Mensen hebben veel vragen over voedsel. Krijgt de boer een eerlijke prijs? Hoe zit het met gewasbeschermingsmiddelen? Wageningse economen onderzoeken de mogelijkheden om dit soort informatie veilig en snel te delen. Dat kan via blockchain, een technologie die gegevens in een keten van blokjes herleidbaar opslaat in een netwerk van computers. Blockchain voorziet boeren, burgers en andere partijen van informatie en maakt certificering en controle makkelijker. Zo kan het transparantie, een eerlijke beloning en duurzaamheid in de landbouw bevorderen.
Boeren moeten een deel van de mest van hun vee afvoeren, omdat te veel mest op het land slecht is voor de bodem en het grondwater. Maar mest afvoeren kost geld en in 2017 bleek dat er op grote schaal fraude werd gepleegd. Met behulp van administratiekantoren, transporteurs en mestverwerkers lichtten veel veehouders de hand met de mestregels om de afvoerkosten te drukken. Stel nu dat de administratie per blockchain was uitgevoerd. Dan had de mestfraude voorkomen kunnen worden of waren de fraudeurs eerder tegen de lamp gelopen.
“Blockchain faciliteert democratische besluitvorming doordat je gezamenlijk de regels bepaalt en checks and balances kunt inbouwen.”
Lan van Wassenaer, landbouweconoom
Deel deze quote:
Het is één van de vele manieren om blockchain in te zetten. Maar wat is blockchain eigenlijk? “Het is een manier om met veel partijen informatie te verzamelen, te bewaren en te delen”, vertelt landbouweconoom Lan van Wassenaer. Zij is programmaleider van het blockchainonderzoek van Wageningen University & Research. De afgelopen vier jaar onderzocht ze in een groot aantal projecten het gebruik van blockchain in land- en tuinbouw en voedingsmiddelenindustrie.
Checks inbouwen
“In essentie is een blockchain een gedeeld boekhoudsysteem dat je met z’n allen bijhoudt en waarin je afspraken, acties en transacties kunt vastleggen”, aldus Van Wassenaer. De informatie wordt decentraal in een keten van blokjes opgeslagen op een groot netwerk van computers. Tegelijkertijd wordt het cryptografisch beveiligd oftewel versleuteld. “Er is niet één persoon die het systeem beheert. Meerdere mensen doen dat samen. Dat voorkomt corruptie en maakt het systeem veilig.” Omdat de deelnemers gegevens snel vastleggen en meteen delen, kunnen die achteraf niet worden aangepast of vervalst. “Ook is het mogelijk om een soort checkregels in te bouwen, waardoor het systeem een waarschuwing afgeeft als informatie afwijkt. Daardoor is het mogelijk om fraude sneller te ontdekken.”
Er zijn veel manieren om een blockchain-systeem in elkaar te zetten. Dat is afhankelijk van de afspraken die je maakt, maar ook van de mate van toegang, toestemming en beheer die je aan de verschillende deelnemers geeft. Ook zijn er allerlei hybride vormen tussen “gewone” informatiesystemen en blockchain.
Potplanten volgen
De Wageningse wetenschappers hebben deelgenomen aan een blockchainpilot in de sierteelt (zie video en de infographic hieronder). Zo kun je met blockchain een partij potplanten volgen, vanaf het moment dat de zaadjes wortel schieten totdat de volgroeide planten worden verkocht. Bewortelaars, telers, certificeringsinstanties, handelaars, verkopers en consumenten kunnen de voor hun relevante informatie invoeren, valideren of opzoeken. Met de gegevens over gebruikte gewasbeschermingsmiddelen, meststoffen en energieverbruik kan op termijn bijvoorbeeld een duurzaamheidscertificaat worden afgegeven.
De visie van Flori-Chain is dat in het blockchain-netwerk deelnemers met de juiste autorisaties met één druk op de knop alle relevante informatie over een partij potplanten kunnen delen en inzien over de hele keten.
