Onze nationale vogel, de grutto, heeft het moeilijk. Maatregelen om het dier te behouden blijven beperkt tot kleinere weidegebieden. Het zou helpen als ook het omringende landschap rijker aan natuur wordt. Wageningse wetenschappers kijken daarom hoe we boeren daar beter voor kunnen belonen en hoe landbouw kan samengaan met meer biodiversiteit, zoals bij bloemen- en kruidenrijk grasland. Want daar kunnen naast vee ook bodemdiertjes, insecten en weidevogels goed gedijen.
2020 was het slechtste jaar ooit voor de grutto. Dat hebben grutto-onderzoekers van de Rijksuniversiteit Groningen vastgesteld. Met de weidevogel die in 2016 werd verkozen tot nationale vogel van Nederland, gaat het al jaren achtereen slecht. En dat ondanks de gesubsidieerde beschermingsmaatregelen van verscheidene boeren, zoals nesten beschermen en pas na het broedseizoen maaien.
“ Boeren zijn de hoeders van het landschap. Wanneer we ze alleen betalen voor het voedsel dat ze produceren, doen we geen recht aan de cruciale rol die ze vervullen.”
Anne van Doorn, projectleider Natuurinclusieve landbouw
Deel deze quote:
“De laatste jaren zijn er wel maatregelen genomen om de grutto te behouden”, erkent Anne van Doorn, onderzoeker en projectleider Natuurinclusieve landbouw aan Wageningen University & Research. “Die blijven echter beperkt tot relatief kleine weidegebieden, terwijl het omringende landschap natuurarm is en vijandig voor weidevogels als de grutto. Daardoor zijn die maatregelen een druppel op een gloeiende plaat”, legt ze uit.
Engels raaigras
Weidevogels zoals de grutto houden van divers grasland: hoge en lage stukken, niet alleen gras, maar ook bloemen en kruiden. Daar komen insecten op af waar ze zich mee voeden en de kuikens kunnen zich er goed in verschuilen. Kruidenrijk grasland is ook goed voor het bodemleven, insecten en andere vogels. Maar veel melkveehouderijen hebben weilanden vol Engels raaigras. Het eiwitgehalte van deze grassoort is hoog en dankzij eiwitrijk voer produceren koeien meer melk. “Maar voor de biodiversiteit, dus de soortenrijkdom, in het gebied is zulk grasland niet goed. Bovendien lijkt kruidenrijk gras beter bestand te zijn tegen droogte”, zegt Van Doorn.
De grutto werd in 2016 verkozen tot nationale vogel van Nederland.
Bodemleven
Niet alleen voor de flora en fauna maar ook met het oog op klimaatverandering moet de natuur in onze landbouwgebieden weer rijker worden. “Een grotere biodiversiteit zorgt voor een robuuster landbouwsysteem dat beter bestand is tegen extreem weer, zoals droogte en hevige neerslag. In de landbouw waren we bijna vergeten dat de bodem een levend organisme is en dat een gezonde bodem meer water opneemt en vasthoudt. En dat komt goed van pas bij weersextremen”, licht Van Doorn toe.
Natuurlijke balans
“Inmiddels weten we dat we er niet komen wanneer enkele boeren een paar percelen reserveren voor kruidenrijk grasland. Eigenlijk moet de ecologische basiskwaliteit van het hele platteland omhoog, dat wil zeggen dat er meer planten- en diersoorten voorkomen zodat er weer een natuurlijke balans kan ontstaan. We moeten naar een robuust agrarisch ecosysteem toe waarin de mens en de grutto kunnen samenleven”, zegt de onderzoeker.
Gangbare boeren betrekken
Boeren worden nu betaald voor het voedsel dat ze produceren en mogelijk voor maatregelen die ze nemen om aan agrarisch natuurbeheer te doen. “Ze worden nauwelijks betaald om te zorgen voor de bodem, de plant- en diersoorten en het landschap. Of om de landbouw weerbaar te maken tegen de veranderingen door klimaatverandering.”
Een kruidenrijk grasland met grote variatie is waardevol voor het in stand houden van diverse diergroepen.
Akkerbouwbedrijven en melkveehouders die meer in samenhang met de natuur produceren, krijgen vaak wel een hogere prijs voor hun producten. Maar de vraag vanuit de markt is beperkt en het is de overgang die lastig is, benadrukt Van Doorn. Bovendien is het belangrijk dat juist ook gangbare boeren werken aan meer biodiversiteit en klimaatbestendige landbouw.
Eenduidig belonen
Om de boeren eenduidig te kunnen belonen voor bijdrage aan biodiversiteit, dragen Wageningse onderzoekers bij aan de ontwikkeling van een biodiversiteitsmonitor met indicatoren die meten of er goede condities voor biodiversiteit zijn. Daardoor kunnen boeren beter betaald krijgen voor hun bijdrage aan biodiversiteit. Nu is dat eigenlijk alleen via het agrarisch natuurbeheer vanuit de provincie geregeld.
