Het is de bodem…

Er zijn talloze dagelijkse handelingen waar we nauwelijks bij stilstaan. We trekken ’s ochtends de deur achter ons dicht, eten groenten, drinken een glas water en gaan met de auto naar ons werk. Heeft u zich wel eens afgevraagd wat er aan de basis van al deze handelingen ligt? Geen idee? Het is de bodem.

De bodem is een uniek levend ecosysteem dat al deze geweldige diensten levert. De bodem vormt als het ware de ‘grond’ onder onze natuurlijke en stedelijke ecosystemen. Een ‘fundering’ die water opslaat en filtert, de grondstoffen levert voor de productie van voedsel en brandstof, CO2 opslaat en de natuurlijke recycling van afvalstromen mogelijk maakt. We kunnen wel stellen dat de bodem de basis van onze economie – en letterlijk de basis van ons leven – is. Gezonde bodems zijn hét antwoord op de wereldwijde uitdagingen die in de 17 Duurzame Ontwikkelingsdoelen (Sustainable Development Goals/ SDG’s) van de VN zijn uiteengezet.

De bodem is de drijvende kracht achter de realisatie van deze doelen.

Tot op heden hebben 193 landen zich achter deze SDG’s geschaard, vaak met een reeks verwante initiatieven. Het “4/1000 Initiative, Soils for Food Security and Climate” moet er bijvoorbeeld voor zorgen dat ook de landbouw zijn steentje bijdraagt in de strijd tegen klimaatverandering. Het ‘VN Decennium voor Biodiversiteit’ dient ter ondersteuning en bevordering van de implementatie van het Strategische Plan voor Biodiversiteit om zo het verlies aan biodiversiteit gevoelig terug te dringen. En in 2017 bereikte het partnerschap voor 100 miljoen bomen zijn doel met de aanplant van 100 miljoen bomen in 150 landen.

Er bestaan tal van duurzaamheidsinitiatieven, en elk van deze initiatieven doet een beroep op de diensten die de bodem levert. Eén ding is duidelijk: om de duurzaamheidsdoelen van de VN te verwezenlijken zullen we met heel andere ogen moeten kijken naar onderwerpen als biodiversiteit, klimaat, voedsel, energie en de economie. Het realiseren van deze ambities via afzonderlijke acties vergt echter meer land dan beschikbaar is en legt te veel druk op de bodems die wel tot onze beschikking staan. Daarom moet een multifunctioneel gebruik van bodem en land het startpunt zijn van alle stappen die nodig zijn om de SDG’s te bereiken.

Multifunctioneel gebruik van de bodem vormt daarmee de basis van alle acties die voor deze doelen uitgevoerd moeten worden.

Welke acties moeten we nemen vóór 2030, het jaar waarin de duurzaamheidsdoelen gerealiseerd moeten zijn? Om te beginnen moeten we ons realiseren dat we niet helemaal bij het begin hoeven te beginnen. In 2012 is bijvoorbeeld al het Global Soil Partnership opgericht. Dit partnerschap heeft als mandaat het beheer van de beperkte bodemrijkdommen op onze planeet te verbeteren om zo productieve landbouwgronden voor een wereldwijde voedselzekerheid te garanderen en andere essentiële ecosysteemdiensten te kunnen ondersteunen. En in 2015 onderstreepte de Wageningen Soil Conference het belang van bodems en bodemwetenschappen voor het realiseren van de Duurzame Ontwikkelingsdoelen. De wetenschappelijke gemeenschap maakte daarop haast met het vaststellen van bodemgebaseerde oplossingen waarmee de doelen behaald konden worden (paper van 2015). Zoals het WSC2017 al liet zien, loopt dit onderzoek nog (excerptenboek van 2017).

Morrien et al (2017) ontdekten dat tijdens het herstel van braakgronden een verandering in de samenstelling van het bodemleven ervoor zorgt dat koolstof efficiënter wordt opgenomen. Dit betekent dat de efficiëntie van de nutriëntenkringloop en koolstofopname tijdens natuurherstel wordt verhoogd door verandering en/of activiteit van de samenstelling van het bodemleven. Dit inzicht kan een grote rol gaan spelen in een nieuwe aanpak van landbeheer. Uit onderzoek door Keesstra et al. (2018) bleek dat een aanpak met oplossingen op natuurbasis leidt tot bodemvegetatie-oplossingen binnen landbeheer die de bodem gezonder maken en de ecosysteemdiensten in waterreserves kan herstellen.

Door kennis over de bodem in de praktijk te brengen heeft SoilCares een draagbare, gebruiksvriendelijke en snelle scanner ontwikkeld die, op basis van plaatselijke omstandigheden en de voorkeuren van boeren, ter plekke bemestingsregimes op maat kan aanbevelen. Deze aanbevelingen zijn in 2017 massaal door Keniaanse boeren overgenomen. Daarmee kunnen we veilig aannemen dat lokaal aangepaste bemestingsaanbevelingen ervoor kunnen zorgen dat de dalende vruchtbaarheid van de bodem een halt kan worden toegeroepen en ten goede kan worden gekeerd. Deze nieuwe inzichten in het functioneren van de bodem bieden perspectieven om de bodemconditie wereldwijd te verbeteren. En dit is hard nodig, omdat de bodem in optimale conditie moet verkeren om te kunnen functioneren.

