AD(H)D en angst: concentreren is lastig

Heeft een student last van AD(H)D en angst, dan is het lastig je te concentreren op de colleges. En een boek lezen kan ook een probleem zijn. Mirjam de Winter van Topscriptie begeleidt  studenten die AD(H)D en/ of angst(stoornissen) hebben. Zij schreef onderstaand artikel.

Mirjam de Winter

AD(H)D en angst, een taboe?

‘Het is voor veel studenten een beetje taboe om er openlijk over te praten, maar AD(H)D en angst(stoornissen) komt veel voor. Het bijzondere is ook dat studenten soms pas op een latere leeftijd deze diagnose krijgen. Dat kan zorgen voor een hele opluchting en veel herkenning. Maar wat voor invloed heeft dit op het studeren zelf?’

ADHD

‘Laat ik beginnen met AD(H)D. Dit is een aandoening die zich uit in symptomen zoals impulsiviteit, hyperactiviteit en moeite met concentreren. Deze symptomen kunnen het voor studenten moeilijk maken om hun werk te doen, zeker als het gaat om taken zoals het schrijven van een scriptie, die veel concentratie en focus vereisen. Het kan ook moeilijk zijn om lang genoeg stil te zitten om een ​​volledige les te volgen of om zich te concentreren op een college of een studieboek. In de praktijk zie ik dat veel studenten mede hierdoor uitstelgedrag vertonen, waardoor ook vaak weer stress en angst ervaren.’

Angst(stoornis)

‘Daarnaast hebben veel studenten met AD(H)D ook last van angst (of een angststoornis). Dit kan variëren van een beetje angst tot meer ernstige angststoornissen zoals paniekstoornissen of gegeneraliseerde angststoornissen. Samen met ADHD kan het een nog grotere uitdaging vormen om te studeren. Studenten met angst ervaren vaak veel spanning, nervositeit en angstgevoelens, wat kan leiden tot fysieke symptomen zoals hartkloppingen, zweten en trillen. Studeren wordt hierdoor ook een hele uitdaging, want veel studenten met angst gaan ook situaties (zoals naar college gaan) vermijden, hebben moeite met concentreren op de studiestof en komen dan in een vicieuze cirkel terecht. Ze kunnen hierdoor ook slechter gaan presenteren en gaan uitstellen.’

Nogal wat studenten hebben extra ondersteuning nodig. Die is er ook op hogescholen en universiteiten. Maar de student moet er wél zelf om vragen. Dat valt voor veel studenten niet mee. Het is echt iets dat je moet leren.

Hoe ga je hiermee om?

‘Ik zeg altijd dat je studenten met ADHD of angst een beetje moet zien als topsporters; ze moeten extra hard werken om hun focus en concentratie te behouden en niet af te dwalen. Als deze studenten zich met de juiste support kunnen focussen op hun doel, leveren ze vaak wel hele mooie prestaties zoals het schrijven van een scriptie. Gelukkig merken we in de praktijk dat studenten met ADHD en/ of angst ook hun studie kunnen afronden. Het is dus wel belangrijk om te beseffen dat het voor deze groep een extra uitdaging is. Hierbij dan ook wat tips voor alle studenten (en ouders) die hiermee te maken hebben:

