Hoe houden we ons hoofd koel in de hitte?
Door Sanda Lenzholzer
Extra sterfgevallen, problemen met bruggen, het spoor en energiecentrales: de hittegolven in de recente zomers hebben de alarmbel geluid. Ze zullen in de toekomst vaker voor komen door klimaatsverandering. Het stedelijk hitte-eiland versterkt het effect van hittegolven in bebouwde gebieden. De hitte beïnvloedt vervolgens gezondheid, gedrag en productiviteit van mensen. Onderzoek van Wageningen University & Research draagt bij aan oplossingen voor deze uitdagingen.
Wellicht heb je het zelf ervaren; je verlaat een stedelijk hitte-eiland.
Wellicht heb je het tijdens de recente hittegolf zelf ervaren. Je fietst de stad uit of door een park en plotseling voelt het veel koeler aan: je verlaat een stedelijk hitte-eiland. zo toonden metingen van de Wageningen University & Research (WUR) op een stralende zomerdag in Rotterdam een hitte-eiland van circa 8 graden Celsius aan extra warmte.
Het hitte-eiland ontstaat doordat overdag de zon het stadsoppervlak verwarmt. Steen, asfalt en beton nemen deze warmte beter op dan vegetatie. Ook industrie, gemotoriseerd verkeer en airconditioners van gebouwen verwarmen de stadslucht.’s Nachts komt die warmte van wegen en gebouwen weer vrij, waardoor de stad minder snel afkoelt dan het landelijk gebied. Juist in de avond als je het raam openzet om te proberen de opgewarmde slaapkamer te verkoelen, geven de opgewarmde stenen de opgeslagen warmte af. Daardoor kunnen veel mensen niet meer comfortabel slapen.
Groen in de tuin helpt te verkoelen. Groen zorgt voor schaduw waardoor het aardoppervlak minder opwarmt. Daarnaast verdampen de planten water, waardoor de lucht gekoeld wordt. In volgebouwde steden is er relatief weinig groene vegetatie, waardoor afkoeling door verdamping en schaduw door bomen klein is.
Effecten op mensen
Zomerse stadshitte heeft met name negatieve gevolgen. Uit analyses blijkt dat ziekenhuisopnames en sterfte onder de bevolking toenemen bij hogere temperaturen, vooral onder jonge kinderen, ouderen, en patiënten met hart- en vaatziektes. Dat kan voor Nederland oplopen tot 30 doden per week per extra graad Celsius. Een verhoogde stadstemperatuur leidt bovendien tot pieken in de energievraag voor airco’s, die op hun beurt weer opwarming veroorzaken. Ook neemt de menselijke arbeidsproductiviteit af. Het is stadsplanners en -besturen er dus alles aan gelegen hun steden koel, gezond en economisch vitaal te houden.
De hitte te lijf
Wageningen University & Research werkt samen met het Amsterdam Institute for Advanced Metropolitan Solutions (AMS Institute) aan verschillende manieren om de stadshitte te lijf te gaan.
Het begint hier bij het doen van waarnemingen. Onderzoekers gaan op zoek naar de hitte met geavanceerde meteorologische instrumenten en naar de gevolgen van de hitte via interviews met stadsbewoners. Met een uniek netwerk van weer-sensoren in Amsterdam, de Amsterdam Atmospheric Monitoring Supersite, leren ze welke wijken gevoelig zijn voor hitte. Ook zien ze hoe de hitte wordt beïnvloed door stedelijke morfologie, zoals de aanwezigheid van hoogbouw, parken en waterpartijen. In projecten over groen en water, zoals het Climate-responsive urban green en het Realcool project, wordt ontwerpend onderzocht hoe parken en straatgroen, evenals grachten en kanalen kunnen bijdragen aan het verkoelen van de stedelijke omgeving. Een slim ontwerp van parken, openbare ruimtes en waterlichamen kan zo opwarming van de omgeving voorkomen.
Weerbeleving
Het tweede middel dat soelaas biedt is een tijdige hitte-waarschuwing aan burgers. De in Wageningen ontwikkelde WeerbelevingsApp vertaalt een complexe weersverwachting naar hoe het weer ervaren zal worden, en of hittestress op komst is. Op een hete dag wordt een plek op het terras in de zon bijvoorbeeld al gauw als een stuk aangenamer ervaren als er een beetje wind staat.