“Het idee is dat de biodiversiteitsmonitor straks door verschillende beloningssystemen gebruikt gaat worden. Boeren kunnen dan ook voor hun bijdrage worden betaald door partijen als de water- en zuivelschappen en vanuit de landbouwsubsidies van de EU. Maar ook de Rabobank kan bijvoorbeeld rentekorting geven”, schetst Van Doorn. “Dat werkt voor boeren veel prettiger.”
Europees beleid
Vanuit het Europese landbouwbeleid na 2022 komen er belangrijke veranderingen, verwacht de onderzoeker. “De Europese Commissie is van plan om de lidstaten straks eerst hun doelen daarvoor te laten vaststellen. Voor Nederland staat biodiversiteit met stip bovenaan. Vervolgens moeten de lidstaten verantwoorden hoe ze, met het oog op hun prioriteiten, de landbouwsubsidies van de EU gaan inzetten.”
Houtwallen en strokenteelt
Voor de melkveehouderij is er al een biodiversiteitsmonitor ontwikkeld, door de Rabobank, Friesland Campina en het Wereldnatuurfonds. Een boer kan bijvoorbeeld veel kruidenrijk grasland hebben en veel landschapselementen zoals houtwallen, sloten en bomen. “Deze landschapselementen zijn een soort ecologische corridor, voor veel soorten is het daar goed toeven.”
Van Doorn en haar collega’s werken nu aan de indicatoren voor akkerbouwers. Goed voor de biodiversiteit zijn bijvoorbeeld strokenteelt en mengteelt, waarbij verschillende gewassen door elkaar worden geteeld.
Bij strokenteelt groeien boeren meerdere gewassen in stroken naast elkaar. Daarmee neemt de biodiversiteit toe en verspreiden ziektes zich bovendien minder snel.
Samen aanpakken
“Voor de biodiversiteitsmonitor hanteren we een integrale benadering”, onderstreept Van Doorn. Het is de bedoeling om kringlooplandbouw in Nederland te stimuleren en niet om problemen af te wentelen op andere landen. “Als een boer veel kruidenrijk grasland heeft maar zijn koeien voert met soja uit Brazilië, schiet je je doel voorbij. De discussies rond biodiversiteit, stikstof en klimaatverandering worden gezien als aparte dossiers, maar op het boerenerf komt het allemaal samen. Daarom moet je de vraagstukken in samenhang bekijken en aanpakken.”
Gezond met saladebuffet
De dierwetenschappers, ecologen en economen kijken eveneens naar de effecten op de bedrijfsvoering van boeren. Welke invloed hebben verschillende soorten kruidenrijk gras bijvoorbeeld op de biodiversiteit en op de melkproductie van de koe? En wat betekent dat voor de bedrijfskosten? Van Doorn: “Sommige boeren voeren hun koeien alleen een ‘saladebuffet’ van kruidenrijk gras en dat schijnt de gezondheid ten goede te komen. Dat soort dingen onderzoeken we ook.”
In pas gemaaid gras vinden kuikens weinig beschutting en zijn ze een makkelijke prooi voor roofdieren zoals vossen. In een goed functionerend ecosysteem met robuuste populaties van dieren vormt predatie geen probleem.
Hoeders van het landschap
Ook voor de grutto is het goed als agrarische bedrijfssystemen en het natuurlijke ecosysteem op elkaar worden afgestemd. “Nu wordt al snel naar roofdieren gewezen als het gaat om de teruggang van grutto’s. Maar in een goed functionerend ecosysteem met robuuste populaties van dieren zoals de grutto vormt predatie geen probleem”, verklaart Van Doorn. Een meer biodivers platteland leidt bovendien tot een stabielere voedselproductie. “Dat is veel houdbaarder dan maximale productie zonder oog voor de natuur. Boeren hebben veel land en zijn de hoeders van het landschap. Wanneer we ze alleen betalen voor het voedsel dat ze leveren, doen we geen recht aan de cruciale rol die ze vervullen.”
Online opening academisch jaar met ‘Grutto!’ Op maandagmiddag 31 augustus opent Wageningen University & Research het academisch jaar en deze opening vindt dit jaar online plaats vanwege de coronacrisis. Er is een preview van de natuurdocumentaire Grutto! van Ruben Smit Productions. De film speelt zich af in het leef-, trek- en broedgebied van de vogel, van Senegal via Portugal en Spanje tot Nederland. Cameraman Melchert Meijer zu Schlochtern zal de beelden toelichten.
Voorafgaand is er een welkomstwoord van Louise O. Fresco, voorzitter van de Raad van Bestuur van Wageningen University & Research. Zij zal reflecteren op de wijze waarop landbouw onze planeet heeft veranderd en op de uitdaging om een ecologische balans te vinden tussen natuur en agricultuur. Na de preview delen twee jonge wetenschappers hun visie hierop. De online opening academisch jaar is op 31 augustus van 15.15 tot 16.30 uur. Het is voor iedereen toegankelijk.
> Meer informatie over de opening academisch jaar
