Kansen voor bietenblad in kringlooplandbouw?
Door Pieter de Wolf
Een van de principes van kringlooplandbouw is dat dieren zoveel mogelijk worden gevoed met reststromen die niet geschikt zijn voor menselijke consumptie. De gedachte is dat hiermee geen concurrentie optreedt met voedselproductie. Een voorbeeld dat hierbij vaak genoemd wordt is het gebruik van bietenblad als veevoer. Dat klinkt logisch: vroeger werd bietenblad samen met bietenkoppen ingekuild en gebruikt als voer voor koeien (het kan dus blijkbaar), het gaat om grote hoeveelheden (ongeveer 80.000 ha suikerbieten à ongeveer 40 ton bietenblad per hectare), er zit relatief veel eiwit in (ongeveer 600 kg per hectare) en het blijft nu onbenut (!) op het land achter. Zonde toch? Echter, als ideeën erg aantrekkelijk lijken, maar toch niet worden toegepast, wordt er vaak iets over het hoofd gezien. Volgens mij is dat hier ook het geval en het is ook goed om deze zaken ook te benoemen.
Geschiktheid als veevoer
Dat bietenblad vroeger werd gevoerd aan koeien, is geen sterk argument: bietenblad is voor koeien geen ideaal veevoer, zeker voor het huidige hoogproductieve melkvee. De belangrijkste nadelen: bietenblad bevat vaak teveel grond, als het gevoerd wordt aan melkvee geeft het een bijsmaak aan melk en voor droge koeien is het calciumgehalte te hoog. Onbewerkt is bietenblad sowieso ongeschikt als veevoer voor andere dieren, zoals kippen en varkens.
Oogstplanning en bewaarbaarheid
Suikerbieten oogsten
De ruim 80.000 hectare suikerbieten wordt in ongeveer 2 à 3 maanden geoogst. Dat betekent dat er in een korte periode in theorie ongeveer 2.400.000 ton bietenblad beschikbaar komt, dat helaas bijzonder slecht bewaarbaar is. Het blad bestaat namelijk voor een heel groot deel uit water (ruim 90%). Kortom: de beschikbare hoeveelheid kan dus sowieso niet gebruikt worden om vers te voeren aan de Nederlandse rundveestapel. Bewaren is ook niet aantrekkelijk: in het verleden werd bietenblad weliswaar ingekuild (net als gras en snijmaïs), waardoor het wel geconserveerd wordt. Echter, dit gaat met grote verliezen gepaard (ongeveer 40% leksap!). Daarnaast verandert hierdoor de eiwitsamenstelling en neemt de voederwaarde fors af.
Verwerking tot veevoer is lastig en duur
Is direct verwerken van bietenblad tot veevoergrondstoffen (eiwit!) dan een optie? Nog los van de gevraagde capaciteit om in enkele maanden 2,4 miljoen ton te verwerken, blijkt bietenblad erg lastig te verwerken. De grootste uitdaging is om het eiwit, wat de belangrijkste veevoergrondstof is, er überhaupt uit te halen in een bruikbare vorm. Eenvoudige en goedkope technieken slagen hier niet goed in, terwijl meer complexe technologie veel te duur is voor een laagwaardige toepassing als veevoergrondstof. Het is daarom begrijpelijk dat de suikerindustrie met o.a. Wageningen University & Research (WUR) en TNO inzet op het winnen van hoogwaardige eiwitproducten uit bietenblad, en niet op de productie van veevoergrondstoffen.
Logistiek
Suikerbietenrooier (van Wikipedia)
Het slepen met een waterig product is sowieso erg onaantrekkelijk. Dat begint al op het perceel: de oogst van 80-120 ton suikerbieten (met 15-20% suiker) is al een forse aanslag op de bodemstructuur door de zware machines. Als er daarbovenop nog 40 ton bietenblad geoogst moet worden, worden machines nog zwaarder of er komt een extra machine bij, en er komt extra transport op het perceel om het blad af te voeren. Daarbovenop komen nog de kosten van het verdere proces van transport en verwerking van zo’n waterig product. Kortom: de logistiek rond oogst en verwerking is een kostbare bezigheid, die allemaal terugverdiend moet worden met de opbrengst van het bietenblad als veevoer.
Bietenblad als bron van organische stof en mineralen
Bietenblad wat op het land achterblijft, is een belangrijke bron van organische stof en mineralen voor de volgende teelt: bij de oogst blijft het blad op het land achter. Dat levert per hectare ongeveer 900 kg effectieve organische stof (EOS) op. Ter vergelijking: uien laten 300 kg EOS na, aardappelen 900 kg en tarwe (excl. stro) 1600 kg. Daarnaast bevat bietenblad veel mineralen: ongeveer 100-120 kg stikstof, 35 kg fosfaat en 185 kg kali. De stikstof gaat grotendeels verloren (via gasvormige verliezen), maar de fosfaat en kali komen wel beschikbaar voor de volgende teelt. Het is dus begrijpelijk dat akkerbouwers het bietenblad graag op het land achterlaten.
Mijn conclusie
In het kader van kringlooplandbouw is het wat mij betreft geen goed idee om bietenblad te promoten als veevoer(grondstof). Er zijn hele goede redenen waarom bietenblad niet als veevoer wordt gebruikt, vers of bewerkt. Er is al vaker onderzoek naar gedaan, ook in het kader van de biobased economy, en iedere keer is de conclusie hetzelfde. Wat mij betreft verdwijnt dit idee ook snel weer van de agenda, want het is het niet waard om er opnieuw tijd en geld aan te besteden.
