Muggenonderzoek in Suriname: op weg naar malaria eliminatie

Vroeger waren de binnenlanden van Suriname een ware bron van malaria. Er vond de meeste malaria overdracht plaats van alle Amerikaanse landen bij elkaar. Het is vandaag Wereld Malaria Dag, een mooi moment om stil te staan bij de successen die het land heeft behaald de afgelopen jaren. Nu heeft Suriname malaria namelijk bijna geëlimineerd. Dit houdt in dat het jaarlijkse aantal malaria patiënten bijna is gedaald tot 1 patiënt per 1000 mensen die risico lopen. Het doel is om in 2020 helemaal malaria-vrij te zijn.

Juist nu er zo weinig malaria voorkomt in Suriname is er werk aan de winkel. Het is een stuk lastiger om de laatste gevallen aan te pakken gezien deze vaak ver in de binnenlanden voorkomen. Daarnaast is het moeilijker om enkele incidentele gevallen te detecteren. In de omliggende landen (Frans-Guyana, Guyana en Brazilië) komt nog steeds veel malaria voor. Door dat mensen regelmatig de grens over en weer gaan, passeert malaria ook nu nog vaak de Surinaamse grens. Voor eliminatie wordt wel een verschil gemaakt tussen in het land zelf opgelopen gevallen en geïmporteerde gevallen. De import van malaria is een continue bedreiging voor eliminatie. Het kan herintroductie in malaria-vrije gebieden veroorzaken. Gebieden met veel (illegale) gastarbeiders uit de buurlanden zijn, vanwege de grensoverschrijdende activiteiten van de populatie, omschreven als risico gebieden. Dit zijn in het bijzonder gebieden waar goud wordt gemijnd of waar hout wordt gekapt.

Het Surinaamse malaria programma probeert de laatste gevallen op te sporen door in deze risico gebieden mensen op te leiden die malaria symptomen kunnen herkennen,  een sneltest kunnen uitvoeren en medicatie geven. De resultaten communiceren ze met het malaria programma die ook regelmatig langskomen voor supervisie. Daarnaast deelt het programma met insecticide geïmpregneerde klamboes uit. Helaas slapen juist in de risico gebieden niet veel mensen onder een klamboe. Dit omdat het te warm is en er weinig muggen zijn, maar ook om andere redenen. Een van de opgegeven reden aan de grens is bijvoorbeeld: “Ik wil zo snel mogelijk uit de hangmat kunnen komen als de politie me op de hielen zit, en niet eerst de klamboe weghalen”.

Vrijwillig gestoken worden door muggen

Het malaria programma werkt onder andere samen met het Bureau voor Openbare Gezondheidszorg (BOG) waar ik stage loop. De meest risicovolle gebieden worden om de paar maanden bezocht door het entomologen team van het BOG om te kijken naar de diversiteit en dichtheid van malariamuggen. De diversiteit en dichtheid van malariamuggen wordt bepaald door middel van Human Landing Catches. Voor Human Landing Catches ga je midden in de nacht – wanneer de malariamuggen actief zijn –  zitten om zoveel mogelijk muggen te vangen die op je lijf landen. Dit is binnen het malaria-muggenonderzoek een gouden maatstaf, en geeft inzicht in het risico op ziekte-overdracht. Natuurlijk is er een kleine kans dat je hiermee zelf ziek wordt. De reden dat dit onderzoek uitgevoerd mag worden in Suriname is omdat malaria heel goed te behandelen valt.

Een van de top 3 risicogebieden voor malaria in 2016 is langs de Mozeskreek, waar houtkap- en verwerkingsbedrijf Greenheart actief is. Het is gelegen midden in de binnenlanden, en relatief dicht in de buurt van buurland Guyana. Er werken dan ook heel wat mensen uit Guyana bij het bedrijf. Afgelopen jaar heeft een medewerkster nog Plasmodium vivax malaria opgelopen in Guyana en meegenomen naar Suriname. Dit is een malaria variant die kan gaan schuilen in de lever en steeds weer de kop op kan steken als het niet goed wordt behandeld. Mijn collega’s en ik zijn 4 dagen naar deze locatie gedaan om de Human Landing Catches uit te voeren.

Weg naar Mozeskreek

Het is dinsdagochtend en ik sta op het BOG klaar met al mijn spullen om 4 dagen de jungle in te trekken. Muggenvallen mee? Check. Genoeg accu’s mee? Check. Suiker en gist als lokstof mee? Check. De chauffeur komt samen met mijn collega’s aangereden met een grote pick-up. Ondanks de grote laadbak past alles er nog maar net in. De spullen worden netjes opgestapeld onder een groot dekzeil. Zo kunnen we mogelijk losgeschoten goederen niet verliezen en blijven de spullen droog.

