Circulair gedrag is makkelijker als het wordt ondersteund door beleid

Geactualiseerd op 31 augustus 2022.

Ja, ik was er een van. Een van die mensen met als goed voornemen duurzamer te gaan leven. Afgelopen jaar had ik eens mijn persoonlijke earth overshoot day berekend en dat was schrikken. Dus heb ik op oudjaarsdag mijn goede voornemen gedeeld (“Als je maar niet te erg wordt”, riepen mijn kinderen).

Op 2 januari, de beste datum om je goede voornemen te starten, bestelde ik een ja/nee-sticker. Die sticker levert mij een makkelijke besparing van 33 kilo reclamefolders per jaar op. Dit zet mij aan het denken: waarom moet ik me eigenlijk extra inspannen om te besparen? Zou het niet mooi zijn als mensen die wél folders willen ontvangen een ja-ja-sticker moeten plakken? Zo zou niet-duurzaam leven een stapje extra energie kosten en niet andersom. De gemeente Amsterdam heeft dit gedaan en in plaats van 210.000 huishoudens ontvangen nu nog maar 80.000 Amsterdammers wekelijks dikke pakketten reclamefolders. Een mooie besparing toch? Waarom is dat nog niet ingevoerd in alle Nederlandse gemeenten?

We consumeren ons kapot

Bijkomend voordeel voor mij is dat ik minder hebberig word nu ik geen reclamefolders meer in mijn brievenbus krijg. Ik heb geen enkele behoefte meer om naar de drogist te rennen voor dat megavoordeelpack van twaalf tubes tandpasta of om in de supermarkt te gaan hamsteren. Maar hoewel de huidige lockdown én de ontbrekende folders mijn koopgedrag flink inperken, merk ik dat nadenken over consuminderen lastig is.

Gelukkig kan ik het pleidooi voor een verlichte consumptiedruk van Hans Dagevos erbij pakken. Volgens Hans consumeren we ons kapot. Door ons consumptiegedrag hebben we de grens van wat we ‘buitensporige consumptie’ vinden flink opgeschort en dragen we als mensheid zo enorm bij aan ‘de roekeloze overschrijding van ecologische grenzen’. Daar heeft hij een punt. Hoewel we het er in Europa over eens zijn dat de circulaire bio-economie de richting is die we moeten opgaan, lukt het ons nooit binnen de grenzen van onze mooie planeet te leven als we steeds maar meer blijven consumeren.

Willen we duurzamer leven, dan moeten we niet alleen al onze energie inzetten op het maken van circulaire producten, nadenken over waar we ons voedsel vandaan halen en hoe we energie kunnen besparen. We moeten óók onze onbegrensde consumptie begrenzen: minder spullen kopen, meer spullen delen, minder verre reizen maken en onszelf afvragen waarom we scheepscontainers vol goedkope spullen via lange vaarroutes naar hier laten komen.

Kringlooplandbouw is een goede basis

Nu denk ik hier met mijn goede voornemen over na en probeer ik duurzame keuzes te maken. Maar het is makkelijker als we dit met z’n allen gaan doen, ondersteund door duurzaam beleid. Dit betekent dus beleid dat zich niet alleen inzet voor een circulaire economie, maar dat we ons ook politiek en maatschappelijk inzetten voor beleidsinitiatieven en leefstijlen om consumptie te verminderen.

Nederland heeft al een goede basis hiervoor gelegd door kringlooplandbouw in te voeren. Want kringlooplandbouw is niet alleen het antwoord op de verduurzamingsopgave van de landbouw, maar ook op een palet aan andere uitdagingen. Zo versterkt het de positie van de boer in de keten, wordt het vertrouwen in voedselproductie hersteld, ontstaat er synergie tussen landbouw en biodiversiteit, draagt het bij aan klimaatadaptatie, gaat het voedselverspilling tegen, leidt het tot een lagere uitstoot van CO₂ en andere broeikasgassen, is het goed voor het dierenwelzijn en voorkomt het dat essentiële grondstoffen op raken (Termeer, 2019).

Bestaat er zoiets als ‘circulair gedrag’?

Wat nu als we het concept van kringlooplandbouw verder uitbreiden door het beperken van overconsumptie hieraan te koppelen – overconsumptie van voedsel, maar bijvoorbeeld ook van textiel? In het rapport Circulaire uitdagingen wordt die koppeling gemaakt. Een opvallende stelling uit het rapport: “het Nederlandse poldermodel is misschien niet de beste beleidsweg om de transitie naar een duurzame circulaire economie te maken”.

In het rapport besteden de auteurs ook aandacht aan de vraag of er zoiets als ‘circulair gedrag’ bestaat. Een eerste schets van dit begrip beschrijft dit als gedrag dat minder calculerend-controlerend en meer impulsief-innovatief is. Het is belangrijk genoeg om het begrip verder te verkennen, omdat het kan helpen het circulair gedrag inclusief ‘consuminderen’ van boeren, ketenpartijen en consumenten beleidsmatig te stimuleren en faciliteren. Misschien worden al die ongeadresseerde reclamefolders dan in heel Nederland alleen nog bezorgd bij mensen met een ja/ja-sticker op de brievenbus. En zo wordt het voor mij nog makkelijker om me aan mijn goede voornemen te houden.

Op het symposium Circling Back in november 2022 geeft WUR een overzicht van de resultaten van 4 jaar onderzoek. Meer dan 50 onderzoekers van alle WUR Science Groups werkten samen om nieuwe inzichten te verwerven op het gebied van een circulaire, biobased samenleving, ‘Connected Circularity’. In deze ondersteuning van de transitie naar een circulaire bio-economie waren vele belanghebbenden betrokken. Van kleine ondernemers op lokaal niveau tot systeempartners op mondiaal niveau. Er werd gewerkt met 4 zogenaamde ‘Flagships’ om zo inzichten en tools op het gebied van circulariteit in de praktijk te vertalen. Lees meer.

Opmerking: de rapporten en publicaties waarnaar ik verwijs zijn afkomstig uit het project Governance in transitions, onderdeel van het kennisbasisprogramma Circulair en klimaatneutraal van Wageningen University & Research.