Tenzij ik het helemaal verkeerd zie. Daarom: ik weet niet wie het idee weer op de agenda heeft gekregen, maar ik zou hem of haar willen vragen om te reageren op bovenstaande punten. Als ik overtuigd word van het tegendeel, beloof ik dat ik een nieuwe blog schrijf met mijn nieuwe inzichten. Als ik echter gelijk blijk te hebben, gun ik de ander de eer om dat in een blog te verwoorden…
Hier maakt de dierlijke schakel deel uit van de kringlooplandbouw, maar in de huidige situatie met het terugbrengen van het blad op het land is er toch ook sprake van kringlooplandbouw? Er komen alleen geen dieren aan te pas. Elke extra stap in de kringloop kost bovendien energie, dus is de huidige werkwijze zo gek nog niet en een goed voorbeeld van kringlooplandbouw.
Dag Bram,
dank voor je reactie. Je hebt op zich gelijk, door gewasresten op het land te laten is er inderdaad sprake van een korte biologische kringloop. Zoals ik al schreef in mijn blog is bietenblad een belangrijke bron van organische stof en mineralen voor de volgende teelt.
Anderzijds worden er nog wel steeds mineralen afgevoerd met de suikerbiet, die op één of andere manier weer aangevuld moeten worden via bemesting. Dan komen dieren en dierlijke mest toch weer in beeld. Overigens worden reststromen uit de suikerindustrie ook al op grote schaal gebruikt als veevoer.
groet,
Pieter
Dag Pieter,
Is bekend of het blad ook eetbaar is voor andere diersoorten, zoals varkens en kippen? (Ik neem aan dat inkuilen vooral voor koeien bedoeld was.) En voor de mens? Voor de rest lijkt hergebruik als meststof mij ook een prima circulair gebruik.
Dag Gert,
Bedankt voor je vraag. Ik kon weinig onderzoek vinden over de geschiktheid van bietenblad voor o.a. varkens en kippen, is ook niet mijn expertise. Als je daar meer van wil weten, zou ik een collega kunnen vragen van Wageningen Livestock Research.
Wat ik ooit heb begrepen is dat vers bietenblad in ieder geval ongeschikt is voor varkens. De experimenten in het project kleinschalige bioraffinage waren erop gericht om eiwit uit o.a. bietenblad te winnen. Dat eiwit is in principe wel geschikt om te voeren aan varkens (http://edepot.wur.nl/313485). Het gaat overigens niet alleen om voederwaarde van een product, maar ook om praktische toepasbaarheid in het stal/voersysteem. Daarnaast moet het product voor veehouders ook financieel interessant zijn ten opzichte van bestaande grondstoffen. Dat valt mogelijk ook niet mee. De strekking van mijn blog geldt vermoedelijk voor de meeste toepassingen van bietenblad: het is heel duur om iets met bietenblad te doen door het lage drogestofpercentage en de slechte bewaarbaarheid.
groet,
Pieter
Dag Pieter,
de gedachte om bietenblad af te voeren komt vanuit de denklijn van je collega Jaap Schöder die beredeneert dat die 120 kg stikstof in het grondwater verdwijnt. Maw er zou in de volgteelt ook rekening gehouden moeten worden met de bemesting uit het bietenblad. Nu is het een extraatje ten nadele van de grondwaterkwaliteit. Daarop voortbordurend komt dan het idee hoe kunnen we dit afvoeren met een verdienmodel. Waarvan jij terecht stelt dat dit verdienmodel er niet is. Ik denk dat je bij vroege oogst een vanggewas zou moeten telen , en bij de late oogst zal het verlies van nutriënten wel meevallen vanwege lage bodemtemperaturen of teel gras of graan als onderdeel van de nutriëntenoplossing.
Dag Jos, dank voor je reactie. Op pagina 27 van dit rapport https://edepot.wur.nl/378460 staat wat er met de stikstof uit bietenblad gebeurt. Samengevat: van de 120 kg N komt een klein deel beschikbaar voor het volgende gewas (In de adviesbasis bemesting wordt uitgegaan van 30 kg N, dus ongeveer 25%). Een klein deel komt via uitspoeling in het grondwater terecht (15-30%), het grootste deel gaat waarschijnlijk via gasvormige verliezen verloren.
Kortom: de uitspoelingsrisico’s van stikstof uit bietenblad lijken dus beperkt en zijn m.i. ook geen reden om bietenblad af te gaan voeren.
Beste Pieter, wordt het nu niet toch interessant i.v.m ammoniak emissies (pas/n2000) en N2O emissies (klimaat)? Bovendien vind ik 20 kg minder nitraat uitspoelen ook de moeite, als t zo moeilijk is om 50 mg te halen.
In het verleden ging het volgens mij om de bietenkoppen als je blad+kop ging voeren. Door verdere ontwikkelingen qua rooitechniek kun je nu het blad van de biet halen zonder de kop er af te halen en verdween ook het nut van het voeren omdat het voedingsrijke gedeelte, de bietenkop, er niet meer is.
Ik denk dat het idee van bietenblad gaan voeren als voorbeeld van kringlooplandbouw is bedacht door iemand die alleen wist dat het in het verleden wel gebeurde maar niet wist waarom toen wel en nu niet meer.