We rijden nog eventjes langs de supermarkt om wat “versnaperingen en soft” te kopen. Zeven uur lang zijn de rode hobbelweg en de tropische bomen het enige wat we zien. Halverwege de route hebben we nog een klein slip ongelukje. De weg was toch modderiger dan verwacht en we landen in de berm. Gelukkig heeft de auto een vierwielaandrijving en met een beetje wrikken komen we los (Pfew!).

Opbouwen van de studie

Rond half 5 komen we aan op locatie. We beginnen meteen met uitruimen, want om 6 uur begint de eerste avondshift al. Naast het uitvoeren van de eerder genoemde Human Landing Catches, zet ik ook muggenvallen en ovitraps uit. Naast de BG-sentinel (zie vorige blog), heb ik voor deze locatie ook de Suna val van Biogents meegenomen. De val ziet er net wat anders uit, maar de werking is hetzelfde. De Suna val is speciaal ontworpen voor malariamuggen. De BG-sentinel is ontworpen voor de gelekoortsmug (Aedes aegypti). Ik ben benieuwd welke soorten ik hier kan vangen, en wat de verschillen tussen de vallen zullen zijn.

De persoonlijke koffers gaan naar de kamers en klamboes worden gecheckt op gaatjes. Daarna probeer ik zo snel mogelijk te gaan slapen want ik sta ingedeeld voor de nachtshift.

Jungle geluiden in de nacht

Om 10 voor 12 word ik wakker en loop ik naar buiten. Ik word meteen omringd door een kakofonie van geluiden (hoor geluidfragmentje). In plaats van te slapen gedurende de nacht, lijkt de hele jungle nog wakker te zijn! Je hoort cicaden, kikkers, vogels en soms ook brulapen die hun geluid van kilometers ver kunnen laten klinken vanuit de hoge bomen.

 

 

Mijn collega en ik lossen het eerste team af maken het ons gemakkelijk op een bankje. We rollen de broekspijpen op, en gaan klaar zitten met onze zuigbuis en zaklamp. Laat de muggen maar komen. Om het uur staan we even op, lopen we een rondje en pakken we nog een bakje koffie of een broodje pindakaas. We kletsen samen heel wat af om de tijd door te komen. Midden in de shift zie ik nog wat bijzonders: “licht kevers” (Lampyridae) zoals mijn collega ze noemt. Welke soort weten we niet precies. Aan het eind van onze shift zijn er 4 malariamuggen gevangen. We gaan snel naar bed.

Muggen determineren aan het ontbijt

Om 10 uur ’s morgens komen we al weer bij elkaar voor ontbijt. We krijgen roerei met tomaat en “Guyanese bake”, een soort kale oliebol. Na het ontbijt gaan we de vangst van de nacht bekijken onder de microscoop en determineren. Het blijken allemaal Anopheles darlingi te zijn, malariamuggen die heel typisch zijn voor tropisch en bosrijk gebied. Ze zijn heel goed te onderscheiden van andere soorten malariamuggen door de witte einden van de achterpoten.

Na het determineren is er tijd voor een beetje ontspanning. We rijden naar de prachtige Blanche Marie watervallen. We plonsen snel in het verkoelende water en blijven een uurtje liggen. Daarna snel terug voor de volgende shift…

Aan het eind van de vier dagen in de jungle staat de totale vangst door Human Landing Catches op 13 Anopheles darlingi. Helaas hebben de geplaatste vallen niets opgeleverd en zit er alleen een verloren motje bij. In een van de ovitraps zijn 5 Aedes eitjes geteld. Over het geheel genomen lijkt de muggendichtheid bij de Mozeskreek niet hoog op dit moment. Dit betekent niet dat het risico op ziekte-overdracht klein is. Anopheles darlingi staat er namelijk om bekend ook bij lage populatie-dichtheden een zeer effectieve overdrager van malaria te zijn. Juist omdat deze muggensoort er meer van houdt om mensen in plaats van (bos)dieren te prikken. Volgende week zullen de resultaten worden verwerkt in een verslag en vergeleken worden met eerdere expedities.

---

Voor meer informatie over het werk van het Surinaamse malariaprogramma verwijs ik u door naar hun website.

Voor meer informatie over het malariaonderzoek van Wageningen University & Research, verwijs ik u graag door naar het malariadossier.