Het derde Wageningse wapenfeit is de UrbanClimadApp die voor Amsterdam is ontwikkeld. Deze app geeft een diagnose van problemen en potenties op het gebied van stadsklimaat en presenteert ook locatiespecifieke adviezen voor de verbetering van het stadsklimaat. Zo worden bewoners zich bewust van de problematiek en krijgen ze handvatten aangereikt om zelf actie te ondernemen en hun stad koeler te maken.
Groene voordelen
Ook buiten Nederland worden metingen gedaan. Zo toonden Wageningse metingen in Zuid-Azië bijvoorbeeld aan dat sloppenwijken warmer zijn dan rijkere en groenere wijken. De meetgegevens worden gebruikt om relatief eenvoudige en betaalbare oplossingen voor de armere wijken te ontwerpen.
Het mag duidelijk zijn dat groene infrastructuur stadsbewoners veel voordelen biedt. Voor de lange termijn ontwikkelt WUR methodes voor klimaatadaptieve planning en ontwerpen, binnen een klimaatneutrale context. Daarbij worden ook andere bijdragen van groen voor de stad betrokken, zoals wateropvang en berging, kinderspeelplaatsen en plek voor sport, ontspanning en ontmoeting. En sinds enkele jaren brengt de groene ruimte de stadsmens in contact met de herkomst van voedsel. Veel burgers zijn betrokken bij kleine stadslandbouwinitiatieven.
Al met al biedt Wageningen University & Research een ruimgevulde gereedschapskist om de kwaliteit van het stadsleven en het klimaat van de stad te verbeteren, ook bij stedelijke hitte.
Stelling
We zijn benieuwd naar jouw mening en zouden het interessant vinden als je je keuze hieronder toelicht. We gaan hierover graag met je in gesprek. Of heb je een vraag? Die kun je natuurlijk ook stellen.
Doe mee aan wetenschappelijk onderzoek
Wageningen University & Research doet onderzoek naar problematiek van het stadsklimaat. Je kunt meedoen aan dit onderzoek door de UrbanClimadApp te downloaden via de App Store of via Google Play.
Metropolitan Solutions
In 2050 zal 70% van de mensheid in steden wonen. Daardoor worden vraagstukken rond duurzaamheid en kwaliteit van leven voor die steden steeds dringender. In sept-okt 2016 verschenen er 8 artikelen van Wageningen University & Research op nrc.nl over verschillende oplossingen voor deze uitdagingen. We werken daarbij o.a. aan hitte-eilanden, wateroverlast, voedselvoorziening, luchtkwaliteit, stadslandbouw, leefbaarheid maar ook beleidsplannen en de inrichting van steden. Kijk voor meer informatie over Wagenings onderzoek hiernaar op de themapagina Metropolitan Solutions.
Dit artikel is geschreven door verschillende wetenschappers van Wageningen University & Research, onder eindredactie van NRC.
Jazeker alle beetjes helpen. Maar zolang economische belangen voorop blijven staan kan een brave burger te weinig doen. Ik geef een voorbeeld, er zijn tal van kleine akties voor schone lucht in de stad. Wat doet de gemeente die laat grote cruiseschepen toe die waanzinnig vervuilen. Tja zo schiet het niet op maar deze boten brengen geld in het laatje!Zo regeert de economie in Amsterdam.
beste N. Aulman,
het is zeker niet goed hoe de gemeentes (niet) reageren.
Maar dat neemt niet weg dat we allemaal als stadsbewoners veel aan de verkoeling van de stad kunnen doen. Iedereen kan in de eigen woonomgeving ‘onttegelen’ en meer beplanting toepassen (groene gevels zijn hierbij een belangrijke optie). Als iedereen eerst eens op kleine schaal in de eigen woonomgeving begint dan komen we al een heel eind. En een ‘inactieve’ gemeente komt dan steeds meer in de situatie dat er iets uit te leggen valt.
Met tegengaan van luchtvervuiling door onder meer cruiseschepen is een begin gemaakt door internationaal verplicht stellen van gebruik van minder vervuilende scheepsbrandstof voor alle zeeschepen op o.a. de Noordzee. Burgers kunnen uiteraard op politici stemmen en nu al aan politici schrijven die ook luchtvervuiling door cruiseschepen en andere zeeschepen actief verder willen terugdringen. Naast voornoemde wettelijke maatregel komen nu bij zee- en binnenvaart ook andere technische ontwikkelingen op vrijwillige basis op gang om luchtvervuiling verder tegen te gaan. Enige sleepboten met hybride voortstuwing zijn in andere haven(s) al in bedrijf. Het is aan ons allen om nu op die politieke partijen te stemmen die toepassing van deze voortschrijdende technieken in de hele EU wettelijk verplicht willen stellen binnen een termijn van twee tot drie jaar, inclusief toepassing waterstof en brandstofcellen aan boord van zee- en binnenschepen.
