Stress en burn-out bij studenten is op dit moment volop in het nieuws. Terecht, want het is ook echt een probleem dat kinderen, scholieren en studenten met zoveel stress kampen. Overkomt het uw studerende kind? Dan is het in elk geval goed dat u weet wat u voor uw kind kunt doen.
Stress en burn-out bij studenten volgens een vader en studentencoach
Bavo Hopman heeft een artikel geschreven over stress en burn-out bij studenten. Bavo is studentencoach en vader van twee afgestudeerde kinderen en een promovenda (= iemand die na een universitaire studie promoveert). Wilt u als ouder, of als professional, uw ervaringen delen op dit blog? U bent van harte welkom.
Stress en burn-out bij studenten? Blijven ademhalen!
‘De berichten over stress en burn-out bij studenten buitelen over elkaar heen. Met een deel van de studenten gaat het niet goed. Onderzoek laat zien dat een stapeling van factoren zorgt voor overdruk, die niet altijd tijdig gesignaleerd wordt. Dat kan leiden tot nare situaties. Daarom is er een gezamenlijk Actieplan Studentenwelzijn van het Netwerk Studentenwelzijn. “We moeten erkennen dat het probleem echt is”, zegt Jolien Dopmeijer, onderzoekster van Windesheim.’
Vreemde gewaarwording voor ouders
‘Voor ouders kan dit probleem een vreemde gewaarwording zijn. Veel ouders hebben juist mooie herinneringen aan de eigen studietijd: eindelijk op eigen benen staan, veel vrijheid ervaren, lekker leven op een studiebeurs, de bloemetjes buiten zetten, en af en toe ook nog studeren. Computers (internet) en social media bestonden niet of nauwelijks. Je mocht de tijd nemen die je nodig had, en voor een bestuursfunctie kreeg je een jaar studie-uitstel. Nou ja, misschien wat overdreven, maar die teneur hoor ik veel.’
Schrikken
‘Ook hoor ik wel dat ouders schrikken, omdat ze niet voldoende of te laat in de gaten hadden dat zoon of dochter het moeilijk had. Stress en burn-out bij studenten wordt door ouders niet altijd gezien. Sommige studenten willen ook niet dat hun ouders weten dat ze het moeilijk hebben of hebben gewoon geen goed contact. Ouders kunnen zich dan schuldig voelen: “hebben we iets verkeerd gedaan of hebben we iets gemist?” Dat hoeft helemaal niet zo te zijn. Opvoeding vormt ons en geeft richting aan ons gedrag, maar het zijn niet alleen de ouders die de opvoeding bepalen: “it takes a village to raise a child”. Het probleem beperkt zich niet alleen tot studenten, maar manifesteert zich veel breder. Er is sprake van een collectieve tempoversnelling. Het is een teken des tijds, dat in de hele samenleving zichtbaar is en tot uitdrukking komt in stress.’
Stress en burn-out bij studenten… Prikkels
‘Goedbeschouwd stonden al onze zintuigen net zo wagenwijd open als die van onze kinderen, alleen kwamen er veel minder prikkels binnen en was er minder prestatiedruk. Als je dat vergelijkt met de stapeling van factoren die tegenwoordig tot stress en burn-out leiden, dan wordt wel duidelijk dat de vroegere vrijheid en experimenteerruimte vervangen is door studiedruk van buiten af (nominaal afstuderen) of vanuit de hoge verwachtingen van studenten zelf. Ze worden opgejaagd en jagen zichzelf op. Het zijn andere tijden: “the times they are a-changin” (Bob Dylan, 1964).’
Stress en burn-out bij studenten
‘Stress is een hoogst subjectief verschijnsel zonder eenduidige definitie. Over het algemeen wordt het gezien als een onbalans tussen eisen en mogelijkheden, een lichamelijke reactie op prikkels. Die prikkels komen via de zintuigen in onze hersenen en zetten ons aan tot actie. Ons hart gaat sneller slaan, onze ademhaling gaat omhoog, de bloeddruk stijgt, het bloed gaat naar onze spieren, adrenaline en cortisol sturen ons gedrag, enzovoort. Daarin zijn we hetzelfde als andere zoogdieren; bij stress komen we in actie. Dat heeft altijd goed gewerkt en werkt nog steeds zo. Maar als de dreiging voorbij is moeten we weer ontspannen, slapen, rusten.’
Overprikkeling en overactivering
‘Bij veel studenten zien we dat overprikkeling en overactivering (gaspedaal / sympathische zenuwen) onvoldoende gecompenseerd wordt door ontspanning (rempedaal / parasympatische zenuwen). Ze krijgen te veel informatie binnen, hebben te hoge verwachtingen, raken het contact met zichzelf kwijt, worden onzeker en kunnen zich niet ontspannen. De mismatch leidt tot piekeren, isolement, emotionele problemen, slaapproblemen, middelengebruik, een ongezond leefpatroon en overbelasting. Op den duur kunnen ze helemaal niet meer ontspannen: de natuurlijke ontspanningsrespons raakt defect. Er zijn dus dingen te doen op het niveau van de samenleving, de onderwijsinstelling, studenten en ouders. Ik beperk me hier tot de mogelijkheden voor studenten en ouders.’
