Wereldwijd komen wilde dieren op veel plekken in het nauw. Hun leefgebied slinkt door oprukkende menselijke bewoning, land- en mijnbouw en industrialisatie. Wageningse wetenschappers doen veldonderzoek naar oplossingen om mens en dier beter samen te leren leven. Ze stellen vast dat we meer natuur kunnen behouden wanneer we afscheid nemen van ongelimiteerde economische groei. Hoe denk jij dat we de natuur het beste kunnen beschermen?
“Binnen de internationale natuurbescherming zie je de laatste jaren een enorme golf aan stroperij, geweld en militarisering. Bijvoorbeeld in Afrikaanse natuurgebieden, maar ook in Brazilië worden mensen vermoord die de Amazone willen beschermen. Die ontwikkeling is heel deprimerend”, zegt Bram Büscher, hoogleraar Ontwikkelingssociologie. Momenteel is 17 procent van de aarde beschermd natuurgebied. Veel van deze parken én andere natuur staan echter onder druk door menselijke activiteiten en de gevolgen van klimaatverandering. Tegen de stroom van het slechte nieuws in, kreeg Bram Büscher in 2016 het idee om het thema natuurbehoud positief te benaderen. Samen met zijn collega Robert Fletcher ontwikkelde hij een bredere visie op natuurbehoud. Hun boek The Conservation Revolution verschijnt in februari.
Bescherming en verlies
Er zijn grote debatten gaande over de koers van natuurbehoud. Bioloog E.O. Wilson meent bijvoorbeeld dat de helft van de aarde uit ongerepte natuur moet bestaan om de basis van het leven te beschermen. Maar Büscher vindt dat we beschermde natuurgebieden uiteindelijk juist af moeten schaffen. “Natuurbehoud is ontstaan als een reactie op de vernietiging van de natuurlijke omgeving en het milieu. Vooral de laatste dertig jaar zijn er veel beschermde natuurgebieden bijgekomen. Hoe meer natuur we verliezen, hoe meer natuur we proberen te beschermen”, aldus Büscher.
“Het is voor het eerst dat we zo breed naar natuurbehoud kijken, in samenhang met de rol van natuur binnen economische ontwikkeling. We brengen veel dimensies bij elkaar.”
Bram Büscher, hoogleraar Ontwikkelingssociologie
Deel deze quote:
Helaas zorgt dat er niet voor dat het verlies aan biodiversiteit stopt. De hoogleraar bepleit daarom een andere aanpak. “We moeten toe naar gepromote in plaats van beschermde natuur, waarbinnen mensen op een betere manier samenleven met natuur. In het Engels noemen we dat convivial conservation.” Convivial komt van het Latijnse ‘con vivire’ en daarmee doelt Büscher op samenleven met al het leven.
Jaguars en beren
Om te kijken hoe dat samenleven in de praktijk vorm kan krijgen, is er het afgelopen jaar veldonderzoek gestart naar de relaties tussen mensen en roofdieren in zowel ontwikkelde als ontwikkelingslanden. In het Atlantische woud in Brazilië, waar steeds meer landbouw en bebouwing komen, bekijkt een onderzoeker hoe de migratieroutes voor jaguars kunnen worden hersteld. “Het gaat om sociaalwetenschappelijk onderzoek naar de vraag wat mensen nodig hebben om te willen en te durven leven met de jaguar”, licht Büscher toe.
Onderzoekers bekijken hoe de migratieroutes voor jaguars in het Atlantische woud kunnen worden hersteld
Soortgelijk onderzoek vindt plaats in Finland, waar jagers en veehouders die zich in en om de bossen vestigen, moeite hebben met de wolven die daar leven. Andere onderzoekers bestuderen de relatie tussen mensen en grizzlyberen bij de herintroductie van deze beren in de Amerikaanse staat Californië, en de relatie tussen leeuwen en mensen in Tanzania.
Impact van consumptiepatronen
Wereldwijd is er een beter verbond tussen de mens en de wilde natuur nodig, willen we een duurzame balans van het leven behouden. “Denk aan een fundamenteel andere infrastructuur voor stedelijke gebieden, zodat wilde dieren er ook kunnen leven en rondtrekken. De natuur kan worden ingebed in onze leefomgeving”, aldus Büscher. Toerisme naar meer ongerepte natuur zou in de toekomst veel kleinschaliger moeten worden. Daarnaast stelt de hoogleraar voor om een basisinkomen in te voeren voor mensen die samenleven met de natuur en deze helpen behouden.
Verder pleiten Büscher en zijn collega’s voor het bestuderen van ‘conservation impact chains’ waarmee de impact van consumptie en levensstijl op ecosystemen en biodiversiteit in kaart kan worden gebracht. “Dat kan de invloed laten zien van consumptiepatronen op bijvoorbeeld bijen in Europa of leeuwen in Afrika, het milieu en de rijkere en arme mensen in de betreffende gebieden”, legt Büscher uit. Dit idee wordt al verkend binnen en buiten Wageningen, samen met internationale natuurorganisaties en kennisinstituten.
Büscher en zijn collega’s pleiten voor het bestuderen van ‘conservation impact chains’ waarmee de impact van consumptie en levensstijl op ecosystemen en biodiversiteit in kaart kan worden gebracht
Onhoudbaar
Intensieve landbouw, mijnbouw en verstedelijking hebben een te grote negatieve impact op de natuur. Daardoor gaan ecosystemen en de biodiversiteit hard achteruit. “De natuur kan zich niet snel genoeg ontwikkelen om zich aan te passen. Ons economische systeem, gebaseerd op ongelimiteerde groei, is niet houdbaar”, zegt Büscher.
Het eerder dit jaar verschenen IPBES-rapport, van het VN-panel voor biodiversiteit, trekt dezelfde conclusie. Het rapport is door bijna alle VN-landen ondertekend. Büscher: “Technologische oplossingen en efficiëntie geven soms wat respijt, maar de ruimte die daardoor ontstaat wordt meteen weer ingevuld door groei. Neem de elektrische auto. Als we allemaal overschakelen van rijden op fossiele brandstoffen naar elektrisch rijden maar er vervolgens 25 procent meer auto’s op de weg komen, schieten we er niets mee op.”
Onderzoekers bestuderen de relatie tussen mensen en grizzlyberen bij de herintroductie van deze beren in de Amerikaanse staat Californië
Doorbraak
De mens kan de consequenties van zijn handelen niet overzien, benadrukt de hoogleraar. “We spelen met de balans van het leven. Het is tijd voor een diepe reflectie op natuurbehoud en op de wijze waarop politieke en economische systemen daaraan kunnen bijdragen.” Büscher en zijn collega’s werken met het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) aan toekomstscenario’s voor natuurbeheer in Nederland, waarin economische groei geen bepalende factor is.
Zijn visie op natuurbehoud kan zowel nationaal als internationaal op veel belangstelling rekenen bij natuurorganisaties, wetenschappers en overheden, merkt Büscher. “Mensen staan open voor een positief verhaal met ideeën hoe het wel kan. Bovendien is het een wetenschappelijke doorbraak. Het is voor het eerst dat we zo breed naar natuurbehoud kijken, in samenhang met de rol van natuur binnen economische ontwikkeling. We brengen veel dimensies bij elkaar.”