Waterberging bij zware buien krijgt al ruimte in het landelijk gebied. Projecten als ‘Ruimte voor de rivier’ en ‘Tijdelijke waterberging in natuurgebieden of polders’ zijn daar voorbeelden van.
Woonwijken kunnen ook veel water bergen:
Naast een groene tuin ook bij iedere woning een regenton van 1000 liter water die gebruikt wordt als buffer om het water dan zelf te gebruiken of desnoods na enige tijd alsnog op de riolering lozen. Doel moet zijn dat bij hevige regenval in een woonwijk de eerste 1000 liter water per woning wordt gebufferd. Opgeteld heb je dan bij 500 woningen ook 500.000 liter water opgevangen. Vooral bij veel steen-tuinen zou je dat wel als extra eis mogen stellen.
De oplossing is simpel. Grote steden niet meer uitbreiding, niet meer bebouwen en bedrijven verplaatsen. Gevolg; minder fijnstof, minder vervuiling en betere lucht kwaliteit en minder opwarming.
beste P.B. Leussink,
dat is wellicht een beetje te simpel want de wereldwijde stedelijke groei valt moeilijk tegen te houden. Ik denk dat we toch rekening moeten houden met toenemende verstedelijking en de steden vooral veel beter moeten bouwen. In het opzicht van klimaatgericht ontwerp van steden is er nog heel veel te doen en deze uitdaging moet wereldwijd worden aangegaan.
Cyber commuters, thuis werken op computers, of in sateliet kantoren. Het verkeer, wegen, parkeerterreinen, grote gebouwen enz kunnen sterk verminderd worden. En inderdaad, alles zo groen mogelijk maken want dat houd de zaak koel em absorbeert veel CO2, het greenhouse gas.
Hallo Ronald Bosch,
dat zijn inderdaad goede ideeën die zowel klimaatmitigatie en adaptatie behelzen!
Laat in de steden minder gemotoriseerd verkeer toe,bouw meer transferium rond de steden en pendel met bussen die elektrisch voort bewegen.
Voor mensen die zich te voet moeilijk kunnen verplaatsen kleine elektrische auto ’s beschikbaar stellen,via een pas die betaald moet worden.Woon werk verkeer via een trein die over de steden zich voortbeweegt,via een rail.Maak het achter land weer toegankelijk voor groei en bloei,stop de verstening.Maak daken van gras,zorg voor veel meer water en tuinen in de stad en plant veel meer bomen en vooral betrek de bewoners hierbij,geef voorlichting vraag waar mensen gelukkig van worden in hun woonomgeving.
beste Hanneke,
jouw ideeën klinken nu nog een beetje als toekomstmuziek, maar zijn in principe heel realistisch. Blijf je goede ideeën uitdragen!
De steden groeien, het platteland loopt leeg. Globaal vormt dit een van de doodsteken voor moeder aarde. Tot de basis ervan is het feit dat de vervuiling niet gerelateerd wordt aan de stadsomvang en -inhoud. Een van de strategieën zou de meting zijn van vervuiling en om die dan te verrekenen per inwoner. Ook het wat breder afbakenen van dorpen zou schelen.
Zelfvoorziening plus meer harmonie en samenwerking in de dorpen. En misschien alle afval retour naar de bron: de super en andere middenstanders!
Beste Bud,
Zeker is het bevorderen en opnieuw leven inblazen van meer dorpse autarkische woonvormen een interessant concept. Desondanks zal de trek naar de steden toenemen. Veel jonge gezinnen kiezen inmiddels bewust voor het leven in de stad. En de stedelijke groei in de opkomende economieën is niet te stuiten en vormt een nog grotere uitdaging wat betreft verbetering van het stadsklimaat.
Natuurlijk moeten wij als burgers ook ons steentje bijdragen, maar de overheid heeft een grotere verantwoordelijkheid hierin.
Grappig: onttegelen: de gemeente Breda riep enige tijd geleden een aantal betrokken burgers op mee te denken en met nieuwe ideeen te komen. Daar zaten ook jongere kinderen bij en die kwamen o.a. met het onttegelen van (voor)tuinen. Niet alleen functioneel goed maar oogt ook veel leuker!