“In blockchain kun je afspraken vastleggen, maar ook eigendomsoverdracht of certificering regelen. Ook de logistiek rond mest en het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen in de landbouw lenen zich goed voor registratie met blockchain”, legt Van Wassenaer uit. Bij gewasbeschermingsmiddelen bijvoorbeeld weet de handelaar vaak niet precies hoeveel, wanneer en wat er is gebruikt. Wanneer de teler in een digitaal dossier bijhoudt wat er in welke groeifase is toegediend, wordt dat voor alle partijen inzichtelijk.
Eerlijke handel
In fair trade systemen kan blockchain eveneens uitkomst bieden. Boeren kunnen informatie over hun gewas of product invoeren met een app, en aan de hand daarvan certificering ontvangen of beloond worden. “In lage inkomenslanden is het voor kleine boeren lastig om toegang te krijgen tot financiële producten zoals bankleningen of verzekeringen. Maar er zijn allerlei mogelijkheden denkbaar via blockchain en crypto-tokens- en munten, oftewel digitale valuta.”
Ook in fair trade systemen kan blockchain uitkomst bieden. Foto: zakken koffiebonen worden opgestapeld in een pakhuis in Ethiopië (Sunshine Seeds / Shutterstock.com).
Een extra voordeel is dat digitale systemen en valuta niet ophouden bij de landsgrenzen en minder worden gehinderd door regulering. Dat maakt het makkelijker om globale verbindingen te leggen en over de hele wereld samen te werken. Zo is het denkbaar dat consumenten hun waardering voor duurzame productie rechtstreeks kunnen uitdrukken in punten voor de boer, die worden omgezet in cryptogeld. “Op die manier kun je de consument en de boer met elkaar verbinden en kan een Nederlandse consument meebetalen aan duurzame koffieproductie in Ethiopië. En blockchain kan evengoed de inspanningen van Nederlandse boeren voor meer biodiversiteit, een beter milieu of meer dierenwelzijn zichtbaar maken.”
Schaduwkanten
“Blockchain faciliteert democratische besluitvorming doordat je gezamenlijk de regels bepaalt en checks and balances kunt inbouwen. Het systeem draagt bij aan transparantie, collectiviteit en duurzaamheid. Het zorgt dat mensen betrouwbare informatie kunnen inzien en dat transacties eerlijk en veilig kunnen plaatsvinden”, onderstreept Van Wassenaer. Blockchain leent zich daardoor uitstekend voor gebruik bij voedsel, landbouw, milieu en gezondheid. “Het kan een belangrijk onderdeel vormen van de digitale infrastructuur in de data-economie.”
Met blockchain kun je een partij potplanten volgen, vanaf het moment dat de zaadjes wortel schieten totdat de volgroeide planten worden verkocht. Foto: de bloemenveiling in Aalsmeer (Photostravellers / Shutterstock.com).
Het heeft echter wel schaduwkanten. Er is veel discussie over de grote rekenkracht die blockchain vereist, omdat daar een hoog energieverbruik mee gepaard gaat. “De systemen van banken gebruiken ook veel energie”, tekent Van Wassenaer daarbij aan. Een ander punt is dat er aan het opzetten van blockchain veel overleg en afspraken vooraf gaan. “Dat is heel complex, vergelijkbaar met een regeerakkoord, en moet goed gecoördineerd worden.”
En ten slotte staat of valt het systeem met het gedrag van mensen. “Mensen moeten bereid zijn om informatie te delen. Een voordeel daarbij wel is dat je een blockchain zo in kunt richten dat je de privacy goed kunt waarborgen. Het systeem kan namelijk informatie checken en valideren zonder de onderliggende gegevens vrij te geven.”
Meer lezen:
NRC-artikel over blockchain: “Van kokosnoot tot koeienmest”
Blockchains ondersteunen klimaatbeleid in de landbouw
