Stad van de toekomst en de toekomst van de stad
Door Carmen Aalbers
Circa 30.000 ambtenaren van internationale, nationale en lokale overheden, onderzoekers, niet-gouvernementele organisaties (NGO’s), onderwijs en bedrijven kwamen de afgelopen maand bij elkaar in Quito, Ecuador voor Habitat III. De aanwezigen bepaalden de nieuwe internationale agenda voor duurzame stedelijke ontwikkeling en huisvesting. Oplossingen voor stedelijke water- en afvalproblemen, lokale luchtvervuiling, voedselzekerheid en ongelijkheid zijn enkele van de thema’s waaraan Wageningse onderzoekers in het kader van het Metropolitan Solutions programma vanuit een integrale benadering werken, samen met bedrijven, overheden en burgers. Dit alles in het kader van de stad van de toekomst.
Habitat III
De VN-Habitat-organisatie is de trekker van deze Habitat-agenda. De wereldconferentie vindt om de twintig jaar plaats. Deze editie was de derde keer. In 1996 kwamen alle betrokken partijen voor het laatst bijeen in het Turkse Istanbul. In Ecuador waren honderden bijeenkomsten, zoals bijeenkomsten op hoog en administratief niveau waarbij landenvertegenwoordigers hun zegje deden. Ook waren er bijeenkomsten georganiseerd door onder andere NGO’s.
Belangrijke issues op de agenda zijn onder meer het terugdringen van uitsluiting van minderbedeelden. Toegang tot goede woningen, experimenten met volkshuisvesting of sloppenwijken werden door verschillende landen gepresenteerd. Zo worden met internationale hulp in Kenia, al dan niet in nauw overleg met bewoners van sloppenwijken, nieuwe woningen gebouwd. Soms willen de bewoners, na een half jaar in hun nieuwe flat te hebben gewoond, weer terug naar de oude wijk. Vaak omdat ze met hun oude krot ook hun informele winkeltje zijn kwijtgeraakt of de samenwerking met de buurt missen. Het komt ook voor dat bewoners vooraf al aangeven dat ze met hulp van buiten hun eigen huis graag willen opknappen. Als ze maar vooral niet hoeven te verhuizen.
Een stad staat voor eeuwen en daarom is het belangrijk om bij stedelijke ontwikkeling te denken aan de kwaliteit van de stad van de toekomst
Stad van de toekomst en ommeland
Het voeden van de stedelijke bevolking, sanitatie, afvalverwerking, beheersing van wateroverlast en stedelijke hitte waren ook belangrijke onderwerpen tijdens de conferentie, evenals toegankelijkheid van openbaar groen. In Indonesië bijvoorbeeld, waar volgens het ministerie van Rurale Ontwikkeling in twee jaar tijd veel openbare ruimte in steden is volgebouwd. Dit ontstond nadat de lokale overheid belastinginkomsten op gebouwde percelen zelf mag houden.
De relatie tussen stad en ommeland kwam aan bod tijdens sessies over ‘urban-rural linkages’ en ‘strategic planning’. Frankrijk heeft een zeer sterk beleid op dit vlak. Lokale overheden zijn namelijk wettelijk verplicht om samen te werken met naastliggende overheden. Er wordt geïnvesteerd in het kennisniveau van experts. Ook wordt aandacht besteed aan de voedselvoorziening voor de stad door familiebedrijven. Het juridisch en financiële kader is afgestemd op het bevorderen van relaties tussen stad en platteland. Wat dit laatste betreft: 80 procent van de stedelijke voedselvoorziening in ontwikkelingslanden wordt door kleine bedrijven verzorgd.
Het verval van culturele samenhorigheid werd als een belangrijk punt van zorg gezien door de overheidsvertegenwoordiger van Zanzibar. Stad en platteland, arm en rijk raken steeds verder van elkaar verwijderd. Zowel cultureel als ruimtelijk, in de zin van het wonen in aparte delen van de stad of tussen stad en ommeland. Dat zien we in Nederland ook. Er wordt veel geïnvesteerd in de Randstad en enkele florerende economische kernen, terwijl landsdelen in de periferie ontvolken.
