Oosterwold: Een hybride tussen stad en platteland

Bij toeval belandde ik op dinsdagavond 21 januari bij het NPO programma Hier zijn de Van Rossems. Eén, Maarten, is bekend als jurylid van De slimste mens. Samen met broer en zus, ook historici, trok hij 2 dagen door Almere. Los van het leuk bedoelde gemopper op elkaar en Almere, geven ze toch een mooi beeld van deze stad. De stad die ruim 40 jaar geleden op de tekentafel is bedacht en vervolgens aan de kale, eigenlijk voor de landbouw bedoelde polder, is onttrokken. Het is in veel opzichten een bijzondere stad geworden. De Van Rossems gaan in op de unieke busbanen in de stad en de meerkernige opzet. Het waren trouwens de Wageningse ingenieurs van de Rijksdienst voor de IJsselmeer Polders (RIJP) die met die meerkernige opzet kwamen. Toentertijd was hier veel kritiek op, het was verspilling van ruimte. Almere was een anti-stad. De Van Rossems verlaten deze anti-stad zowaar positief. Maarten sluit af met de woorden dat Almere een leuk experiment is.

Oosterwold

Aan het einde van hun bezoek, kijken de Van Rossems ook even rond in de nieuwste wijk van Almere: Oosterwold. Oosterwold is een wijk tussen Almere en Zeewolde waar zelfbouw, zelforganisatie en zelfvoorziening centraal staan. De Van Rossems vinden het maar niks. Ze zijn niet de enige die iets van Oosterwold vinden, de nieuwe wijk mag zich verheugen in ruime belangstelling, ook van de media. De aandacht van de media gaat steevast uit naar de zelfbouw en zelforganisatie in Oosterwold. Maar als je met wat meer afstand naar Oosterwold kijkt dan zie je hier een voor Nederland unieke transformatie in de ruimtelijke ordening tot stand komen. Tussen Almere en Zeewolde versmelten stad en platteland tot een nieuw hybride tussenland. Dit tussenland breekt met de strikte scheiding tussen stad en platteland, dat juist een handelsmerk is van de Nederlandse ruimtelijke ordening.

Tussenland

Ik schrijf samen met collega Hans Dagevos over tussenland Oosterwold in het laatste nummer van Landwerk (2018#4). Wij laten zien dat het niet vreemd is dat hier een tussenland ontstaat. Oosterwold lag in feite al besloten in het jarenzeventigontwerp van Almere. Het oorspronkelijk vijfde stadsdeel aan de oostkant van de stad, dat letterlijk op de grens van metropoolregio Amsterdam en de landelijke polder lag, zou een land-stedelijk karakter krijgen met een lage woningdichtheid, veel groen en ruimte voor alternatieve woonvormen. En ja, er was zelfs ruimte voor alternatieve vormen van landbouw. Dit idee verstofte echter in de no-nonsense jaren tachtig en negentig. De stad heeft het dan te druk met huizen bouwen in de andere stadsdelen. Plannen om ook Almere aan de oostkant vol te bouwen liggen klaar. Totdat Almere begin jaren 2000, de stad heeft dan 150.000 inwoners, gevraagd wordt zich voor te bereiden op een tweede groeispurt.

Almere 2.0

Voor het toenmalige bestuur van de stad, onder leiding van wethouder Adri Duivensteijn, is deze vraag over de toekomst van de stad de reden om eens kritisch te reflecteren: waarvandaan, waarheen en waarvoor. Deze reflectie leidt uiteindelijk tot de Concept Structuurvisie Almere 2.0 in 2009. Almere 2.0 grijpt deels terug op het fundament van de stad: de meerkernige opzet waarin stad en buitenruimte complementair zijn. Voor de oostkant van de stad rijpen ondertussen de gedachten voor de wijk Oosterwold. De planners en ontwerpers gaan nog een stap verder. Ze willen stad en landbouw in één wijk samenvoegen. Stadslandbouw ondersteunt de visie om een zelfvoorzienende en zelforganiserende wijk te ontwikkelen.

In 2013 gaan de Raden van Zeewolde en Almere akkoord met de Structuurvisie voor Oosterwold. Hierin staan de 10 basis ontwikkelregels voor de wijk. Eén ervan zegt dat minimaal 50% van Oosterwold gereserveerd is voor stadslandbouw. In de praktijk komt dat er op neer dat eenieder die daar gaat wonen de helft van zijn perceel voor voedselproductie moet reserveren. De stedeling wordt boer en de boer wordt stedeling in Oosterwold. En in zekere zin herhaalt de geschiedenis zich. Bij de planning van de stadslandbouw in Oosterwold waren wederom Wageningse ingenieurs betrokken. Ik was er één van.

Met Oosterwold zet Almere het ‘leuke experiment’, zoals Maarten van Rossem de stad noemt, voort! En hoe dit experiment met tussenland Oosterwold gaat uitpakken zal de tijd leren. Even een jaar of 40 de tijd nemen.