Door klimaatverandering kampt Nederland vaker met langdurige droogte, hittegolven en hevige regenval. Wageningse onderzoekers hebben met andere kennisinstellingen de Klimaateffectatlas gemaakt, die de gevolgen in 2050 voor uw straat of regio in kaart brengt. Zo toont de atlas onder meer waar de kans op wateroverlast toeneemt, dat het risico op natuurbranden verdubbelt en de gevoelstemperatuur drie graden stijgt. Bent u benieuwd naar de effecten van klimaatverandering in uw straat?
Dat de langer durende periodes van droogte die zich in voordoen in ons land als gevolg van klimaatverandering een groot probleem voor de natuur en de landbouw vormen, is geen verrassing. Als Nederland niet meer doet om rivier- en regenwater vast te houden, zal op langere termijn de grondwaterstand steeds verder dalen. In het westen brengt dat funderingsrisico’s mee voor bestaande woningen van voor 1975, die veelal op houten palen zijn gebouwd. “Als deze palen bij een lagere grondwaterstand ten dele droog komen te staan, gaan ze rotten”, zegt Tim van Hattum, programmaleider Klimaat.
“De Klimaateffectatlas laat zien dat de gevolgen van klimaatverandering groot zijn, en dat ons land eraan aanpassen topprioriteit moet hebben.”
Tim van Hattum, programmaleider Klimaat
Deel deze quote:
Tegelijkertijd neemt de kans op overstromingen van rivieren en mogelijke dijkdoorbraken toe, maar ook de kans op wateroverlast door hevige regenval. “We beginnen de gevolgen steeds meer te voelen. Op 29 juni 2021 kwamen door een wolkbreuk in Zuid-Limburg de straten en het spoor in Bunde, het dorp waar ik vandaan kom, blank te staan. Er viel 80 mm water in een paar uur tijd. Normaal valt er zoveel in een maand.” Het gaat vooral om extremen, benadrukt Van Hattum. “Klimaatverandering maakt de extremen groter.”
De toch al veelgeplaagde natuur in Nederland lijdt vooral door de droogte en langere zomerse hitteperiodes. Zo zullen er meer bomen, planten en dieren sterven. Bovendien stijgt de kans op natuurbrand. “Dat zien we nu al. In 2020 woedde in de Deurnse Peel de grootste natuurbrand ooit in Nederland. Maar in 2050 verdubbelt het risico op natuurbranden.”
Samenwerken aan de Klimaateffectatlas
Ruim tien jaar geleden heeft Wageningen University & Research het initiatief voor de Klimaateffectatlas genomen, op verzoek van de provincies. Inmiddels is het uitgegroeid tot een samenwerkingsproject met onder meer het KNMI, Deltares, Rijkswaterstaat, het Deltaprogramma, de Hogeschool van Amsterdam en andere partners. De Stichting Climate Adaptation Services (CAS) beheert de Klimaateffectatlas en zorgt ervoor dat de informatie up to date blijft.
Worstcasescenario
Deze en andere gevolgen van klimaatverandering zijn terug te vinden in de online Klimaateffectatlas. Deze heeft als hoofdthema’s wateroverlast, droogte, hitte en overstromingen en laat tot op straatniveau zien wat we in 2050 waarschijnlijk merken van de opwarming van de aarde. “Je kunt de gevolgen voor Nederland als geheel bekijken, maar ook inzoomen op delen van het land, plaatsen en zelfs straten”, legt Van Hattum uit. Het is ook mogelijk om verschillende effecten tegelijk te bekijken, bijvoorbeeld die voor bodemdaling en verzilting, twee verschijnselen die in West- en Noord-Nederland samenkomen.
Een voorbeeld van kaarten uit de Klimaateffectatlas. Links het huidige aantal tropische dagen (30 graden of warmer), rechts het aantal tropische dagen in 2050 bij een sterk veranderend klimaat. Hierbij staat geel voor 0-3 tropische dagen, lichtoranje voor 4-6, en zo oplopend tot meer dan 18 dagen (zwart).
Er is rekening gehouden met twee scenario’s: een beperkt veranderend klimaat in 2050 en een sterk veranderend klimaat in 2050. “Dat laatste is een worstcasescenario, dat werkelijkheid wordt als we doorgaan zoals nu en de klimaatdoelen van Parijs niet halen.”