Wageningse oplossingen
Wageningen University & Research ontwikkelt in het kader van haar kennisprogramma Metropolitan Solutions oplossingen voor de problemen die tijdens het congres zijn besproken. Daarbij moet je denken aan het ontwerpen van steden vanuit natuurlijke systemen voor klimaatadaptatie, economische incentives voor duurzame stedelijke ontwikkeling en modellen om de voedselvoorziening voor de stad in kaart te brengen en tijdig problemen te kunnen ondervangen. Door middel van scenariostudies en dataverwerking worden perspectieven voor de toekomst verkend.
Een stad staat voor eeuwen. Daarom is het belangrijk om bij stedelijke ontwikkeling te denken aan de kwaliteit van de stad van de toekomst. Wat eenmaal staat, is niet makkelijk te vervangen. Als bijvoorbeeld de kans wordt gemist om voor de toekomstige decennia, of zelfs eeuwen, te voorzien in een adequate en kwalitatief goede vers-voedselvoorziening voor de miljoenensteden, blijft dit een slepend probleem. Dat kan tot onrust en rellen leiden.
Stedelijke scans
Ook is het belangrijk nu kansen voor milieuvriendelijke vervoersvormen in te bouwen in verstedelijkingsplannen. In plaats van een dure weg door druk stedelijk gebied kan een kabelbaan voor enkele miljoenen een prettige toegang bieden tot een stedelijke centrum voor de lokale gebruiker, met weinig milieuoverlast voor de omwonenden. Verder moeten bestuurders goed nadenken over watersystemen, opdat de klimaatverandering zo min mogelijk schade berokkent. Ook opdat er optimaal gebruik wordt gemaakt van wat natuurlijke processen de stad kunnen bieden.
Het programma ontwikkelt scans waarbij voor stedelijke gebieden in kaart wordt gebracht waar hoognodig bijgestuurd moet worden om kansen te pakken en problemen te voorkomen, en waar de ontwikkeling de goede kant op gaat. Eventuele sociale uitsluiting, een belangrijk Habitat III thema, wordt daarin ook weergegeven. Het natuurlijk systeem draagt bij aan veel facetten van kwaliteit van leven en is juist daarom zo belangrijk om van meet af aan te betrekken bij de stedelijke ontwikkeling.
Praat mee
Steden moeten nadenken hoe ze er over een eeuw voor willen staan en zich daarbij ook richten op kwaliteit van leven in de stad.
Wat vind jij? Mee eens of niet? Denk jij dat aantrekkelijke steden vanzelf economische activiteiten aantrekken? En vind je dat het huidige lokale beleid het natuurlijke systeem in de uitverkoop zet voor korte termijn gewin? Hoe denk jij dat we zelf invloed kunnen uitoefenen op de toekomst van onze steden? Laat onder dit artikel jouw mening hierover achter. Onze wetenschappers gaan hierover graag met je in gesprek. Vragen kun je uiteraard ook stellen.
Metropolitan Solutions
In 2050 zal 70% van de mensheid in steden wonen. Daardoor worden vraagstukken rond duurzaamheid en kwaliteit van leven voor die steden steeds dringender. In sept-okt 2016 verschenen er 8 artikelen van Wageningen University & Research op nrc.nl over verschillende oplossingen voor deze uitdagingen. We werken daarbij o.a. aan hitte-eilanden, wateroverlast, voedselvoorziening, luchtkwaliteit, stadslandbouw, leefbaarheid maar ook beleidsplannen en de inrichting van steden. Kijk voor meer informatie over Wagenings onderzoek hiernaar op de themapagina Metropolitan Solutions.
Dit artikel is geschreven door verschillende wetenschappers van Wageningen University & Research, onder eindredactie van NRC.