Tips voor studenten met AD(H)D en angst

• Praat met een professional en zoek ondersteuning op de onderwijsinstelling of daarbuiten: zoek altijd professionele hulp, zodat er een juiste diagnose (als deze er nog niet is) en behandeling komt. Ook als een behandeling is afgerond, blijft het altijd zoeken naar de juiste balans. Het is daarnaast fijn om ondersteuning in te zetten van vrienden, familie of medestudenten. Veel studenten vinden het fijn om te voelen dat ze niet de enige zijn en ervaringen te delen met elkaar. Dat geeft steun en nieuwe motivatie om door te blijven zetten.
• Leer omgaan met stress en oefen dagelijks: het is belangrijk om te leren omgaan met stress, omdat dit de symptomen kan verergeren. Leer bijvoorbeeld meditatieoefeningen of installeer een mindfulness app zodat je het niet kunt vergeten. Er zijn ook mindfulness cursussen (soms zelfs vergoed door de zorgverzekeraar vanuit de aanvullende zorgverzekering). Dit is alleen maar effectief als je echt dagelijks probeert te oefenen, zodat het deel van je routine wordt en je er steeds beter in wordt. Begin de dag bijvoorbeeld achter je laptop met een kleine ademhalingsoefening.
• Stel doelen en een planning op (met kleine stapjes). Het is met ADHD en/ of angst extra lastig om jezelf te concentreren op taken, dus het werkt erg goed om structuur hierin aan te brengen. Maak een planning (bij voorkeur een dagplanning én een weekplanning) en begin de dag met de belangrijkste taken. Plan ook leuke dingen in. Voor sommige studenten helpt het goed om op een post-it het doel op te schrijven, als herinnering en als motivatie.
• Zorg goed voor jezelf, studeren kan voor jou een extra uitdaging zijn en wees dan ook een beetje lief voor jezelf (of voor uw zoon/ dochter). Ga lekker sporten, wandelen, plan leuke uitjes in en gun jezelf ook die tijd.
• Probeer negatieve gedachtes om te buigen naar positieve gedachtes. Heb je veel feedback ontvangen op je stuk? Wees er vooral blij mee en denk positief; hiermee kan ik mijn stuk nog beter maken. En pak het dan in kleine stapjes op, zodat het niet een hele berg is. Probeer dit ook eerlijk aan jouw begeleider aan te geven, als je het teveel vindt of moeite mee hebt.
• Vergelijk jezelf niet met anderen, zoals met medestudenten. Soms lijkt het alsof medestudenten het beter of sneller kunnen, maar het gaat erom dat je steeds weer een stapje vooruit zet. Het gaat er niet om wie het eerste of het beste is, kijk alleen naar jezelf en wees trots op elke kleine stap vooruit!’

Voorbeeld uit de praktijk over AD(H)D en angst

‘Ik beschrijf graag een voorbeeld uit mijn praktijk om wat duidelijker te maken hoe je studenten met ADHD/ angst kan helpen en waar zij mee worstelen. De naam Joost is fictief, hij meldde zich bij mij voor scriptiebegeleiding:

Duidelijke verwachtingen, vertrouwen opbouwen

Joost bleek een heel onzekere jongen te zijn die best wel stoeide met zijn geaardheid. We hebben tijdens het eerste gesprek vooral kennis gemaakt waarbij we stil hebben gestaan wat Joost nu precies als lastig ervaarde tijdens het proces van het schrijven van zijn scriptie. Omdat Joost bleef terugvallen op het hebben van ADHD en angst (dwang) heb ik aangegeven dat we hier alleen Joost en een scriptiebegeleider hebben en dat we met alle beperkingen die we hebben de scriptie gaan afmaken. Dat betekent ook dat als Joost een dag heeft waarop alles even niet gaat dat dat ook oké is en er dus niet aan de scriptie gewerkt wordt. Daarnaast hebben we heel duidelijk verwachtingen uitgesproken. Wat ik verwacht van Joost maar ook wat Joost verwacht van mij en dat deden we tijdens elke afspraak. Na ons eerste gesprek vroeg Joost mij of ik het beoordelingsformulier wilde lezen waarin de eerste drie hoofdstukken waren beoordeeld omdat hij dat zelf niet durfde. Hij wilde ook niet weten wat erin stond maar wel dat ik het wist.’

Planning met een dagritme en ontspanning bij AD(H)D en angst

‘Ik heb het beoordelingsformulier doorgelezen en daarin stond dat de eerste drie hoofdstukken voldoende beoordeeld waren en daarnaast veel opmerkingen wat zijn begeleider en beoordelaar verwachtten van de hoofdstukken die nog geschreven moesten worden. Ik heb deze opmerkingen meegenomen in de begeleiding. Elke week hebben we een planning gemaakt met daar per dag heel specifiek beschreven wat er moest gebeuren. Joost gaf mij elke dag aan het einde van de dag een update wat hij gedaan had. Daarnaast was ik streng op zijn leef-ritme. Om 10:00 starten en zeker niet later dan 18:00 doorwerken aan de scriptie. Ik sprak ook af dat hij in blokken van 1,5 uur werkt en dan steeds een pauze neemt, ongeacht hoeveel hij gedaan krijgt. Maar ik plande met Joost ook momenten in waarop hij zou gaan sporten of even naar de sauna zou gaan. Ik hoopte daarmee te bereiken dat hij ook echt zou kunnen ontspannen en de druk even weg zou vallen. Gelukkig gebeurde dat ook.’