De atlas wordt telkens geactualiseerd en uitgebreid. Onlangs zijn er weer nieuwe kaartbeelden toegevoegd, bijvoorbeeld voor bodemdaling, het risico op natuurbranden en de gevoelstemperatuur. “Hoe we de warmte ervaren, kan in 2050 tot 3 graden stijgen. In warme periodes is dat heel onaangenaam. Het is dan ook zaak om de steden te vergroenen en er veel schaduwplekken te creëren.”
Tot 170 miljard schade
Volgens Van Hattum is de Klimaateffectatlas een belangrijk middel om mensen bewust te maken van de urgentie van de klimaatcrisis. “De atlas laat zien dat de verschillende gevolgen van klimaatverandering fors zijn, en dat we alles op alles moeten zetten om de effecten zo beperkt mogelijk te houden en om ons land goed voor te bereiden op de veranderingen. Dat zouden allebei topprioriteiten moeten zijn”, verklaart de programmaleider. Hij vervolgt: “We moeten zorgen dat we in het gematigde lage klimaatscenario blijven. Anders gaat de schade, die in 2050 kan oplopen tot tussen de 70 en 170 miljard euro, ons veel meer kosten dan de investeringen om ons aan te passen.”
De toch al veelgeplaagde natuur in Nederland lijdt vooral door de droogte en langere zomerse hitteperiodes. “In 2050 verdubbelt de kans op natuurbranden.” (Foto: Lars van de Kerkhof / Shutterstock.com).
Zo moeten we bijvoorbeeld ons watersysteem omgooien: van zoveel mogelijk water afvoeren zoals we van oudsher doen naar zoveel mogelijk water vasthouden voor droge periodes. Tijdens langdurige droogte, zoals in de afgelopen drie jaar, gebruikt de landbouw veel grondwater. Dat geeft echter problemen, waaronder de inklinking van de veenweidegebieden. De aantasting van het veen leidt tot bodemdaling en er komt veel CO2 bij vrij, wat de opwarming van de aarde weer versterkt. “Om dat te voorkomen, moeten we toe naar beter watermanagement. Tot nu toe werd er vooral water uit deze gebieden weggepompt, maar het grondwaterpeil zou juist verhoogd moeten worden.”
Burgers en beleidsmakers
De Klimaateffectatlas is gemaakt voor een breed publiek, zeker ook voor burgers. “Hij is begrijpelijk voor iedereen.” Waterschappen, gemeenten, provincies en de rijksoverheid maken er eveneens gebruik van. Zo hebben gemeenten de atlas gebruikt om een eerste indicatie te krijgen bij de klimaatstresstest die ze in 2019 moesten uitvoeren om de knelpunten en risico’s van klimaatverandering in hun gemeente in kaart te brengen. “Voor partijen die met klimaatadaptatie bezig zijn en daar beleid op maken, is de atlas een belangrijke informatiebron.”
Berekeningen en modellen vormen de basis voor de informatie in de Klimaateffectatlas. In de kaarten zitten wel onzekerheden, benadrukt Van Hattum. “Ze zijn niet tot op de millimeter nauwkeurig, maar het gaat erom dat iedereen toegang heeft tot de beste informatie die we hebben.”
Een voorbeeld van een kaart uit de Klimaateffectatlas met daarop de jaarlijkse neerslag in 2050 bij een sterk veranderend klimaat.
Klimaatimpact bijhouden
Onlangs zijn de Wageningse wetenschappers samen met collega’s van onder meer het KNMI en partijen als de Bond van Verzekeraars een nieuw initiatief gestart. In de Klimaat Impact Monitor houden ze de gevolgen van klimaatverandering bij die zich nu voordoen. “Het gaat bijvoorbeeld om de gevolgen van droogteperiodes zoals het afsterven van bossen, mislukte oogsten en ondergelopen straten en huizen. Door dit soort data te verzamelen kunnen we onder meer zien of de gevolgen verergeren en of bepaalde maatregelen helpen. Bovendien kunnen we op termijn zien in hoeverre de werkelijke gevolgen overeenkomen met de klimaatscenario’s uit de Klimaateffectatlas.
En als het gaat om de verre toekomst, doet het project Nederland 2120 een goede voorzet. Wageningse wetenschappers tonen hierin hoe Nederland er over honderd jaar uit kan zien wanneer we “alles doen wat we moeten doen”. Van Hattum: “Nederland 2120 laat zien dat er mooie en duurzame oplossingen zijn als het gaat om energie, stedenbouw, landbouw en hoogwaterveiligheid, waarin een grote rol is weggelegd voor natuur en groen. Veel partijen zijn daar superenthousiast over.”
