Insecten eten is net als sushi eten, is het idee: je moet het proeven en dan went het vanzelf. Maar zo eenvoudig ligt het niet, betoogt Jonas House, socioloog bij Wageningen University & Research. Of we nieuwe smaken en ingrediënten gaan eten, hangt van veel meer af dan beschikbaarheid.
Al duizenden jaren eten mensen wereldwijd insecten. Van zo’n tweeduizend soorten is bekend dat ze eetbaar zijn, en ze worden op veel verschillende manieren gegeten. Maar niet in westerse landen, daar staan ze niet van oudsher op het menu. Mogelijk ook omdat slechts 2 procent van de eetbare insecten van nature in Europa voorkomt, in tegenstelling tot in Azië, Afrika en Zuid-Amerika.
“Het eten van insecten kun je niet zomaar integreren in bestaande voedselpraktijken.”
Voedselzekerheid
Het eten van insecten stond ineens wereldwijd op de kaart door het rapport dat de Wereldvoedselorganisatie (FAO) in 2013 publiceerde en veel media-aandacht trok, Edible Insects: Future Prospects for Food and Feed Security van de Wageningse insectendeskundige Arnold van Huis en collega’s. In de zoektocht naar nieuwe duurzame bronnen van eiwit als voedsel en diervoeder, in het kader van voedselzekerheid, kwamen in Nederland insecten al enkele jaren eerder in beeld. In het FAO-rapport zetten de wetenschappers de feiten rond het eten en kweken van insecten op een rij. Door het ophelderen van misverstanden rond insecten hoopten ze een positieve bijdrage te leveren aan sectorontwikkeling.
Door de Wageningse expertise en contacten met het bedrijfsleven ontwikkelde zich in Nederland al snel een vereniging van Nederlandse insectenkwekers (VENIK). En er verschenen vier eetbare soorten op de markt: meel- en buffalowormen, huiskrekels en sprinkhanen.
Novel food
Ondanks alle publiciteit en inspanningen, komt de consumptie van insecten niet van de grond. Het blijkt niet ‘de nieuwe sushi’, zoals veel mensen dachten, dat ooit ook een novel food was en inmiddels breed geaccepteerd. Om te achterhalen waarom, onderzocht socioloog en sociaal geograaf Jonas House van WUR waarom sushi voet aan de grond kreeg in de Verenigde Staten. Dat was al in de jaren zestig, lang voordat het naar Nederland kwam. Dat vergeleek hij met de introductie van eetbare insecten in Nederland. House is geïnteresseerd in veranderingen van dieet, welke factoren leiden tot succesvolle introductie van nieuwe voedingsmiddelen en waardoor mensen iets als eetbaar beschouwen.
Rol Japanse restaurants
De introductie van sushi in de Verenigde Staten liep via Japanse restaurants. In deze restaurants ontstonden sushibars zoals je die in Japan ook had, waar je zittend op hoge krukken kon zien hoe de kok artistieke kleine gerechtjes maakte – wat nergens anders gebeurde. De ingrediënten konden ze bij dezelfde groothandel kopen als het restaurant, de koks werden speciaal ingevlogen.
Het was een tijd dat uit eten gaan in opkomst was. Japanse zakenmensen namen westerse collega’s mee om de exquise gerechten te proeven, en door de vele Hollywoodfilms die in Japan werden opgenomen, raakte ook een deel van de jetset ermee bekend. Sushi kreeg daarmee een symbolische lading, aldus House: exotisch, authentiek en iets waar je je mee kon onderscheiden. Dit is wat de grootstedelijke elite dan ook deed en zo bijdroeg aan de vestiging van sushi.
Wat heb jij buiten Europa al aan insecten gegeten en zou je hier ook graag eten? Laat het ons weten en reageer onderaan deze blog.
Kweekbaarheid
Heel anders is dat tot dusverre bij de introductie van insecten in Nederland. Hier geen buitenlanders die het met hun eigen eetcultuur introduceerden, geen Afrikaanse of Aziatische restaurants die het als onderdeel van hun keuken op de kaart zetten.
Niet onderscheidend
Dus wat speelt insecten hier parten? ‘Het hoe, wat, waar, wanneer en waarom heeft invloed op wat we eten. Er was ten eerste geen eerder bestaande praktijk van insecten eten en ten tweede kwam de praktijk niet met mensen mee’, zegt House. ‘En als je insecten vervolgens verstopt in voedsel, zoals in burgers, wordt het het zoveelste alternatief voor een hamburger van rundvlees. Ze zijn niet onderscheidend in smaak of uiterlijk. Wat in Nederland verkrijgbaar is, heeft een weinig exquise smaak en uitstraling en daarom ook geen hip imago of status van delicatesse, ze hebben geen wow-factor. Er mist een authentieke keuken.’
Dat iets in het supermarktschap ligt, kan insecten wel het etiket ‘eetbaar’ geven, maar betekent nog niet dat mensen het vaak gaan eten, routinematig. Brandneteltoppen en zevenblad kun je ook eten, maar toch plukken we dat niet massaal.
Smakelijkheid
Wil je de introductie van een nieuw voedingsmiddel doen slagen, dan moet je je dus niet richten op het wegnemen van barrières, aldus House, zoals de jak-factor bij insecten, de rationele weerstand. De lage acceptatie van insecten als voedsel komt dus ook niet door een culturele barrière – we zijn tenslotte ook sushi gaan eten. ‘Als de smakelijkheid niet voor zichzelf spreekt, gaat het niet lukken.’
‘Om iets nieuws zoals eetbare insecten werkelijk op de kaart te krijgen, moet je uitgaan van hoe je ermee kookt, het culinaire aspect. Eten draait in de basis om hoe lekker het is, dus smaak en uitstraling. Net als bij de introductie van suiker en thee, waar koplopers de weg voor de massa bereidden.’
Symposium InsectSpace
Op 10 oktober is er in Wageningen het symposium InsectSpace 2018. House is daar een van de sprekers die ingaat op het waarom en hoe van insecten eten. Het symposium is onderdeel van de vierde editie van de Dutch Agri Food Week (#DAFW18), met van 5 tot en met 16 oktober activiteiten in heel Nederland.
Verder lezen
- Programma Dutch Agri Food Week
- Het symposium InsectSpace 2018, info en aanmelding
- Summer School insecten voor food en feed
- Dossier: Insecten als voedsel & veevoer
- Publicatie: Insects are not ‘the new sushi’: theories of practice and the acceptance of novel foods
- Publicatie: Insects as food in the Netherlands: Production networks and the geographies of edibility
- Lees deze blog in het Engels