Beste Usha,
we kunnen de verantwoordelijkheid helaas niet alleen maar op de overheid schuiven. Wij allemaal maken met onze ingrepen in de stedelijke omgeving het stadsklimaat zelf en daar hebben dus ook bijvoorbeeld particuliere huiseigenaren heel veel steentjes bij te dragen. Juist het ‘onttegelen’ van tuinen is zo’n voorbeeld. En blijkbaar hebben de kinderen dat al heel goed door!
Auto’s de stad uit, groen de stad in. Alle parkeerplaatsen omwerken tot tuin of natuur. Parkeergarages worden stadsboerderijen.
Beste A. Cazemier,
dat zou leuk zijn als het zo makkelijk was met het oplossen van het issue ‘auto in de stad’. Er is zeker een trend naar minder autobezit van stedelingen en die zal tot op zekere hoogte ook doorzetten. Maar de behoefte naar comfortabele individuele transportmiddelen in de stad zullen wel blijven. Ik denk dat we meer in richting van een compromis met jouw ideeën moeten denken. We zouden serieus op zoek moeten gaan naar de onnodig versteende verkeersinfrastructuur en deze in groene ruimte omtoveren.
Al 20 jaar heb ik een groene gevel die zomers zorgt voor verkoeling, en stuifmeel leverd aan de mijn bijen, in de herfst een bonte kleurenpracht. Verder de boomspiegels beplant, en dit is door de overige buurtbewoners overgenomen.Zo kun je klein beginnen en dan zie je het als een (olievlek) door de buurt heen gaan.
beste Bob,
dit is inderdaad een heel voorbeeldig gedrag en we hopen dat de ‘groene olievlek’ zich verder uitspreidt!
Alle wereldproblemen kunnen we onder een noemer plaatsen.
Er zijn te veel mensen !
Helaas worden er ook in het stadsdeel waar ik woon en werk op sluipende wijze – er wordt in razend tempo gebouwd; de planning is er 50.000 woningen in de komende 9 jaar bij te bouwen – bomen gekapt. Als er als sprake is van hetplant dan zijn dit twijgjes van 8 cm dikte die pas na een jaar op de lege plek verschijnen.
Ook raken stadsparken en zelfs EHS natuurgebieden overbelast, beschadigd en verdwijnt de biodiversiteit door haar te bestemmen als festivalterreinen waar tien-duizenden bezoekers dansen en springen op de zachte veenweide bodem, die daardoor verdicht raakt. Overblijvende bomen en overige vegetatie hebben het daardoor zwaar, worden ziek en sterven door verstening en asfaltering en de daardoor ontstane verstorde waterhuishouding die zich uit in overmatige wateroverlast. We blijven als bewonersorganisaties bezwaar maken, maar men legt alle bezwaar naast zich neer.
beste Hans Olykan,
dat is inderdaad een lastige situatie en we moeten er nog veel beter over stdenbouw nadenken die dicht is en ook groen.
Maar voordat deze modellen zijn ontwikkeld duurt het ‘nog even’ en moeten we hopen dat geëngageerde groepen zoals jullie voet bij stuk houden!
Ik kan het aantal auto’s en het aantal toeristen in een stad niet terugdringen. Ik kan niemand dwingen een stadstuin aan te leggen. Het is te laat voor ” alle beetjes helpen”!!!! We zijn al te laat!De overheid moet auto vrije dagen inlassen en alles verzinnen om er voor te zorgen dat de burger de kant wordt opgeduwd naar een beter klimaat. De overheid moet ook zorgen voor de technologie van innovatie op dit gebied en het implementeren er van. De overheid moet waarschuwen en de burger veel meer erbij betrekken.!
beste Marie,
het is zeker een goed idee om het autogebruik terug te dingen. Maar het zal nauwelijks helpen om de stad te verkoelen. Het autogebruik heeft een minieme impact op de stedelijke hitte- eilanden, maar uiteraard wel een heel grote impact op luchtkwaliteit. Om de stad koel te houden moeten we zeker, net als u voor stelt, de overheid een belangrijke rol toeschrijven. Maar toch- we moeten ook met z’n allen hier iets aan doen.
beste mensen, net als kinderen op school alles met herhaling moeten leren, zo ook de volwassenen, taak van de overheid,plus de kleine massa zelf ondernemen. anders lukt het nooit!