Een circulaire, klimaatneutrale economie, daar moeten we naartoe. En ja, dat gaat nog een hele worsteling worden. Maar het bespaart ons ook enorm veel toekomstige stress én kosten.
Laatst vroeg een ouder aan de rand van het voetbalveld wat voor werk ik doe. Ik legde uit dat ik met een programma coördineer dat bijdraagt aan de transitie naar een circulaire, klimaatneutrale economie. Waarop ze terecht vroeg: wat bedoel je daarmee? Er is een klimaatplan, we gaan van het gas af; moeten we nóg meer?
Ik vertelde haar toen over Earth Overshoot day, de dag in het jaar waarop we als mensheid meer van de natuur hebben opgemaakt dan de aarde in één jaar kan produceren. Sinds de jaren 70 van de vorige eeuw maken we in een jaar meer op dan dat de aarde kan produceren en elk jaar valt Earth Overshoot Day vroeger. Vorig jaar was dat 29 juli, wat betekende dat we op 31 december dus 1,75 aarde hadden opgebruikt. Voor Nederland viel de dag trouwens al op 3 mei. Stel dat ons land de norm zou zijn, dan zou de wereld elk jaar zo’n 2,2 keer de aarde opmaken.
Ons spaargeld: kolen, olie en gas
We leven dus van ons ‘spaargeld’: de kolen, het gas en de aardolie die we uit de grond halen. Nu is leven van je spaargeld voor een poosje geen drama, maar als de bodem van een spaarpot in zicht komt, levert dat altijd stress op. En dat is er precies aan de hand op onze mooie blauwe planeet. Het klimaat verandert: we hebben te maken met hitte, droogte, extreme neerslag, vorst en sneeuw op momenten en plaatsen waar dat nooit voorkwam. Het zijn veranderingen die een extra aanslag op ons ‘spaargeld’ betekenen: we zetten airco’s aan als het heet is, zetten de verwarming hoger als het opeens koud is en onttrekken extra grondwater zodat onze gewassen niet verdrogen en we in een zwembadje wat verkoeling kunnen vinden.
De circulaire bio-economie zorgt voor minder uitstoot van broeikasgassen en klimaat herstel. Slim bosbeheer helpt hierbij (Foto: Shutterstock).
Nare ziekten en plagen
Maar niet alleen het klimaat is veranderd door ons handelen. Wereldwijd worden natuurgebieden elke dag kleiner door de voortdurende behoefte aan méér landbouwgrond. De manier waarop we landbouw bedrijven zet de biodiversiteit verder onder druk. Die afname van biodiversiteit, gecombineerd met de effecten van klimaatverandering, geeft ruimte aan allerlei ziekten en plagen. We hebben allemaal vast de beelden gezien van zwermen sprinkhanen die in Afrika de oogsten verslinden. Maar ook in Nederland ondervinden we steeds meer narigheid van plagen. Denk maar aan de jeuk die je krijgt van de eikenprocessierups. En dankzij de zachte winters kan de jagende reuzenteek tegenwoordig in ons land overleven. Ook onze gewassen hebben last van ziekten en plagen. Zo verspreiden virussen zich over tomatenplantjes. En maakt droogte onze sparrenbomen vatbaar voor de letterzetter en andere schadelijke kevers, waardoor de bomen massaal sterven.
Spaarpotje automatisch aangevuld
Zo, dat was wel even genoeg ellende. Mijn punt is duidelijk: we moeten anders omgaan met onze planeet. En waarom is de overgang naar een circulaire en klimaatneutrale economie dan dé oplossing? Heel simpel: omdat we in zo’n economie niet méér van ons ‘spaargeld’ opmaken dan we verdienen. Nog beter: met een beetje extra inzet vullen we ons spaarpotje automatisch aan.
Bij minder gebruik van pesticiden sterven minder bijen door deze schadelijke stoffen (Foto: Shutterstock).
Nu zijn we ook al best goed bezig: onze auto’s gebruiken steeds minder brandstof per kilometer, biologische producten zijn volop verkrijgbaar in de winkel, we scheiden ons afval en er zijn mooie initiatieven om afval te voorkomen, van Marktplaats van Too good to go. Maar met een beetje besparen en onze creditcards tot de max uitputten houden we de deurwaarder echt niet van ons af. En dat is de situatie waarin we nu zitten.
