Artikelen van
Marjolijn Boterenbrood

Door Marjolijn Boterenbrood

Beeldend kunstenaar

Om de gelaagdheid van een voor mij tot dan toe Terra Incognita te achterhalen maak ik kaarten. Ik ben opgegroeid met kaarten, zeekaarten. Die zijn van levensbelang om te weten waar je bent en waar de stroom je naar toe zet zodat je niet op een zandbank terecht komt. Zo orienteer ik me en onderzoek ik de relatie met het landschap. Intensief onderzoek naar specifieke plekken of gebieden is al sinds mijn opleiding aan de Rietveld Academie de basis van mijn werk. Cartografie biedt me de mogelijkheid om verschillende lagen zichtbaar te maken, zo poog ik een gebied navigeerbaar en leesbaar te maken. Om een voorbeeld te geven van mijn cartografie-projecten: in een park breng ik het niet-zichtbare in kaart, het leven van wormen, schimmels, rhizomen, bacterien en algen onder de grond en onder het wateroppervlak. Of ik onderzoek een stadsdeel, verzamel daar verhalen van mensen, maak verschillende kaarten: een kleur-, een geur-kaart en een huiver-kaart, over dat waar je bang voor bent. Die verschillende ‘lagen’ vormen samen weer een nieuw beeld van het landschap. Daarbij werk ik interdisciplinair, met wetenschappers en met betrokkenen uit het gebied. De resultaten zijn meervoudig en afhankelijk van de aard van het gebied en de schaal van het project. Ze kunnen uiteenlopen van een complete atlas tot een installatie met video in de publieke ruimte, tekeningen, foto’s, een kaart om het gebied mee te betreden of een ‘theaterstuk’ waarin acteurs de resultaten presenteren. In een aantal gevallen vervul ik de rol van aanjager van stedelijke ontwikkeling Ik kijk naar verleden, gebruik en fysieke ervaringen van een plek. Mijn eigen waarnemingen in combinatie met de verhalen van anderen leiden tot een nieuw en gelaagd beeld. De kaarten tonen de rijkdom van een gebied die verder gaat dan een waarneming op het eerste gezicht, ik maak bijvoorbeeld een geur-kaart, een klank-kaart of een huiver-kaart. Met mijn projecten worden bestaande legenda's (het aantal aspecten dat je uit een kaart kunt aflezen) vergroot en daarmee open ik voor de kaartlezer de mogelijkheid om een gebied op andere manieren te ervaren. Met mijn kaart in de hand ontdek je tot dan toe verborgen bijzonderheden. Over het belang van zintuigelijke waarneming schrijft de fenomenoloog Merleau-Ponty in The World of Perception de idee dat de waarneming een fundamentele rol speelt in ons begrip van de wereld. Merleau-Ponty legt de nadruk op het lichaam als primair middel om de wereld te kennen, dit in tegenstelling tot de filosofische traditie die het bewustzijn als vertrekpunt van kennis aanneemt. Ook Proust schrijft daarover, in A la recherche du temps perdu, noemt hij smaak en geur de directe weg naar verborgen herinneringen. Door mensen te vragen naar zintuiglijke indrukken als geur, klank, tast, smaak en kleur van een gebied raken vooropgezette ideeën op de achtergrond en komen verhalen los. Die lokale kennis en herinneringen van bewoners en gebruikers (boeren, vissers, ondernemers) zijn voor mij van groot belang om de betekenis van plekken te achterhalen. Een concrete manier om de betekenis van de ervaringen van betrokkenen (bewoners, gebruikers) te achterhalen is de door mij ontwikkelde ‘tekenmachine’. De tekenmachine is een constructie waarbij een rol half-transparant papier over een door mij zeer vereenvoudigde kaart van het betreffende gebied getrokken wordt. Daarop kunnen mensen hun eigen ‘mental map’ tekenen. De tekenmachine reist mee naar alle plekken waar ik mijn onderzoeken doe, zoals onder andere de Waarderpolder in Haarlem, in m’n mobiele atelier-bus op Schouwen-Duiveland, het Amstelpark in Amsterdam en vorige zomer het Altaj gebied in Siberië.

Meer over Marjolijn Boterenbrood