Stress reduceren
‘De werkzame bestanddelen om stress te reduceren en de balans te herstellen zijn simpel maar nooit gemakkelijk. Er komt geen hocus pocus bij kijken, maar het is moeilijk om de vinger op de zere plek te leggen, vaste gedragspatronen te veranderen, verslavende gewoontes bij te sturen en druk van buitenaf te weerstaan. ‘Rust-reinheid-regelmaat’ is nu eenmaal niet makkelijk in te passen in het studentenleven van vandaag. Toch zijn de basisingrediënten om stress te verminderen, balans te herstellen en veerkracht te vergroten deels geënt op een gezonde leefstijl met voldoende ontspanning en rust. Ik noem een paar voorbeelden (indicatief):’
Voorbeelden om stress te verminderen
- het wegnemen van overprikkeling door het reduceren van schermtijd (laptop, internet, smartphone, tv) en het uitschakelen van apps, piepjes en pushberichten;
- met één ding tegelijk bezig zijn (exit multitasking, welcome focus) en inspanning en ontspanning afwisselen;
- het herstellen van het contact met je lichaam en de natuur (bewegen, buiten spelen, muziek), en traag verplaatsen (lopen, fietsen; sporten);
- de verbondenheid met het sociale steunsysteem (quality time met voor vrienden en familie);
- diep en langzaam ademhalen (mindfulness, dagelijkse ademhalingsoefeningen);
- het beperken van middelengebruik (alcohol, drugs en pillen) en gezond eten en drinken.
Stress en burn-out bij studenten… Gedragsverandering
‘Voor deze gedragsverandering heb je dus niet altijd een psycholoog nodig, zeker niet in de preventieve fase. Studeren is tegenwoordig een vorm van topsport. Maar topsporters gaan na de training slapen, rusten en eten. Het lichaam komt tot rust en herstelt de balans. Dus hoewel spanning via ons brein binnensluipt moet de ontspanning waardoor we veerkracht en vitaliteit bereiken uit het lichaam komen. Als we regelmatig ontspannen, bijvoorbeeld door rustig en diep ademhalen, dan herstelt de ontspanningsrespons en de hormoonhuishouding. Er is solide bewijs van de duurzaam helende werking van geprotocolleerde ademhalingsoefeningen in combinatie met gezond bewegen.’
Studenten moeten vooral ook onderling praten over studiestress. Samen afspraken maken over gezonder leven kan helpen.
Als groep denken aan gezondheid en welzijn
‘Als een groep studenten zijn eigen gezondheid en welzijn voorop stelt, dan kan deze groep via onderlinge erkenning, support en stimulans heel ver komen met gezonde gedragsalternatieven. Ze kunnen de basisingrediënten toepassen en focussen op ontspanning, veerkracht en balans. De grap is ook nog dat ontspannen en veerkrachtige studenten beter presteren. De moeilijkheid is vaak dat studenten hun leefpatroon (nog) niet als verslavend of ziekmakend ervaren, dat komt pas als ze over de rand vallen. Ouders kunnen hieraan belangrijk bijdragen door goed contact te houden, van een afstandje steunende belangstelling en betrokkenheid te tonen, en reële problemen te signaleren en erkennen. (lees het artikel over stress voorkomen)’
Structurele oorzaken stress en burn-out bij studenten
‘De samenleving en de universiteiten en hogescholen hebben iets te doen om de structurele oorzaken van studiedruk en overbelasting weg te nemen. Ondertussen kunnen studenten en ouders veel bijdragen aan de veerkracht en weerbaarheid van studenten in deze tijd. Wat helpt is als ouders hierbij vanuit ontspanning en liefdevolle aandacht acteren, want het gaat om de lange adem en niet om paniekvoetbal.‘
Bavo Hopman
Wat kunt u als ouder doen?
In eerdere artikelen hebben we tips gegeven voor ouders over stress en burn-out bij studenten en studiekiezers. Die zet ik nog even op een rijtje:
- Houd contact met uw kind. Vindt uw kind het prettig als u ook eens bij hem of haar op bezoek komt? Doe dat dan vooral, maar nooit onaangekondigd
- Kijk naar uw kind. Zie hij er verzorgd uit? Lijkt hij actief en gezond? Of maakt uw kind een apathische indruk? Dan is het tijd hier eens over te praten
- Gun uw kind rust. Is het echt zo erg als er eens een tentamen wordt gemist? Als het eerste studiejaar over moet? Als de studie een jaartje uitloopt?
- Besef dat uw kind volwassen is en zelf de weg naar de ‘hulptroepen‘ op de universiteit of hogeschool moet gaan. U kunt wel helpen met de weg te vinden.
- Verdiep u in de functie van de studieadviseur, de studentendecaan, de studentenpsycholoog. Deze mensen zijn er om de student te ondersteunen
- Laat uw kind zien dat tegenvallers bij het leven horen. Praat ook over wat er in uw leven minder goed is gegaan en wat u daarvan geleerd hebt
- Wat maakt je vitaal? Leeft u ook zo gezond en vitaal mogelijk?
- Maar vooral… laat zien dat u van uw kind houdt zoals hij is.
Lees een eerder artikel over stress bij studiekeuze en studeren.