de inhoud via de poreuze kalkgrond uiteindelijk ook het water ingaat”, zegt Becking.
Koraalriffen staan onder druk van wereldwijde processen zoals klimaatverandering, maar ook door lokale problemen zoals vervuiling (Credit: Erik Meesters).
“Dat leidt tot bemesting van het koraalrif, waardoor de koralen overwoekerd raken door algen en bacteriën. Voor de volksgezondheid lijkt me dit ook niet optimaal.” De wetenschappers zoeken mee naar betaalbare low tech oplossingen om rioolwater te kunnen zuiveren. Toeristen hebben daar ook een verantwoordelijkheid in, door bijvoorbeeld te informeren naar de waterzuivering van hun hotel.
Veerkracht
Koraalriffen staan onder druk van wereldwijde processen zoals klimaatverandering. Ook lokale problemen zoals overbevissing en vervuiling kunnen het ecosysteem verzwakken. “Als we de lokale stress verwijderen of verminderen, kunnen de riffen mogelijk veerkrachtig genoeg worden om de effecten van klimaatverandering op te vangen. Althans, het kan wat tijd kopen”, legt de mariene bioloog uit. “Bovendien kan het koraal dan weer sneller opkrabbelen. Net als bij mensen: wanneer je fit bent, heb je meer kans op een sneller herstel na ziekte.” Het koraalrif is een dynamisch systeem, vervolgt ze. “We moeten af van het statische idee dat een koraalrif een x aantal boten en toeristen aankan. Het verschilt namelijk sterk per locatie en kan ook veranderen. Daar willen we meer zicht op krijgen.”
Een schildpad zwemt bij koraalriffen, maar zijn ecosysteem wordt bedreigd (Credit: A. Ahmad).
Samenhang
Natuurbescherming vereist samenwerking tussen wetenschappers van allerlei disciplines, meent Becking. Zodoende werkt ze in een divers team van biologen, economen, sociologen en andere experts uit Wageningen, Twente en andere lokale universiteiten. “We kijken zowel naar ecologische als sociale factoren. Dit helpt ons om te begrijpen welke processen ten grondslag liggen aan de veerkracht van het systeem.”
De biologen brengen in kaart hoe de biodiversiteit, oftewel de soortenrijkdom onder water, reageert op veranderingen. Ook bestuderen stromingsdeskundigen hoe de waterstroming loopt en wat dat betekent voor afvalstromen en voor specifieke riffen. Sociologen bestuderen hoe toerismeontwikkeling bijdraagt aan het levensonderhoud van lokale gemeenschappen, wat het betekent voor de sociale samenhang en hoe beleidsmakers hierop kunnen inspelen.
Verschillen in ontwikkeling
Becking voert haar onderzoek uit in mariene natuurparken bij Bali, de Molukken, Raja Ampat en Caribisch Nederland. “Deze parken verschillen in de toeristische ontwikkeling; Bali staat bovenaan qua aantallen toeristen”, licht Becking toe. Door een verscheidenheid aan natuurparken te bestuderen willen de onderzoekers de randvoorwaarden identificeren die nodig zijn om duurzaam toerisme mogelijk te maken. “Uiteindelijk willen we weten hoe het beleid van de mariene natuurparken de veerkracht van zowel de ecosystemen als de lokale economie kan versterken tegen schokken, zoals periodes van temperatuurstijging van zeewater of schommelingen in bezoekersaantallen.”
Raja Ampat (Credits: Iqbal Alaik).
Hoopgevend
Daar laten de onderzoekers het niet bij. Met de mariene natuurparken, hotels, overheden, ngo’s en de lokale gemeenschappen en universiteiten dragen ze ook bij aan oplossingen. Bijvoorbeeld door te laten zien hoe plastic en voedingstoffen zich verspreiden en door het water bewegen. En door in kaart te brengen hoe verschillende factoren op elkaar inspelen en waar overheden rekening mee moeten houden in het beleid.
“Iedereen lijkt de problemen te herkennen en het gevoel te hebben dat we er nu nog iets aan kunnen doen. Dat is heel positief. Er zijn inmiddels genoeg plekken op de wereld waar prachtige natuur verloren is gegaan door de gevolgen van toerisme. Het is opvallend dat touroperators, ngo’s en burgers heel graag willen voorkomen dat dit tragische lot ook hun gebied treft. Dat geeft hoop”, besluit Becking.
