Veen verwondert

De uitstoot van broeikasgassen uit veengronden vormt 2 tot 3% van de totale uitstoot in Nederland. Dat aandeel valt niet te negeren en daarom richten beleidsmakers hun aandacht óók op veen. Gaan we het verdroogde veen massaal vernatten? Begin 2024 komen we met alle veenonderzoekers van Wageningen University & Research bij elkaar: experts op het gebied van de bodem, ecologie, landschap, natuur, cultuurhistorie en economie. Om samen te werken aan écht grootschalige oplossingen voor de lange termijn.

Over veen is minder bekend dan over andere soorten bodem, durf ik wel te stellen. Het is de enige bodem die vrijwel volledig uit levend of dood organisch materiaal bestaat. Dat maakt dat veen overal anders is. Wat veengebieden wel gemeen hebben: ze hebben een lang verleden van opbouw en een korte geschiedenis van afbraak.

Veen verwondert ons als WUR-wetenschappers. Het beweegt en werkt als een spons. Veenlijken spreken tot de verbeelding. Veenlandschap is bepalend voor een groot deel van Nederland. Denk aan de veenweidegebieden, de veenkoloniën, de beekdalen van de zandgebieden en het hoogveen. In het verleden was er meer veen, maar door afgraving en ontwatering zijn veel uitgestrekte veengebieden verdwenen. In de veengebieden vinden we natuur en landbouw en wordt er gewoond en gerecreëerd.

Afbraak en bodemdaling gaan door

Bij de ontginning van veengronden werd de grondwaterstand verlaagd. Het veen ging inklinken, krimpen en werd afgebroken door micro-organismen (oxideren). Als gevolg daarvan daalt de bodem. De sterkste bodemdaling is opgetreden in de 20e eeuw door efficiëntere ontwatering, wat nodig was om veengebieden geschikt te maken en houden voor landbouw. Bij de afbraak van veen komen broeikasgassen vrij (koolstofdioxide (CO₂), methaan (CH₄) en lachgas (N₂O)). Waterschappen hebben inmiddels beleid om de grondwaterstanden niet verder te verlagen, maar het proces van afbraak en bodemdaling gaan ook nu nog door.

De Alde Faenen, een uitgestrekt laagveengebied in Friesland (foto: Guido Bakema)

Om veen te behouden en uitstoot van broeikasgassen tegen te gaan is het zaak dat het veen niet verder kan oxideren. Dit kan onder andere door de grondwaterstand te verhogen. Daar is al best veel onderzoek naar gedaan en WUR-wetenschappers speelden hier vaak een rol in. Vernatten blijkt best succesvol, zodat waterschappen er ook volop mee verder experimenten. Het is heel interessant om te volgen hoe dat uitpakt en ook eventuele neveneffecten beter te begrijpen.

Het probleem én de oplossingen van alle kanten bekijken

Want precies dat is de komende tijd de rol van het onderzoek naar veen: een wetenschappelijke basis aanleggen voor grootschalige oplossingen. Eerder was het onderzoek naar veen meer praktisch gericht. Nu proberen we alle kennis over veen samen te brengen. We moeten echt voorkomen dat we nu opschalen en over twintig jaar zeggen: dit was toch niet zo handig. Door verhoging van de grondwaterstand in het veen kan bijvoorbeeld ook juist extra emissie van lachgas en methaan plaatsvinden. Waar en wanneer gebeurt dat en hoe ver kun je de grondwaterstand dan wél verhogen zonder dit soort ongewenste neveneffecten?

Juist als we toe willen naar grootschalige oplossingen voor veengebieden in Nederland, moeten we probleem én oplossingen van alle kanten bekijken. Hoe zorgen we dat het water overal komt in een veengebied? Waar halen we dat water vandaan? Hoe voorkomen we extra emissies? Hoe ziet het landschap er straks uit? Wat vinden weidevogels van nattere grond? En wat kunnen we leren van de geschiedenis van het veen, die in de bodem ligt opgeslagen?

Het Bollenveen in Drenthe (foto: Roy van Beek)

Elkaars onderzoek versterken

En zo stapelen de vragen zich op, als veenlagen. Dat is niet omdat we nog niets weten over veen. We weten al ontzettend veel, maar met de écht grootschalige oplossingen voor de lange termijn zijn we pas net begonnen. Begin volgend jaar komen we met alle veenonderzoekers van WUR bij elkaar: experts op het gebied van de bodem, ecologie, landschap, natuur, cultuurhistorie en economie. We gaan elkaars onderzoek verder versterken, meer verbindingen zoeken. We zijn in beweging, ook weer net zoals veen altijd beweegt, onder je voeten en in de loop van de tijd. Veen blijft verwonderen.

Lees meer:

• Blog: Onze bodem, onze basis

Leadfoto: het Wooldse Veen, in de Achterhoek (foto: Roy van Beek)