Erkennen als iets even niet lukt, gesprek aangaan

‘Op een dag hadden we weer een begeleidingsmoment afgesproken, ditmaal een langere sessie omdat we elkaar 2 weken niet hadden gezien en Joost veel analyses zelf wilde uitvoeren. Alleen tijdens de sessie bleek dat hij niks had gedaan. Hij wilde mij niet teleurstellen zei hij maar doordat hij niets gezegd had was dat een lastige situatie. Dat heb ik heel duidelijk met hem besproken, de waarde van eerlijk zijn naar elkaar en naar jezelf. Ook als je iets niet kunt. En dat pakte Joost goed op, ik kreeg in het vervolg gelijk te horen als iets niet lukte en dat was fijn want dan wist ik ook wat ik kon oppakken met Joost.’

Kleine stapjes, duidelijke afspraken

‘Met Joost maakte ik altijd heel duidelijk afspraken wat ik ging nakijken, hoe ik dat ging doen en wat hij dan nog moest doen. Ik wist dat het Joost enorm veel energie en tijd kostte om aanpassingen te maken en dat ik daarmee moest oppassen. Joost is namelijk ook enorm perfectionistisch.’

Humor en vertrouwen

‘Joost heeft keihard gewerkt aan zijn scriptie waarbij hij regelmatig zei “bij jou komt altijd alles goed maar bij mij was de wereld al zeven keer vergaan”. Waarop ik standaard antwoordde: “als de wereld vergaat hebben we een heel ander probleem dan jouw scriptie”. En dan konden we samen ook heel hard lachen. In de kern is Joost een heel vrolijke jongen die graag grapjes maakt en lekker kletst. Maar wanneer Joost zich ongemakkelijk voelt en dat heeft met name te maken met het gevoel van controle hebben, dan wordt het lastig. Joost heeft uiteindelijk zijn scriptie ingeleverd en is geslaagd met een 7. Dit was een erg emotioneel traject voor Joost maar ook voor zijn ouders en voor andere mensen in zijn omgeving. Het kostte hem veel energie, maar hij heeft er veel van geleerd en vertrouwen gekregen in zijn eigen kunnen.

Wil je meer tips lezen over planning en motivatie? Lees dan mijn blog over het maken van een planning en jezelf motiveren. 

Misschien is vraag vijf: ‘wie kan mij daarbij helpen’ wel de allerbelangrijkste.

Wie kan mij helpen?

Op ouderavonden op middelbare scholen hebben mijn collega Daniëlle Vogels en ik het altijd over de vijf studiekeuzestappen. De vijfde vraag ‘wie kan mij helpen’ is misschien wel de belangrijkste. tegelijk is dat ook een heel moeilijke vraag. Jongeren voelen zich vaak een ‘loser’ als ze om hulp vragen. En toch is dat heel belangrijk bij studiekeuze en studiesucces. Op elke hbo en universiteit is er ook begeleiding aanwezig. Op sommige instituten is die heel goed, op andere instituten zijn de studenten minder tevreden over hun begeleiding. Dat is echt iets om uit te zoeken via de studiebijsluiter. Vergelijk als studiekiezer ook op dit punt hogescholen en universiteiten met elkaar.

Meer informatie voor studenten met extra ondersteuningsbehoefte vind je ook op de site Hoger Onderwijs toegankelijk. Daar vind je veel informatie over allerlei voorzieningen en ondersteuningsmogelijkheden. Gemeentes bieden daarnaast ook financiële steun voor studenten die extra ondersteuning nodig hebben.