In Indonesië en Maleisië maken bossen in hoog tempo plaats voor palmolieplantages. Om illegale ontbossing tegen te gaan ontwikkelen Wageningse wetenschappers een zelflerend computersysteem. Dit systeem analyseert radarsatellietbeelden en slaat alarm wanneer er bos verdwijnt. Overheden en bedrijven kunnen de melding dan ter plekke natrekken en overtreders aanpakken. Ook kunnen natuurorganisaties de beeldanalyses voor controle inzetten. Wie is in jouw ogen verantwoordelijk voor de productie van duurzame palmolie?
Iedere zes tot twaalf dagen komen er nieuwe radarbeelden binnen, die door een in Wageningen ontwikkeld speciaal computersysteem worden geanalyseerd en omgezet in landkaarten. In het rood is op die kaarten te zien waar er tropisch bos verdwijnt, wijst Johannes Reiche aan. Reiche is universitair docent Radar remote sensing in Wageningen. “Dat konden we al zien met gewone optische satellietbeelden, maar niet in het regenseizoen, vanwege de bewolking. Daardoor was vaak pas maanden later te zien dat er bos was afgebrand of gekapt”, vertelt Reiche.
Inmiddels zijn er echter radarbeelden beschikbaar van de satellieten Sentinel-1A en B. Deze satellieten van het Europese ruimteagentschap ESA maken om de dag foto’s van Europa en iedere zes tot twaalf dagen foto’s van elke plek in de tropen. “Deze satellieten maken beelden met radargolven, die door de wolken heengaan. De radarbeelden leggen veel ruimtelijke details vast en onthullen zelfs kleinere ontbossingspraktijken. Daardoor kunnen we bijna meteen zien wanneer er bos wordt aangetast”, legt Reiche uit.
Sentinel-1 radarsatellietbeelden tonen het verdwijnen van bossen in Riau, Sumatra. Legenda: bossen (lichtgroen), plantages (donkergroen), recent geoogste plantages (donkerpaars), landbouwgebied (lichtpaars), water (zwart).
Rood staat hier voor gedetecteerde ontbossing in 2019 (omcirkeld), zeer waarschijnlijk om ruimte te maken voor nieuwe plantages. In geel te zien: gekapte plantages voor nieuwe aanbouw.
Koekjes en zeep
In Maleisië en Indonesië heeft er de afgelopen decennia grootschalige ontbossing plaatsgevonden. Ongeveer 25 procent van de ontbossing komt door de aanleg van palmolieplantages, onder meer op Borneo en Sumatra. Maar liefst 85 procent van alle palmolie die wereldwijd gebruikt wordt, is afkomstig uit Maleisië en Indonesië. Het plantaardige vet zit onder meer in koekjes, bakproducten, pizza en snoep, maar ook in zeep en cosmetica.
“Een near real time waarschuwingssysteem is de enige manier om actief en op grote schaal illegale ontbossing tegen te gaan. Het voorkomt dat je achter de feiten aanloopt.”
Johannes Reiche, universitair docent Radar remote sensing
Share this quote:
De palmolieproductie heeft echter kwalijke gevolgen. Bij ontbossing komen grote hoeveelheden opgeslagen koolstofdioxide vrij. Die uitstoot is nóg groter bij de aantasting van de veengrond waarop een deel van het bos groeit. Orang-oetans raken hun leefgebieden kwijt en er gaat veel natuurlijke verscheidenheid verloren. Ook heeft de luchtkwaliteit erg te lijden onder de bosbranden. Veel boeren branden illegaal tropisch bos af om ruimte te maken voor palmolieplantages.
Poolshoogte nemen
Om het tij te keren hebben de grootste palmolieproducenten en -afnemers, multinationals zoals Cargill, Bunge, Mondelēz, Nestlé, Pepsico en Unilever, zich verenigd in de Roundtable of Sustainable Palm Oil (RSPO). De RSPO verzorgt de certificering voor duurzame palmolie en heeft vorig jaar afgesproken dat er geen ontbossing meer mag plaatsvinden. Om dat beter te kunnen waarborgen, ontwikkelen Reiche en zijn collega’s in samenwerking met de onafhankelijke organisatie Global Forest Watch en het Nederlandse bedrijf Satelligence het nieuwe computersysteem. Dit monitoringssysteem stelt producenten en afnemers in staat om direct actie te ondernemen bij ontbossingspraktijken.
Door grootschalige ontbossing raken orang-oetans hun leefgebieden kwijt en gaat er veel natuurlijke verscheidenheid verloren
Het zelflerende systeem geeft een waarschuwing wanneer het nieuwe ontbossing detecteert in Indonesië en Maleisië. Reiche: “Als dat gebeurt, wordt er een alert naar de palmolieafnemers en -producenten gestuurd. Zij kunnen dan zelf ter plekke poolshoogte nemen of de lokale overheid inschakelen.” Mocht er sprake zijn van illegale ontbossing, dan is het de bedoeling dat er geen palmolie meer wordt afgenomen van de boer die de overtreding heeft begaan.
Handhaving en controle
“Een near real time waarschuwingssysteem is de enige manier om actief en op grote schaal illegale ontbossing tegen te gaan. Het voorkomt dat je achter de feiten aanloopt. De grootste winst is te behalen door effectieve rechtshandhaving”, zegt Reiche. “Door een tekort aan middelen en personeel bij de bosbouwagentschappen en door corruptie ontbreekt het daar vaak nog aan. Maar door de meldingen is er een grotere kans dat overheden en bedrijven de overtreders op heterdaad betrappen. Tegelijkertijd is het met een melding lastiger om de zaak in de doofpot te stoppen. Dankzij de alerts worden activiteiten en ontwikkelingen op het gebied van bosbouw inzichtelijk en transparant.”
Bovendien zullen de analyses en kaarten uit het systeem in de nabije toekomst online komen te staan via de website van Global Forest Watch en voor iedereen vrij toegankelijk zijn. Zo kunnen naast overheden en bedrijven ook kritische organisaties als MightyEarth en Greenpeace de duurzaamheidsclaim controleren.
Wereldwijd, beter en sneller
Reiche streeft ernaar om het waarschuwingssysteem in de toekomst wereldwijd in te zetten, bijvoorbeeld ook om ontbossing in de Amazone en Centraal-Afrika tegen te gaan. “Ministeries voor bos- en natuurbeheer en andere overheden in verscheidene landen hebben interesse.” Ook ziet de onderzoeker mogelijkheden voor verbetering. “We willen bij meldingen van ontbossing graag weten wat er ter plaatse precies gebeurt. Gaat het bijvoorbeeld om activiteiten als goudwinning of om uitbreiding van een palmolieplantage? Samenvoeging van optische satellietbeelden en radarbeelden kan bovendien voor nog snellere detectie zorgen. Het is heel belangrijk om zo snel mogelijk te zien wat er gebeurt”, benadrukt Reiche.
Spirituele krachten
Enkele landen hebben zelf een soortgelijk waarschuwingssysteem ontwikkeld. “In Peru zijn al enkele successen behaald in de strijd tegen ontbossing. Dankzij de meldingen kon de overheid inheemse gemeenschappen waarschuwen dat er in hun gebied illegale houtkap plaatsvond. De gemeenschap ging dan meteen naar de doorgegeven locatie om dat tegen te houden”, aldus Reiche. Hij vervolgt: “In het begin waren de betrapte criminelen ervan overtuigd dat er sjamanistische spirituele krachten in het spel waren. Hoe wisten de inheemse stammen anders waar ze waren en wat ze deden in de uitgestrekte bosgebieden?”