Om alle diensten te kunnen leveren, moet de bodem op olympisch topniveau presteren.

Niet alleen binnen de wetenschap is het belang van een gezonde bodem doorgedrongen. In navolging van de slogan ‘think global, act local’ zijn er tal van lokale initiatieven opgestart. Deze initiatieven zien een gezonde bodem als de basis voor lokale voedselproductie, een gezonde omgeving of een potentiële bron voor koolstofopslag. In Nederland is bijvoorbeeld LTO Noord zeer actief bezig met het bevorderen van gezonde bodems. Zij hebben een reeks projecten opgezet (Nederlandstalige informatie beschikbaar) om duurzaam bodembeheer te stimuleren, waarbij boeren samenwerken met wetenschappers en regionale beleidsmakers. Maar de initiatieven van LTO Noord zijn inmiddels het lokale niveau ontstegen. Er is ook een ‘watercaravan’ ingericht met als overkoepelend doel ervaringen met en kennis over deze projecten uit te wisselen. Hiermee willen ze niet alleen de deelnemers aan het project bereiken, maar ook de impact laten zien aan belanghebbenden op regionaal en nationaal niveau, zoals beleidsmakers en managers van waterschappen. En dit kan in ontwikkelingslanden ook. Via de PIP-aanpak is het PAPAB-project in Burundi er bijvoorbeeld in geslaagd de toepassing van duurzame bodembeheerpraktijken te verhogen en daarmee de voedselzekerheid en het bestaan van 33.000 boerengezinnen te verbeteren. Deze initiatieven vormen een geweldig voorbeeld van de manier waarop kennis van de bodem, beschikbare praktische oplossingen en samenwerking tussen wetenschappers, lokale bevolking, autoriteiten en NGO’s op lokaal niveau een grote bijdrage kunnen leveren aan de SDG’s. En deze initiatieven zijn bovendien uitermate geschikt voor opschaling.

Met wetenschappelijke ondersteuning kunnen lokale initiatieven een grote bijdrage leveren aan de SDG’s.

Lokaal ontwikkelde bodemtechnologieën, die mede tot doel hebben het bestaan van boeren te verbeteren, kunnen ook succesvol worden opgeschaald. Het CASCAPE-project vormt hiervan het bewijs. In Zuid-Ethiopië heeft CASCAPE de oogst van brouwgerst (meer dan) verdubbeld dankzij de introductie van nieuwe variëteiten en bodemspecifieke bemestingsregimes. CASCAPE heeft ook lokale coöperaties geholpen bij rechtstreekse onderhandelingen met de brouwerijen. Dankzij deze onderhandelingen krijgen boeren nu tweemaal zoveel voor hun gerst. Deze viervoudige stijging in inkomsten heeft een ware brouwgerstrevolutie ontketend, waarbij vorig jaar alleen al 17.125 boeren in 10 districten zijn overgestapt op brouwgerst. De gemiddelde boer verdiende €300 met een gemiddeld stuk land van 0,25 vierkante kilometer. Voor een kleine Ethiopische boer is dit een enorm bedrag. Het grote succes van CASCAPE is het gevolg van de bottom-up aanpak waarbij succesvolle lokale oplossingen worden gezocht, waarin wordt getest en samen met de lokale belanghebbenden, voorlichtingsdiensten en universiteiten wordt opgeschaald en waarbij de algemene aanpak om de landbouwproductie te verhogen wordt ingebed in nationale agenda’s, zoals het landbouwontwikkelingsprogramma van Ethiopië.

Deze voorbeelden laten zien dat duurzaam beheerde bodems en een multidisciplinair gebruik van land hét antwoord zijn op de uitdagingen van de SDG’s. Op dit moment hebben we alle troeven in handen: wetenschappelijke kennis over bodems, succesverhalen met impact, financieringsmogelijkheden via het Land Degradation Neutrality Fund, slimme bedrijfsmodellen als ‘CommonLand 3 zones 4 returns’ en een wereldwijde motivatie om snel in actie te komen. De bodem is de motor achter onze economie en de drijvende kracht achter alle stappen die we nog moeten zetten. Door dit te erkennen kunnen de bodemwetenschappen deze motor aanzwengelen en ervoor zorgen dat de SDG’s in 2030 een feit zijn.

Dus de volgende keer dat u uit uw bed stapt, water gebruikt om uw tanden te poetsen, een kom ontbijtgranen eet en de deur achter u dichttrekt om met uw auto naar het werk te gaan, bedenk dan dat dit alles zonder duurzaam bodembeheer niet mogelijk was geweest. De bodem is de basis van onze levende planeet en van alles wat wij op deze planeet doen.

Het is de bodem, de motor achter onze toekomst.

Bezoek de website van het programma Duurzaam Landgebruik >