Een eerlijke prijs voor de boer bestaat niet

De laatste tijd is er weer veel aandacht voor wat wordt genoemd ‘ een eerlijke prijs voor de boer’. Ook minister Schouten neemt deze term herhaaldelijk in de mond. Ook in een brief aan de Tweede Kamer heeft ze het over een eerlijke prijs voor de boer.

Maar een eerlijke prijs voor de boer bestaat niet! Een eerlijke prijs geldt voor alle partijen in de productieketen tot en met de consument. ‘Een eerlijke prijs voor de boer’ hoor je vooral als de prijzen voor de boer laag zijn, vaak door overproductie. Als de prijzen hoog zijn dan hoor je de agrarische sector niet over ‘een eerlijke prijs’. Terwijl als de prijzen hoog zijn, komt dat meestal door een slechte oogst bij boeren elders. Is er dan sprake van een oneerlijke prijs voor de consument?

Jammer dat boer en consument zo tegenover elkaar komen te staan. De één zijn pech is de ander zijn geluk. Hoe komen we uit deze impasse? Een oplossing is om boeren en consumenten meer met elkaar te verbinden. Dat kan op verschillende manieren.

Boerderijverkoop

Allereerst kan de boer zijn producten rechtstreekst aan de consument verkopen in een winkel op het erf of in een kraam langs de kant van de weg. Onlangs heb ik samen met collega’s een onderzoek gedaan naar de omzet van boerderijverkoop. Dat is niet mis! In 2018 komen we op een bedrag van 271 miljoen euro. Daar zitten bijvoorbeeld kersenkramen bij die in zes weken 100.000 euro omzet maken. Ook aardbeien en asperges worden voor een goede prijs verkocht.

Korte ketens

Het is niet altijd mogelijk om zelf je producten te gaan halen bij de boer. Dat geldt zeker voor horeca, ziekenhuizen en zorginstellingen. Daarvoor zijn korte ketens een uitkomst. Een regionaal samenwerkingsverband van producenten haalt bij de aangesloten bedrijven producten op en levert die bijvoorbeeld aan de horeca. In de regio Utrecht is dat Local2Local, op de Veluwe en in de IJsselvallei Boerenhart en in de regio Arnhem – Nijmegen Oregional. Samen met collega’s doe ik nu onderzoek naar de mogelijkheden voor een regionale korte keten in Flevoland. Welke lessen kunnen we leren van initiatieven die al een aantal jaar bezig zijn? Het blijkt belangrijk dat boeren zelf investeren in het samenwerkingsverband. Dat krijgt de korte keten meer slagkracht en voelen de deelnemers zich ook meer verbonden bij de keten.

Community Supported Agriculture

Tot nu toe hebben we het gehad over een verbinding tussen boer en consument via een min of meer rechtstreekse overdracht van het product. Maar kan de verbinding nog sterker? Ja, door consumenten te betrekken bij de productie op je bedrijf. Deze manier van landbouw heet Community Supported Agriculture (CSA). De Nieuwe Ronde in Wageningen is zo’n bedrijf. Je wordt daar lid en samen met de andere leden en de boer bepaal je wat er dat jaar aan groente en fruit geteeld wordt. Waar is behoefte aan? Kan dat op deze grond geteeld worden? Hoeveel arbeid vraagt dat? Wat mag het kosten? Dat zijn vragen waar je samen een antwoord op moet formuleren. Als boer sta je heel dicht bij je klanten en als afnemer zie je van dichtbij wat er allemaal bij komt kijken om de producten op jouw bord te krijgen. Je leeft mee met de seizoenen, met ziekten & plagen en of het te droog is of juist te nat.

Consumenten financieren boerderij

Bij CSA is vaak sprake van voorfinanciering. Consumenten betalen (een deel) vooraf. Daardoor hoeft de boer geen lening aan te gaan voor bijvoorbeeld het kopen van plantgoed of zaaizaad. Maar je kunt nog verder gaan door als consument een boerenbedrijf te financieren. Er zijn een aantal van deze zogenaamde alternatieve financieringsvormen, in een brochure hebben we ze op een rijtje gezet.

Eén van deze vormen is crowdfunding. Bij een viertal ondernemers in Nederland en Vlaanderen hebben we gekeken hoe ze dat voor elkaar hebben gekregen. Een nieuwe vorm van financiering is een zogenaamd bedrijfsgebonden grondfonds. Hierbij investeren een aantal particulieren in een fonds dat grond koopt voor een boerenbedrijf en dat vervolgens aan dat bedrijf op redelijke voorwaarden verpacht. De boer hoeft zo niet zelf tonnen te investeren in de aankoop van land maar hoeft ook niet elk jaar op zoek te gaan naar land dat verpacht wordt aan de hoogste bieder. Voor het Europese project Newbie heb ik deze vorm van financiering beschreven.

Geen verbinding meer

Tot slot: Heb je aan de ene kant van het spectrum de boer die produceert voor de wereldmarkt en geen enkele verbinding heeft met de consument, aan de andere kant zie je consumenten die geen verbinding meer wil maken met een producent maar het helemaal zelf gaan doen. Herenboeren is een concept waarbij een groep consumenten op een locatie zelf gaat boeren en een daarvoor gekwalificeerde werknemer in dienst neemt.

Een eerlijke prijs door verbinding boer en consument

Een eerlijke prijs voor zowel de producent als de consument komt tot stand door een (directe) verbinding te leggen tussen deze twee. De boer krijgt meer inzicht in de behoeften van de consument als het gaat om smaak en kwaliteit (zie ook mijn blogartikel hierover) maar ook over wensen op het gebied van milieu en dierenwelzijn. De consument krijgt inzicht in wat er allemaal komt kijken bij de productie van het voedsel. Een eerlijke prijs voor zowel de producent als de consument is in vergelijking met de gangbare prijs wat hoger bij overproductie en wat lager bij een slechte oogst. Er komt een stabielere prijs tot stand die een redelijk inkomen voor de boer garandeert en de consument komt niet voor vervelende verassingen te staan bij de dagelijkse boodschappen.