Juiste richting, maar samenhang ontbreekt
Er zijn dus grote veranderingen nodig. De politiek vindt dit ook en geeft de juiste richting aan: we gaan van het gas af, zetten een tandje bij om in 2030 55% minder CO2 uit te stoten, gaan voor kringlooplandbouw en hebben een Deltaplan biodiversiteitsherstel. Ik vind het alleen jammer dat het lijkt alsof het allemaal losse doelstellingen zijn. In een korte film laat Lawrence Jones-Walters ziet hoe het beter kan en hoe natuur en landbouw elkaar kunnen versterken. Hij heeft het over een systeem van strokenteelt, en laat zien hoe de veeteelt kan bijdragen aan natuurherstel.
Van slim bosbeheer tot bouwen met hout
Om nog even terug te gaan naar Earth Overshoot Day: onze economie draait dus op ons spaargeld – kolen, olie, gas – en het gebruik daarvan veroorzaakt klimaatverandering. Het is dus belangrijk om alternatieven voor fossiele bronnen te vinden. In het filmpje hieronder legt Tim van Hattum uit hoe de circulaire bio-economie ervoor zorgt voor minder uitstoot van broeikasgassen en klimaat herstel. Hij heeft het bijvoorbeeld over slim bosbeheer, maar verbindt de klimaatagenda ook aan de agenda van de bouwsector. Zo draagt bouwen met hout bij aan een duurzame, circulaire samenleving.
Slimme mestkringlopen
Als je het gebruik van fossiele grondstoffen wil beperken, loont het ook de moeite om te kijken naar kunstmest. De landbouw is daar nu sterk afhankelijk van. Het fijne is dat je exact de samenstelling kunt kiezen die plant en bodem nodig hebben. De keerzijde is dat kunstmest maken enorm veel energie kost. Dierlijke mest (en misschien ook wel menselijke mest) is een prima alternatief, maar het is lastig te doseren, omdat je de precieze samenstelling ervan niet weet. Maar stel nu dat we mest zó kunnen scheiden dat er concentraten van ‘ kringloopmest’ ontstaan? In het Systemic project werken onderzoekers hard aan deze technologie en denken ze na over noodzakelijke aanpassingen in het mestbeleid om deze nieuwe meststoffen toe te laten. Als deze technologie doorbreekt, dan denk ik dat mest een belangrijke inkomstenbron wordt voor de kringloopboer.
De kracht van een small win
De hamvraag: zijn we nog op tijd voor de transitie? Zeker is dat we ons erdoorheen moeten worstelen. Een transitie gaat altijd gepaard met een hoop onzekerheid en er zijn uiteenlopende wetenschappelijke theorieën over hoe zo snel mogelijk door een transitie te komen. Ik vind de Small Wins-theorie van Katrien Termeer erg interessant, zeker op het punt van verbinden en verbreden. Als een small win succes heeft, kun je gaan opschalen door op een grotere ruimtelijke schaal verbinding te zoeken. Méér van hetzelfde dus.
Duurzame voedselproducenten vind je door heel Nederland. Als een small win een onmisbare schakel wordt, ontstaat er een vraag naar jouw oplossing (Foto: Shutterstock).
Een mooi voorbeeld van verbinden vind ik de Herenboeren, gestart met één initiatief en nu vind je deze duurzame voedselproducenten door heel Nederland. Het idee achter verbreden is: als jouw small win een onmisbare schakel wordt voor een gewenste ontwikkeling in de samenleving, dan ontstaat er een constante en grote vraag naar jouw oplossing. Bijvoorbeeld: als wet- en regelgeving het gebruik van kunstmest beperkt, dan wordt de eerder genoemde ‘kringloopmest’ essentieel voor de bodemvruchtbaarheid. En worden pesticiden aan banden gelegd, dan stijgt de vraag naar biologische gewasbescherming.
De juiste dingen doen voor een gezondere wereld
Kortom: als we de transitie naar een circulaire, klimaatneutrale bio-economie maken, besparen we ons een hoop stress én bijbehorende kosten om de vele ziekten en plagen te bestrijden. En er ontstaan nieuwe markten en mogelijkheden voor duurzame innovaties die nu nog niet rendabel zijn. Het klimaat en de biodiversiteit herstellen zich dan. En de Earth Overshoot Day? Die bestaat dan niet meer. Om een actuele vergelijking te maken: het is eigenlijk net als met de huidige coronapandemie: als we nu allemaal ons verstand gebruiken en de juiste dingen doen, ziet de wereld er over een tijdje een stuk gezonder uit.